The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования является растительный покров территории Семипалатинского испытательного полигона.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Семей сынақ полигоны аумағының өсімдік жамылғысы зерттеу объектісі болып табылады.

Aim of work (in Russian) : Основная цель НИР на 2022 г. – получить данные содержания и параметров накопления радионуклидов в растениях, выполнить дешифрирование сенокосов и пастбищ и расчет среднего содержания радионуклидов в растениях, построить карты радиоактивного загрязнения растительного покрова и установить источники поступления радионуклидов в растения; получить данные содержания радионуклидов в растениях и почвах, физико-химических свойств почв и форм нахождения в них радионуклидов; разработать рекомендаций о возможности использования или необходимости реабилитации исследуемых территорий; выполнить обработку и анализ всех полученных данных, составить кадастр земель СИП сельскохозяйственного назначения с учетом радиационного фактора, разработать методологию оценки радиационного состояния растительного покрова с точки зрения его сельскохозяйственного назначения.

Aim of work (in Kazakh) : 2022 жылға арналған ҒЗЖ негізгі мақсаты – өсімдіктерде радионуклидтердің жинақталу мөлшері мен параметрлерінің деректерін алу, шабындықтар мен жайылымдарды дешифрлеу және өсімдіктердегі радионуклидтердің орташа құрамын есептеу, өсімдік жамылғысының радиоактивті ластану карталарын құру және өсімдіктерге радионуклидтердің түсу көздерін анықтау; өсімдіктер мен топырақтардағы радионуклидтердің құрамының, топырақтың физика-химиялық қасиеттері мен формаларының деректерін алу радионуклидтердің болуы туралы ұсыныстар әзірлеу; зерттелетін аумақтарды пайдалану мүмкіндігі немесе оңалту қажеттілігі туралы ұсынымдар әзірлеу; барлық алынған деректерді өңдеуді және талдауды орындау, радиациялық факторды ескере отырып, ауыл шаруашылығы мақсатындағы ССП жерлерінің кадастрын жасау, өсімдік жамылғысының радиациялық ахуалын оның ауыл шаруашылығы мақсаты тұрғысынан бағалау әдістемесін әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : Для исследований применены эмпирические, теоретические и общелогические методы и приемы исследования, которые включали эксперимент (полевой и лабораторный), непосредственное и опосредованное наблюдение, описание, измерение, расчеты, сравнение, дедукцию, формализацию и системный подход.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу үшін экспериментті (далалық және лабораториялық), тікелей және жанама бақылауды, сипаттауды, өлшеуді, есептеулерді, салыстыруды, шығаруды, ресімдеуді және жүйелік тәсілді қамтитын эмпирикалық, теориялық және жалпы логикалық әдістер мен зерттеу әдістері қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Установлено, что содержание радионуклидов 137Cs и 90Sr в почвенно-растительном покрове на площадке «Сары-Узень» достигает n×104 Бк /кг, 241Аm – n×105 Бк/кг, 239+240Pu – n×106 Бк/кг. Более широкие диапазоны параметров накопления выявлены для приустьевой территории скважин, более узкие – для «следа» радиоактивных выпадений от испытания 1951 года, при этом по мере удаления по «следу» отмечается увеличение значение Кн 137Cs и 239+240Pu, а также доли обменной формы 137Cs. Рассчитано среднее содержание 3Н в растительном покрове (17,5 Бк/кг) и установлены источников его поступления. Определено влияние физико-химические свойств почв, а также форм нахождения радионуклидов 90Sr и 239+240Pu на их накопление культурой Solanum tuberosum. Выполнено дешифрирование и составлен кадастр земель СИП сельскохозяйственного назначения, который включает сенокосы, пастбища и частично используемых в сельском хозяйстве участки на условно «фоновых» территориях. Для отдельных участков площадки «Сары-Узень» рекомендованы механические способы реабилитации. Разработана методология оценки радиационного состояния растительного покрова с точки зрения его сельскохозяйственного назначения.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : «Сары-Өзен» алаңындағы топырақ-өсімдік жамылғысындағы 137Cs және 90Sr радионуклидтерінің құрамы n×104 Бк /кг, 241Аm – n×105 Бк/кг, 239+240Pu – n×106 Бк/кг жететіні анықталды. Ұңғымалардың сағалық аумағы үшін жинақтау параметрлерінің неғұрлым кеңдеу диапазоны анықталды, тарлауы – 1951 жылғы сынақтан кейінгі радиоактивті түсулердің «ізі» үшін, бұл ретте «із» бойынша алыстаған сайын Жк 137Cs және 239+240Рu мәнінің, сондай-ақ 137Cs айырбастау формасының үлесінің ұлғаюы байқалады. Өсімдік жамылғысының орташа мөлшері 3Н (17,5 Бк/кг) есептелді және оның түсу көздері анықталды. Топырақтың физика-химиялық қасиеттерінің, сондай-ақ 90Sr және 239+240Рu радионуклидтерінің табылу формаларының олардың Solanum tuberosum дақылының жинақталуына әсері анықталды. Шартты түрде «фондық» аумақтардағы шабындықтарды, жайылымдарды және ауыл шаруашылығында ішінара пайдаланылатын учаскелерді қамтитын ауыл шаруашылығы мақсатындағы ССП жерлерінің дешифрленуі және кадастры жасалды. «Сары-Өзен» алаңының жекелеген учаскелері үшін оңалтудың механикалық тәсілдері ұсынылады. Өсімдік жамылғысының радиациялық жағдайын оның ауылшаруашылық мақсаты тұрғысынан бағалау әдістемесі жасалды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Полученные данные в определенной степени могут быть экстраполированы для территорий, загрязненных вследствие деятельности предприятий ядерного топливного цикла, а также проведения ядерных испытаний и техногенных аварий (в том числе на Чернобыльской АЭС и Фукусиме) и могут стать научным обоснованием при принятии решений по использованию и реабилитации данных территорий.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Алынған деректер ядролық отындық циклы кәсіпорындарының қызметі, сонымен қатар, ядролық сынақтар жүргізу мен техногенді апаттар (оның ішінде Чернобыль АЭС мен Фукусимадағы) салдарынан ластанған аумақтар үшін белгілі бір дәрежеде экстраполяциялануы мүмкін және аталған аумақтарды пайдалану және реабилитациялау жөніндегі шешімдер қабылдау кезінде ғылыми негіздеме болуы мүмкін.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Обмен полученными данными по мониторингу СИП с международной общественностью будет полезным, так как повысит эффективность борьбы с возможными последствиями радиоактивного загрязнения, которое может произойти в результате аварийных ситуаций на ядерных объектах в других странах.

Efficiency (in Kazakh) : ССП мониторингі бойынша алынған мәліметтерді халықаралық қоғамдастықпен алмасу пайдалы болады, өйткені ол басқа елдердегі ядролық объектілердегі авариялар нәтижесінде болуы мүмкін радиоактивті ластанудың ықтимал зардаптарымен күрестің тиімділігін арттырады.

Field of application (in Russian) : Проведенные исследования позволят провести оценку качественного и количественного содержания техногенных радионуклидов в растительном покрове на территории СИП, в полной мере оценить возможность его использования в сельскохозяйственных нуждах. Изучение загрязнения радионуклидами бывших испытательных площадок позволит разработать рекомендации по проведению реабилитационных работ обследованных участков, а также схожих территорий со сложной радиационной обстановкой.

Field of application (in Kazakh) : Өткізілген зерттеулер, ССП аумағындағы өсімдік жамылғысында техногендік радионуклидтердің сапалық және мөлшерлік құрамына бағалау жасауға және оны ауыл шаруашылығының қажеттіліктеріне пайдалану мүмкіндігін толықтай түрде бағалауға мүмкіндік береді. Радионуклидтермен ластануын зерттеу зерттелген аумақты, сондай-ақ күрделі радиациялық ахуалы бар ұқсас аумақтарды пайдалану бойынша ұсыныстар әзірлеуге мүмкіндік береді.