The object of research, development or design (in Russian) : 250 сортов и линий твердой пшеницы Triticum durum Desf., образцы родственных тетраплоидных видов, а также 15 образцов конкурсного сортоиспытания, полученные из Карабалыкской СХОС

The object of research, development or design (in Kazakh) : Triticum durum Desf. қатты бидайының 250 сорттары мен линиялары, туыстық тетраплоидты түрлерінің үлгілері, сондай-ақ Қарабалық АШТС алынған конкурстық сұрыпсынақтың 15 үлгісі.

Aim of work (in Russian) : Идентифицировать локусы количественных признаков и создать новые KASP маркеры устойчивости твердой пшеницы к опасным болезням

Aim of work (in Kazakh) : Қатты бидайдың қауіпті ауруларға төзімділігінің сандық белгілері локустарын анықтау және жаңа KASP маркерлерін жасау

Методы исследования (на русском) : Выделение и очистка ДНК, электрофорез в 1 % агарозном геле, методы определения устойчивости пшеницы к грибным болезням, селекционные методы для определения фенологии, и структуры урожая, статистические методы с использованием прикладных программ TASSEL 5, GAPIT, STRUCTURE 2.3.4

Методы исследования (на казахском) : ДНҚ бөлу және тазарту, 1% агарозды гельде электрофорез, бидайдың саңырауқұлақ ауруларына төзімділігін анықтау әдістері, фенологияны және егіннің құрылымын анықтаудың селекциялық әдістері, “TASSEL 5”, GAPIT, “STRUCTURE 2.3.4” қолданбалы бағдарламаларын қолданудың статистикалық әдістері.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведен анализ проростковой устойчивости образцов коллекции твердой пшеницы к двум расам возбудителя листовой (LR) ржавчины (TGTGT, TQTGT), и двум расам стеблевой (SR) ржавчины (QHHSF, THMTF). Выявлены сорта 5-BIL42, Cannizzo, и Orfeo с иммунной реакцией ко всем расам. Также проведен анализ устойчивости в полевых условиях Карабалыкской СХОС и КазНИИЗиР на стадии взрослого растения. Дана комплексная характеристика образцов коллекции по устойчивости к грибным болезням в различных условиях. В результате полногеномного анализа ассоциаций (ПГАА) впервые было идентифицировано 38 ЛКП, связанных с устойчивостью к LR (17 ЛКП) и SR (21 ЛКП) на стадии проростков и взрослого растения твердой пшеницы. Идентифицировано 22 SNP, связанных с устойчивостью на стадии взрослого растения к фузариозу колоса (1), желтой пятнистости (3) и септориозу (19). На основе идентифицированных ЛКП, были разработаны KASP-маркеры. Генотипирование 45 сортов и линий твердой пшеницы селекции Казахстана с использованием 14 KASP-маркеров, выявило сорта и линии твердой пшеницы с наибольшим количеством благоприятных аллелей для устойчивости к ржавчинным болезням. В результате анализа по устойчивости к грибным болезням и компонентам продуктивности выделено 10 перспективных линий твердой пшеницы.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Қатты бидай коллекциясының үлгілерінің жапырақ таты (LR) қоздырғышының екі расасына (TGTGT, TQTGT) және сабақ татының (SR) екі расаларының (QHHSF, THMTF) өскін төзімділігіне талдау жасалды. Барлық рассаларға иммундық реакциясы бар 5-BIL42, Cannizzo, және Orfeo сорттары анықталды. Сондай ақ, Қарабалық АШТС және ҚазЕжӨШҒЗИ далалық жағдайларда ересек өсімдік сатысындағы төзімділікке талдау жүргізілді. Әртүрлі жағдайларда саңырауқұлақ ауруларына төзімділік бойынша коллекция үлгілеріне кешенді сипаттама берілді. Ассоциацияларды толық геномдық талдау (АТГТ) нәтижесінде қатты бидайдың өскін және ересек өсімдік сатысындағы LR (17 СБЛ) және SR (21 СБЛ) төзімділігімен байланысты 38 СБЛ анықталды. Ересек өсімдік сатысында масақ фузариозы (1), сары дақтылық (3) және септориозға (19) төзімділікпен байланысты 22 SNP анықталды. Анықталған СБЛ негізінде KASP-маркерлері әзірленді. 14 KASP-маркерлерді пайдалана отырып, Қазақстан селекциясының қатты бидайдың 45 сорты мен линияларын генотиптеу тат ауруларына төзімділік үшін ең көп қолайлы аллельдері бар қатты бидайдың сорттары мен линияларын анықтады. Саңырауқұлақ ауруларына төзімділік және өнімділік көрсеткіштері бойынша талдау нәтижесінде 10 перспективалық үлгі анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Коллекция твердой пшеницы Triticum durum Desf., состоящая из 250 сортов и линий, охарактеризованная по устойчивости к грибным болезням. 38 локусов количественных признаков (ЛКП), связанных с устойчивостью к листовой ржавчине (17 ЛКП) и стеблевой ржавчине (21 ЛКП) на проростковой и взрослой стадиях развития. 22 SNP, связанных с устойчивостью на стадии взрослого растения к фузариозу колоса (1), желтой пятнистости (3) и септориозу (19). 14 KASP-маркеров для идентификации ценных сортов и линий твердой пшеницы с наибольшим количеством благоприятных аллелей для устойчивости к ржавчинным болезням. 10 перспективных линий твердой пшеницы, устойчивых к грибным болезням с высокой продуктивностью.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Саңырауқұлақ ауруларына төзімділігімен сипатталатын 250 сорт пен линиядан тұратын қатты бидай Triticum durum Desf. коллекциясы. Өскін және ересек даму кезеңдерінде жапырақ татына (17 СБЛ) және сабақ татына (21 СБЛ) төзімділігімен байланысты 38 сандық белгі локустары (СБЛ). Өсімдіктің ересек кезеңіндегі масақ фузариозына (1), сары даққа (3) және септориозға (19) төзімділігімен байланысты 22 SNP. Тат ауруларына төзімділік үшін ең көп қолайлы аллельдері бар қатты бидайдың құнды сорттары мен линияларын анықтауға арналған 14 KASP-маркерлері. Өнімділігі жоғары, саңырауқұлақ ауруларына төзімді 10 перспективті қатты бидай линиялары.

Level of implementation (in Russian) : Высокий отложенный эффект

Level of implementation (in Kazakh) : Жоғары кейінге қалдырылған әсер.

Efficiency (in Russian) : Информативные SSR- и KASP-маркеры, а также выделенные образцы твердой пшеницы могут быть успешно использованы в селекционных программах, направленных на повышение продуктивности и устойчивости сортов твердой пшеницы к грибным болезням.

Efficiency (in Kazakh) : Ақпараттық SSR және KASP-маркерлері және қатты бидайдың бөлінген үлгілері қатты бидай сорттарының саңырауқұлақ ауруларына төзімділігін арттыруға бағытталған селекциялық бағдарламаларда пайдаланылуы мүмкін.

Field of application (in Russian) : Область применения: генетика, биотехнология, фитопатология, селекция.

Field of application (in Kazakh) : Қолдану саласы: генетика, биотехнология, фитопатология, селекция.