The object of research, development or design (in Russian) : сорт «Сова» и 5 сортообразцов многолетней пшеницы.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Сова» сорты және көпжылдық бидайдың 5 сортүлгілері.

Aim of work (in Russian) : Цель работы – разработать агробиологические основы введения многолетней пшеницы в культуру земледелия юга и юго-востока Казахстана для повышения продуктивности пашни и сохранения плодородия почвы.

Aim of work (in Kazakh) : Жұмыстың мақсаты – егістіктің өнімділігін арттыру және топырақ құнарлылығын сақтау үшін Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығысындағы егіншілік мәдениетіне көпжылдық бидайды енгізудің агробиологиялық негіздерін әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : Методы исследования: анатомо-морфологический метод, биохимические методы исследования, агробиологические методы, разработка стратегий и методов устойчивого землепользования, анализ и оценка эффектов землепользования.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері: анатомиялық-морфологиялық әдіс, зерттеудің биохимиялық әдістері, агробиологиялық әдістер, жерді тұрақты пайдаланудың стратегиялары мен әдістерін әзірлеу, жерді пайдаланудың әсерін талдау және бағалау.

Obtained results and novelty (in Russian) : Исследования проведены в 2020-2022 гг. с целью внедрения сортов многолетней пшеницы на Юге и Юго-Востока Казахстана по основным элементам продуктивности. Материалом для исследования послужили сорт Сова и 5 сортообразцов многолетней пшеницы. Опыт закладывали на делянках площадью 100 м2, в трехкратной повторности, в тепличных и полевых условиях Алматинской и Южно-Казахстанской областях. Определена всхожесть семян в лабораторных, тепличных и полевых условиях. Учет стеблестоя проводили на закрепленных площадках по всходам и перед уборкой урожая. Структурный анализ снопов осуществляли в лабораторных условиях по методике Государственного сортоиспытания сельскохозяйственных культур. Учитывали показатели, как число продуктивных стеблей на 1 растение, длина колоса, число колосков в колосе, продуктивный стеблестой, масса 1000 зерен. Проведена измерение сырой и сухой биомасссы. Выявлены анатомоморфологические признаки многолетней пшеницы. Впервые проведены биохимические анализы по определению белка и клейковины в зернах изучаемых видов растений. Статистическую обработку данных проводили с использованием компьютерных программ Microcoft Excel. Разработаны агробиологические основы введения многолетней пшеницы в культуру земледелия. Проведена оценка места произрастания на Юге и Юго-Востока Казахстана.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеу 2020-2022 жылдары негізгі өнімділікті арттыру элементтері бойынша Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығысында көпжылдық бидай сорттарын енгізу мақсатында жүргізілді. Зерттеуге арналған материал ретінде Сова сорты және көпжылдық бидайдың 5 сортүлгілері болды. Тәжірибе 100 м2 ауданда болатын учаскелерде және үш рет қайталануымен жүргізілді, жылыжай және егістік жағдайында Алматы және Оңтүстік Қазақстан облыстарында. Тұқымның өнімділігі зертханада, жылыжайда және дала жағдайларында анықталды. Бидай сабақтарын есепке алу көшеттер бойымен бекітілген жерлерде және егін жинау алдында жүргізілді. Бидайдың құрылымдық талдауы ауыл шаруашылығы дақылдарын мемлекеттік сорттық сынау әдістемесі бойынша зертханалық жағдайларда жүзеге асырылды. Сондай-ақ 1 өсімдіктің түп сабағы саны, масақ ұзындығы және оның саны, сабағының өнімділігі, 1000 дәннің салмағы ретінде көрсеткіштері ескерілді. Ылғал және құрғақ биомассаны өлшеу жүргізілді. Көп жылдық бидайдың анатомиялық-морфологиялық белгілері анықталды. Алғаш рет зерттелетін өсімдік түрлерінің дәндеріндегі ақуыз және дақыл клейковинасының сапасы анықтау үшін биохимиялық талдау жүргізілді. Деректерді статистикалық өңдеу Microsoft Excel компьютерлік бағдарламаларын қолдану арқылы жүргізілді. Көпжылдық бидайды егіншілік мәдениетіне енгізудің агробиологиялық негіздері жасалды. Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығысындағы өсімдіктің өсу орнына бағалау жүргізілді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Проект выполнялся на базе НАО «Казахский Национальный университет имени аль-Фараби», г. Алматы, проспект аль-Фараби, 71. Полезная площадь составляет 90 га, включая учебный и лабораторный корпус, земельный участок, подсобное хозяйство и тепличный комплекс.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жоба "әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті" КЕАҚ, Алматы қаласы, Әл-Фараби даңғылы, 71 базасында орындалды. Оқу және зертханалық корпусты, жер учаскесін, қосалқы шаруашылықты және жылыжай кешенін қоса алғанда, пайдалы алаң 90 гектарды құрайды.

Level of implementation (in Russian) : Акт внедрения «Технология возделывания многолетней пшеницы на юго-востоке Казахстана» : Настоящий акт по внедрению результатов НИР по теме AP09259457 «Введение многолетней пшеницы в культуру земледелия для сохранения биоразнообразия и плодородия почвы юга и юго-востока Казахстана» составлен о том, что в рамках проекта проделаны работы по посеву и применении препарата NQP-P для внедрения в культуру земледелия многолетней пшеницы фермерами Туркестанской области.

Level of implementation (in Kazakh) : "Қазақстанның оңтүстік-шығысында көпжылдық бидай өсіру технологиясы" енгізу актісі : AP09259457 "Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шығысындағы топырақтың биоалуантүрлілігі мен құнарлылығын сақтау үшін егіншілік мәдениетіне көпжылдық бидайды енгізу" тақырыбы бойынша жоба аясында ҒЗЖ нәтижелерін енгізу актісі Түркістан облысының шаруа қожалықтары көпжылдық бидайды егін шаруашылығына ендіру үшін NQP-P препаратын пайдалану бойынша жұмыстар атқарылғанын анықтайды.

Efficiency (in Russian) : Эффективность многолетней пшеницы заключается в том, что ее можно собирать в течение 5 лет после однократного посева, то есть она снижает агротехнические затраты и экономически эффективна. Во-вторых, повышает плодородие почвы, предотвращает эрозию почвы, в-третьих, противостоит сорнякам. В-четвертых, он экономит воду, устойчив к засухе, новые зеленые листья способны непрерывно расти, а также он экологически безопасен. Кроме того, из одного семени в среднем завязывается 735 семян, поэтому из 1 семени за 5 лет можно получить около 2000 семян.

Efficiency (in Kazakh) : Көпжылдық бидайдың тиімділігі, біріншіден оны 1-рет егіп 5 жыл бойы өнім алуға болады, яғни агротехникалық шығындарды азайтады, экономикалық тұрғыдан тиімді. Екіншіден, топырақ құнарлығын арттырады, топырақ эрозиясының алдын-алады, үшіншіден, арам шөптерге төтеп бере алады. Төртіншіден, суды үнемдейді, құрғақшылыққа төзімді, жасыл жаңа жапырақтары үнемі өсіп отыруға қабілетті, сонымен қатар экологиялық тиімді. Сонымен қатар, бір дәннен орта есеппен 735 дән байланады, сонда 1- дәннен 5 жылда 2000-ға жуық тұқым алуға мүмкіндік бар.

Field of application (in Russian) : сельское хозяйство, землепользования, сохранение биоразнообразия, плодородия почв, производства корма и зерна.

Field of application (in Kazakh) : ауыл шаруашылығы, жерді пайдалану, биоалуантүрлілікті сақтау, топырақ құнарлылығы, жемшөп пен астық өндірісі