The object of research, development or design (in Russian) : Поликристаллические керамики на основе нитрида алюминия.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Алюминий нитриді негізіндегі поликристалды керамикалар.

Aim of work (in Russian) : Целью данного проекта является проведение исследований радиационной стойкости к наводораживанию, гелиевому распуханию и облучению тяжелыми ионами керамик на основе нитрида алюминия, а также оценка применимости нитридных керамик в качестве перспективных материалов для ядерной энергетики.

Aim of work (in Kazakh) : Бұл жобаның мақсаты сутектенуге, гелийлі ісінуге және алюминий нитриді негізіндегі керамиканың ауыр иондарының сәулеленуіне радиациялық төзімділіктеріне зерттеулер жүргізу, сондай-ақ нитридті керамиканың ядролық энергетикасы үшін перспективті материалдар ретінде қолданылуын бағалау болып табылады.

Методы исследования (на русском) : Растровая электронная микроскопия, атомно-силовая микроскопия, рентгеновская дифракция, определение микротвердости методом индентирования.

Методы исследования (на казахском) : Расторлық электрондық микроскопия, атомдық күшті микроскопия, рентген дифракциясы, индентирлеу әдісімен микроқаттылықты анықтау.

Obtained results and novelty (in Russian) : Получены результаты изучения процессов дефектообразования вызванными облучением протонами с энергией 1,5 МэВ и дозами 1 × 10^15, 1 × 10^16, 1 × 10^17 ион/см2. В ходе проведенных исследований получены зависимости изменения структурных, морфологических и прочностных характеристик от дозы облучения ионами гелия. Установлены критические значения доз облучения (3 – 5 × 10^17 ион/см2) для которых степень радиационных повреждений резко увеличивается. В результате проведенных исследований, определены основные механизмы формирования гелиевых пузырьков, критические дозы при которых начинается формирование второго поколения гелиевых пузырьков, приводящего к резкому снижению твердости и трещиностойкости поверхности. Представлены результаты сравнительного анализа зависимостей изменения прочностных свойств нитридных и карбидных керамик, подверженных высокотемпературному облучению тяжелыми ионами Kr15+, Xe22+ при дозах облучения 10^12-10^15 ион/см2.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Энергиясы 1,5 МэВ және 1 × 10^15, 1 × 10^16, 1 × 10^17 ион/см2 дозалары бар протондардың сәулеленуінен туындаған ақау түзілу процестерін зерттеу нәтижелері алынды. Зерттеулер барысында құрылымдық, морфологиялық және беріктік сипаттамаларының өзгеруінің сәулелену дозасына тәуелділігі алынды. Сәулеленудің зақымдану дәрежесі күрт өсетін радиациялық дозалардың (3 – 5 × 10^17 ион/см2) сыни мәндері анықталды. Зерттеу нәтижесінде гелий көпіршіктерінің түзілуінің негізгі механизмдері және бетінің қаттылығы мен жарыққа төзімділігінің күрт төмендеуіне әкелеті, гелий көпіршіктерінің екінші буыны пайда болатын критикалық дозалар анықталды. 10^12-10^15 ион/см2 сәулелену дозаларында Kr15+, Xe22+ ауыр иондарымен жоғары температуралық сәулеленуге ұшыраған нитридті және карбидті керамикалардың беріктік қасиеттерінің өзгеру тәуелділіктерін салыстырмалы талдау нәтижелері ұсынылған.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Результаты исследования устойчивости к протонному облучению и процессам наводораживания нитридных керамик позволят в дальнейшем спрогнозировать область применения данных керамик.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Нитридті керамикалардың протонды сәулеленуге төзімділігі және сутекті сіңіру процестерін зерттеу нәтижелері болашақта осы керамикалардың қолданылу өрісін болжауға мүмкіндік береді.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : Ядерная энергетика, материалы для ядерных реакторов, микроэлектроника, радиационностойкие материалы.

Field of application (in Kazakh) : Ядролық энергетика, ядролық реакторларға арналған материалдар, микроэлектроника, радиацияға төзімді материалдар.