The object of research, development or design (in Russian) : Объекты исследований – коллекция двурядного ярового ячменя, состоящая из: 1) 357 сортов и линий американской (267) и казахстанской (90) селекции; 2) 177 образцов картирующей популяции рекомбинантных инбредных линий, включая два родителя; 3) 34 перспективных гибридных линий старшего поколения Карабалыкской СХОС; 4) 35 перспективных гибридных линий ячменя старшего поколения.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысандары – 1) американдық (267) және қазақстандық (90) селекцияның 357 сорты мен линиясынан; 2) екі ата-ананы қосқандағы, рекомбинантты инбредті линиялардың карталанатын популяциясының 177 үлгісінен; 3) Қарабалық АШТС алдынғы ұрпақтың перспективалы 34 гибридті линияларынан 4) алдыңғы ұрпақты арпаның 35 перспективті гибридті линияларынан тұратын екі қатарлы жаздық арпаның коллекциялары.

Aim of work (in Russian) : Цель работы – разработать набор ДНК-маркеров по технологии KASP для повышения эффективности селекционных программ, направленных на улучшение продуктивности и качества зерна двурядного ярового ячменя пивоваренного направления в Казахстане.

Aim of work (in Kazakh) : Жұмыстың мақсаты – Қазақстанда қос қатарлы жаздық сыра қайнатуда пайдаланылатын арпа өнімділігін және дәнінің сапасын арттыруға бағытталған селекциялық бағдарламалардың тиімділігін арттыру үшін KASP технологиясы бойынша ДНҚ-маркерлер жиынтығын құру.

Методы исследования (на русском) : Основные методы исследований – выделение ДНК, полимеразная цепная реакция (ПЦР), определение структуры урожая, качества зерна, полногеномный анализ ассоциаций (ПГАА), технология KASP. В работе использованы статистические прикладные программы STRUCTURE, TASSEL 5.0, R statistical platform, KlusterCaller, Statistica и др.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеудің негізгі әдістері – ДНҚ бөлу, полимеразды тізбекті реакция (ПТР), өнім құрылымын, дән сапасын анықтау, ассоциацияларды толық геномдық талдау (АТГТ), KASP технологиясы. Жұмыста STRUCTURE, TASSEL 5.0, R statistical platform, KlusterCaller және т. б. статистикалық қолданбалы бағдарламалар қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Полученные результаты и их новизна. В результате полевых исследований в условиях Алматинской и Костанайской областей растительный материал двурялного ярового ячменя был изучен по 10 признакам продуктивности и 6 показателям качества зерна. В северном Казахстане коллекция показала качество зерна, более подходящее для пивоварения (низкий белок и высокий крахмал), тогда как качество зерна, выращенного на юго-востоке, более подходило для кормовых нужд. Полученные результаты по показателям качества зерна были использованы для ПГАА для определения локусов, связанных с качеством. В результате для условий севера и юго-востока было выявлено 50 ассоциаций маркер-признак, из них 30 с высокой статистической достоверностью (P < 0,001). Осуществлён дизайн 45 KASP-маркеров для признаков продуктивности и качества зерна. Валидация была проведена для всех 45 KASP-маркеров, созданных за весь период выполнения проекта. Получен патент на полезную модель для KASP-маркеров достоверно, связанных с признаками качества зерна (№6643). Опубликованы методические рекомендации по использованию ДНК-маркеров в генотипировании и генетическом картировании локусов количественных признаков (ЛКП) продуктивности и качества зерна ячменя (Приложение А).

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Алынған нәтижелер және олардың жаңалығы. Алматы және Қостанай облыстары жағдайында далалық зерттеулер нәтижесінде екі қатарлы жаздық арпа материалы өнімділіктің 10 белгісі және дән сапасының 6 көрсеткіші бойынша зерттелді. Солтүстік Қазақстанда коллекция сыра қайнатуға қолайлы дән сапасын көрсетті (төмен ақуыз және жоғары крахмал), ал оңтүстік-шығыста өсірілген дәннің сапасы жемдік қажеттілікке қолайлы екендігі байқалды. Дән сапасының көрсеткіштері бойынша алынған нәтижелер сапамен байланысты локустарды анықтау үшін АТГТ-ға пайдаланылды. Нәтижесінде солтүстік және оңтүстік-шығыс жағдайы үшін 50 маркер-белгі ассоциациялары анықталып, олардың 30 статистикалық маңыздылығы жоғары (P < 0,001) болды. Дән сапасы мен өнімділік белгілері үшін 45 KASP-маркерлерінің дизайны жүзеге асырылды. Жобаның барлық кезеңінде жасалған 45 KASP-маркерлері үшін валидация жүргізілді. Дән сапасының белгілерімен сенімді түрде байланысқан KASP-маркерлері үшін пайдалы модель патенты алынды (№6643). Арпа дәнінің өнімділігі мен сапасының сандық белгілер локустарын (СБЛ) генотиптеу және генетикалық карталау кезінде ДНҚ-маркерлерін қолдану бойынша әдістемелік нұсқаулықтар жарияланды (Қосымша А).

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Коллекция из 603 образцов двурядного ярового ячменя зарубежной и казахстанской селекции, охарактеризованная по фенологии, показателям продуктивности и качества зерна. Идентифицированы 50 ассоциаций маркер–признак для условий севера и юго-востока. 45 информативных SNP-маркеров, ассоциированных с признаками качества и продуктивностью ячменя, конвертированы в KASP-маркеры. 45 подтвержденных KASP-маркеров для ключевых признаков продуктивности и качества зерна двурядного ярового ячменя.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Фенологиясы, өнімділік көрсеткіштері және дән сапасы бойынша сипатталған шетелдік және қазақстандық селекциядағы қос қатарлы жаздық арпаның 603 үлгісінен тұратын коллекция. Солтүстік және оңтүстік–шығыс жағдайлары үшін 50 маркер-белгі ассоциациялары анықталды. Арпаның сапасы мен өнімділік белгілерімен байланысты 45 ақпаратты SNP-маркерлері KASP-маркерлеріне ауыстырылды. Қос қатарлы жаздық арпаның өнімділігі мен дән сапасының негізгі белгілері үшін 45 расталған KASP-маркерлері.

Level of implementation (in Russian) : Новые ДНК-маркеры и выделенные линии могут быть успешно внедрены в селекционный процесс по созданию новых сортов двурядного ячменя

Level of implementation (in Kazakh) : Жаңа ДНҚ-маркерлер мен бөлініп алынған линиялар қос қатарлы арпаның жаңа сорттарын жасау үшін селекция процесіне сәтті енгізілуі мүмкін.

Efficiency (in Russian) : ДНК-маркеры и выделенные линии могут быть в дальнейшем использованы для быстрого поиска продуктивных и высококачественных образцов ярового ячменя в различных коллекциях и внедрены в селекционных программах.

Efficiency (in Kazakh) : ДНҚ-маркерлері және бөлініп алынған линиялар кейіннен әртүрлі коллекциялардағы өнімді және жоғары сапалы жаздық арпа үлгілерін жылдам іздеу үшін пайдаланылуы және селекциялық бағдарламаларға енгізілуі мүмкін.

Field of application (in Russian) : Область применения: генетика, геномика, биохимия и селекция растений. Полученные данные могут быть в дальнейшем использованы для быстрого поиска продуктивных и высококачественных образцов ярового ячменя в различных коллекциях и внедрены в селекционных программах.

Field of application (in Kazakh) : Қолдану саласы: генетика, геномика, биохимия және өсімдік селекциясы. Алынған мәліметтер әр түрлі коллекциялардағы жаздық арпаның өнімді және жоғары сапалы үлгілерін жылдам іздеу үшін және селекциялық бағдарламаларда қолданылуы мүмкін.