The object of research, development or design (in Russian) : вирус хлоротической пятнистости листьев яблони, вирус растрескивания ствола яблони, вирус бороздчатости ствола яблони, вирус мозаики яблони, вирус некротической мозаики яблони, вирус А винограда, вирус короткоузлия винограда, вирус скручивания листьев винограда, вирус кольцевой пятнистости малины, вирус крапчатости листьев малины, вирус размытых пятен листьев малины, вирус скручивания листьев картофеля, вирус Х, М, Y, S картофеля, вирус кольцевой пятнистости томата, вирус коричневого морщинистого плода, вирус полосатой мозаики пшеницы, вирус штриховатой мозаики ячменя

The object of research, development or design (in Kazakh) : алма жапырағының хлоротикалық дақ вирусы, алма діңінің жарылу вирусы, алма діңінің ойық вирусы, алма мозаикалық вирусы, алма ағашының некротикалық мозаикалық вирусы, жүзімнің А вирусы, жүзімнің қысқа түйінді вирусы, жүзім жапырағының бұралу вирусы, таңқурай сақинасының дақ вирусы, таңқурай жапырағының дақ вирусы, таңқурай жапырағының бұлыңғыр дақ вирусы, картоп жапырағының бұралу вирусы, X, M, Y, S картоп вирусы, қызанақ сақинасы вирусы, қызанақ жемісінің қоңыр қатпарлы вирусы, бидайдың жолақты мозаикалық вирусы, арпа мозаикалық вирусы

Aim of work (in Russian) : Провести биоинформатический анализ геномов наиболее опасных 5 вирусов яблони, 3 вирусов винограда, 3 вирусов малины, 5 вирусов картофеля, 2 вирусов томата, 2 вирусов пшеницы, отбрать перспективные консервативные регионы геномов для дизайна высокоспецифичных праймеров, сформировать и апробировать на положительных контролях системы обнаружения, а также внедрить разработанные тест-системы в лаборатории по диагностике фитопатогенов.

Aim of work (in Kazakh) : Ең қауіпті 5 алма вирусының, 3 жүзім вирусының, 3 таңқурай вирусының, 5 картоп вирусының, 2 қызанақ вирусының, 2 бидай вирусының геномдарына биоинформатикалық талдау жүргізу, жоғары спецификалық праймерлерді жобалау үшін геномдардың перспективалы консервативті аймақтарын таңдау, анықтау жүйелерін оң бақылауларда қалыптастыру және сынау, сондай-ақ әзірленген сынақ жүйелерін фитопатогенді диагностикалау зертханаларына енгізу

Методы исследования (на русском) : В работе использовались методы биоинформатического анализа, методы генетической инженерии и молекулярной биологии.

Методы исследования (на казахском) : Жұмыста биоинформатикалық талдау әдістері, генетикалық инженерия және молекулалық биология әдістері қолданылды

Obtained results and novelty (in Russian) : Был проведен биоинформатический анализ геномов и геномных регионов 5 вирусов яблони, 3-х вирусов винограда, 3 вирусов малины, 5 вирусов картофеля, 2-х вирусов томата и 2-х вирусов пшеницы. Были выявлены высококонсервативные регионы геномов для каждого вируса. Были разработаны высокоспецифичные праймеры для детекции 20 исследуемых вирусов. Для каждого вируса было проведено клонирование амплифицированного целевого региона в плазмиды для разработки положительных контролей. Мультиплексные тест-системы сформированы и апробированы на положительных контролях, а также растительном материале. Работоспособность каждой тест-системы была подтверждена коммерческими наборами для изучаемых патогенов, а также секвенированием целевых регионов геномов вирусов. Была проведена детекция 20 исследуемых вирусов в 718 растительных образцах шести культур. В генбанк NCBI было загружено 2 последовательности капсидного белка для вируса RLMV - MZ419348.1 и MZ419347.1.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 5 алма вирусының, 3 жүзім вирусының, 3 таңқурай вирусының, 5 картоп вирусының, 2 қызанақ вирусының және 2 бидай вирусының геномдары мен геномдық аймақтарына биоинформатикалық талдау жүргізілді. Әрбір вирус үшін геномдардың жоғары консервативті аймақтары анықталды. Зерттелетін 20 вирусты анықтау үшін жоғары спецификалық праймерлер жасалды. Әрбір вирус үшін оң бақылауды дамыту үшін күшейтілген мақсатты аймақты плазмидаларға клондау жүргізілді. Мультиплексті тест жүйелері оң бақылауларда, сондай-ақ өсімдік материалында сыналады. Әрбір сынақ жүйесінің өнімділігі зерттелетін патогендерге арналған коммерциялық жиынтықтармен, сондай-ақ вирус геномдарының мақсатты аймақтарының реттілігімен расталды. Алты дақылдың 718 өсімдік үлгісінде зерттелген 20 вирусты анықтау жүргізілді. NCBI бас банкіне RLMV вирусы үшін капсидті ақуыздың 2 тізбегі - MZ419348.1 және MZ419347.1 жүктелді

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Мультиплексные тест-системы сформированы и апробированы, и могут быть использованы для обнаружения опасных патогенов в посадочном материале и растениях поля, тем самым предотвращая распространение инфекции. Своевременное обнаружение патогенов позволит в разы повысить урожайность с/х культур и снизить затраты на обработку пестицидами.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Мультиплексті сынақ жүйелері жасалды және сыналды, сынақ жүйелерін инфекцияның таралуын болдырмау үшін отырғызу материалы мен егістік өсімдіктеріндегі қауіпті патогендерді анықтау үшін пайдаланылуға болады. Патогендерді уақтылы анықтау ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін бірнеше есе арттыруға және пестицидтермен өңдеу шығындарын азайтуға мүмкіндік береді.

Level of implementation (in Russian) : Разработанные тест-системы обнаружения вирусов Grapevine fanleaf virus, Grapevine virus A, Raspberry leaf blotch virus, Raspberry leaf mottle virus, Apple chlorotic leaf spot virus были внедрены в лабораторию биотехнологии садовых культур, ТОО «Казахский научно-исследовательский институт плодоовощеводства». Тест-система для обнаружения карантинного вируса Tomato brown rugose fruit virus была внедрена в Алматинскую зональную карантинную лабораторию, филиал государственного учреждения «Республиканский центр карантина растений»

Level of implementation (in Kazakh) : Grapevine fanleaf virus, Grapevine virus a, Raspberry leaf blotch virus, Raspberry leaf mottle virus, Apple chlorotic leaf spot virus вирустарын анықтау үшін әзірленген тест-жүйелері бау-бақша дақылдарының биотехнологиясы зертханасына, "Қазақ жеміс-көкөніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты" ЖШС-не енгізілді. Tomato brown rugose fruit virus карантиндік вирусын анықтауға арналған тест-жүйе Алматы аймақтық карантиндік зертханасына, "Республикалық өсімдіктер карантині орталығы" мемлекеттік мекемесінің филиалына енгізілді.

Efficiency (in Russian) : Мультиплексные тест-системы сформированы и апробированы, а также содержат положительные контроли для каждого обнаруженного вируса и олигонуклеотиды для внутреннего контроля качества выделенной РНК и могут быть использованы в рутинной диагностике фитопатогенов.

Efficiency (in Kazakh) : Мультиплексті сынақ жүйелері қалыптасқан және сыналған, тест-жүйені фитопатогендердің диагностикасында қолданылуға болады, сонымен қатар тест-жүйеде әрбір анықталған вирус үшін оң бақылаулар және оқшауланған РНҚ сапасын ішкі бақылау үшін олигонуклеотидтер бар.

Field of application (in Russian) : Растениеводство, фитосанитарная безопасность, молекулярная биология, микробиология и вирусология.

Field of application (in Kazakh) : өсімдік шаруашылығы, фитосанитарлық қауіпсіздік, молекулалық биология, микробиология және вирусология