The object of research, development or design (in Russian) : Микро – и наноструктурированные компакты на основе ZrO2

The object of research, development or design (in Kazakh) : ZrO2 негізіндегі микро және наноқұрылымды компактілер

Aim of work (in Russian) : Установление закономерностей образования радиационных дефектов, вызываемых высокоэнергетическими электронами и тяжелыми ионами в ZrO2, находящемся в различном морфологическом состоянии, и их взаимосвязи с изменением люминесцентных свойств исследуемого материала

Aim of work (in Kazakh) : Әртүрлі морфологиялық күйлердегі цирконий диоксидіндегі (микро- және наноқұрылымды компакт және керамика) жоғары энергиялы электрондар мен ауыр иондар тудыратын радиациялық ақаулардың түзілу заңдылықтарын және олардың люминесценттік қасиеттерінің өзгеруімен байланысын көрсету

Методы исследования (на русском) : Люминесцентная спектроскопия, термоактивационная спектроскопия, ЭПР, СЭМ, РФА, облучение высокоэнергетическими ионами и пучками электронов.

Методы исследования (на казахском) : Люминесценттік спектроскопия, термоактивациялық спектроскопия, ЭПР, СЭМ, РФТ. жоғары энергиялы иондармен және электронды сәулелермен сәулелену

Obtained results and novelty (in Russian) : 1. Изготовлены керамики ZrTiO4, ZrTi2O6, спеканием при температурах (700–1400) °С, методом пропитки ZrO2:TiO2 с молярным соотношением 85:15, 90:10, 95:5, 99:1, 99,9:0,1 при Т спекания 1100, 1200, 1300 и 1400°С в течение 1 часа, керамики из нанопорошка ZrO2 в мощном потоке электронов. 2. Интенсивность ФЛ полосы при 480 нм (возбуждаемой при 230 нм) немонотонно зависит от флюенса ионов 220 МэВ Xe наноструктурных компактов моноклинного ZrO2 3. ЭПР исследованиями установлено, что облучение 10 МэВ электронами и ионами приводит к образованию в F+-центров. Термическое разрушение указанных центров наблюдается в диапазоне температур 375–550 К для электронно-облученных и 500-700 К для ионно-облученных компактов. Падение концентрации F+-центров связано с опустошением ловушек, ответственных за ТЛ пики в указанном температурном диапазоне. 4. Обнаружены при ионном облучении ранее не идентифицированные парамагнитные центры с g = 1.963 и 1.986, в формировании которых, вероятно, участвуют ионы Zr3+ и кислородные вакансии. Термическое разрушение данных центров происходит в диапазоне температур 500–873 К 5.Фазовый состав керамик, полученных в поле мощного электронного пучка на 98% моноклинная и 2% тетрагональная. СЭМ анализ показал увеличение размера наночастиц в среднем до 730 нм. Ионное облучение приводит к слабому изменению фазового сотава.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 1. ZrTiO4, ZrTi2O6 керамикалық бұйымдары (700–1400) °C температурада күйдіру кезінде 85:15, 90:10, 95:5, 99:1, 99:1, 99,9:0,1 молярлық қатынаспен ZrO2:TiO2 сіңдіру әдісі арқылы дайындалды. 1100, 1200, 1300 және 1400°C температурада 1 сағат, қуатты электронды ағында ZrO2 наноұнтақтарынан керамика жасалды. 2. ФЛ жолағының 480 нм қарқындылығы (230 нм қоздырылған) моноклиникалық ZrO2 наноқұрылымды компакттарының 220 МэВ Xe иондарының флюенсына монотонды емес тәуелді. 3. ЭПР зерттеулері 10 МэВ электрондармен және иондармен сәулелену F+ центрлерінің пайда болуына әкелетінін анықтады. Бұл центрлердің термиялық деструкциясы электронды-сәулеленгендер үшін 375-550 К және иондармен сәулеленетін компактілер үшін 500-700 К температуралық диапазонында байқалады. F+ центрлерінің концентрациясының төмендеуі көрсетілген температура диапазонында ТЛ шыңдарына жауапты тұзақтардың боматылуымен байланысты. 4. Иондық сәулелену кезінде g = 1,963 және 1,986 болатын бұрын анықталмаған парамагниттік центрлер табылды, олардың түзілуіне Zr3+ иондары мен оттегінің вакансиясы қатысуы мүмкін. Бұл центрлердің термиялық бұзылуы 500-873 К температура диапазонында жүреді 5.. Қуатты электронды сәуле өрісінде алынған керамиканың фазалық құрамы 98% моноклиникалық және 2% тетрагональды. СЭМ талдауы орташа есеппен 730 нм-ге дейін нанобөлшектердің өлшемдерінің ұлғаюын көрсетті. Иондық сәулелену фазалық құрамның шамалы өзгеруіне әкеледі.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Анализ экспериментальных данных показал хорошую точность примененных методов

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Эксперименттік мәліметтерді талдау қолданылған әдістердің дәлдігін көрсетті

Level of implementation (in Russian) : Полученные в ходе выполнения Проекта результаты внедряются при чтении спецкурсов у докторантов, таких как Ионно-лучевая модификация материалов

Level of implementation (in Kazakh) : Жобаны орындау барысында алынған нәтижелер докторанттарға арнайы курстарды оқуда жаңалышылдық енгізеді, атап айтсақ «Материалдардың ионды-сәулелік модификациясы»

Efficiency (in Russian) : Апробация результатов на научных конференциях и журналах свидетельствует о востребованности полученных результатов, особенно при прогнозировании поведения материалов в полях жесткой радиации

Efficiency (in Kazakh) : Ғылыми конференциялда, журналдарда нәтижелерді жариялау алынған нәтижелердің сұранысқа ие екенін көрсетеді, әсіресе қатты радиация өрістеріндегі материалдардың күй-өзгерістерін болжау кезінде

Field of application (in Russian) : дозиметрия, сенсорика, визуализация

Field of application (in Kazakh) : дозиметрия, сенсорлық, визуализация