The object of research, development or design (in Russian) : Зернобобовые культуры - нут, горох, чечевица и фасоль

The object of research, development or design (in Kazakh) : Дәнді бұршақты дақылдары – ноқат, асбұршақ, жасымық және үрмебұршақ

Aim of work (in Russian) : Повышение производительности АПК РК за счет создания и ускоренного внедрения высокопродуктивных и устойчивых к стрессовым факторам среды сортов и гибридов зернобобовых культур нового поколения с использованием мирового растительного разнообразия, методов классической селекции, молекулярной биологии и биоинженерии.

Aim of work (in Kazakh) : Әлемдік өсімдік алуантүрлілігін, классикалық селекция әдістерін, молекулалық биология мен биоинженерияны пайдалана отырып, жаңа буындағы дәнді-бұршақты дақылдардың жоғары өнімді және стресстік факторларына төзімді сорттары мен будандарын құру және жедел енгізу есебінен ҚР АӨК өнімділігін арттыру.

Методы исследования (на русском) : Выполнение научных исследований в этих направлениях включает комплекс как хорошо зарекомендовавших себя классических методов: 1) схема и закладка полевых опытов; 2) гибридизация – как основа получения новых комбинаций генов; 3) формирование и ведение селекционных и семеноводческих питомников; 4) оценочные мероприятия; так и современных методических достижений отраслей фундаментальной биологической науки – физиологии, биохимии растений, биотехнологии, молекулярной биологии.

Методы исследования (на казахском) : Осы бағыттардағы ғылыми зерттеулерді орындау классикалық әдістердің жиынтығын қамтиды: 1) егістік тәжірибелердің сұлбасы және егу; 2) будандастыру-гендердің жаңа комбинацияларын алудың негізі ретінде; 3) селекциялық және тұқым шаруашылығы питомниктерін қалыптастыру және жүргізу; 4) бағалау іс – шаралары; сондай-ақ іргелі биологиялық ғылым салаларының қазіргі әдістемелік жетістіктері-физиология, өсімдіктер биохимиясы, биотехнология, молекулярлық биология арқылы жүзеге асады.

Obtained results and novelty (in Russian) : В различных агроэкологических зонах Казахстана в коллекционном питомнике проанализировано 2478 сортообразцов зернобобовых культур. Выделено по хозяйственно-ценным признакам и свойствам 851 сортообразцов всех культур. Изучены по всем селекционным питомникам (гибридной популяции F1- Fn, СП1-СП2, КП, ПСИ, КСИ) 7083 линии и номеров зернобобовых культур (нут, горох, чечевица и фасоль), из них выделено по хозяйственно-ценным признакам 5127 лучших линии и номеров. Проведены экологические сортоиспытания нута, гороха и чечевицы 100 сортообразцов в различных зонах Казахстана: выделено по урожайности 35 сортообразцов, которые достоверно превышают стандарт на 0,3 ц/га-2,5 ц/га. В ТОО «НПЦЗХ им. А.И. Бараева» создан и передан 1 сорт гороха 31-07-1 с урожайностью в среднем 18,01 ц/га. Разработаны сортовые технологии новых сортов зернобобовых культур на юго-востоке Казахстана по следующим параметрам: 3 нормы высева, 3 схемы посева и по 3 культурам. Произведены семена высших репродукций в количестве 2,2 тонны гороха, 0,3 тонны нута и 0,1 тонны чечевицы, 0,2 тонны фасоли. Результаты научно-исследовательской работы внедрены в виде 12 публикаций в отечественных научных журналах и 2 статьи в рецензируемых научных изданиях имеющее процентиль 93% в базе Scopus. Проведены 6 обучающих семинара и 8 «День поля», подано 1 заявка на патент. Подготовлены 6 молодых специалистов – 1 бакалавр, 1 магистр, 4 докторанта.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Қазақстанның әртүрлі агроэкологиялық аймақтарында дәнді-бұршақ дақылдарының коллекциялық питомнигінен 2478 сұрыптық үлгілері талданды. Барлық селекциялық питомниктер (F1 - Fn, СП1-СП2, КП, ПСИ, КСИ гибридті популяциясы) 7083 дәнді-бұршақ дақылдарының тізбектері мен нөмірлері зерделеніп, олардың ішінен шаруашылық-құнды белгілері бойынша 5127 үздік тізбектер мен нөмірлер бөлінді. Қазақстанның әртүрлі аймақтарында ноқат пен жасымықтың 100 сұрып үлгісі бойынша экологиялық сұрыптық сынаулар жүргізілді: құрғақшылыққа төзімділік бойынша стандарттан 0,3-2,5 ц/га жоғары 35 сұрып үлгі бөлініп алынды. "А. И. Бараев атындағы АШҒӨО ЖШС-нің " асбұршақтың 31-07-1 нөмірінің орташа өнімділігі 18,01 ц/га болатын 1 сорты құрылды және берілді. Қазақстанның оңтүстік-шығысында дәнді-бұршақ дақылдардың жаңа сорттарының сұрыптық технологиялары мынадай параметрлер бойынша әзірленді: 3 себу нормасы, 3 себу схемасы және 3 дақыл бойынша. Жоғары репродукциялы тұқымдар 2,2 тонна ас бұршақ, 0,3 тонна ноқат және 0,1 тонна жасымық, 0,2 тонна үрме бұршақ көлемінде өндірілді. Ғылыми-зерттеу жұмысының нәтижелері бойынша отандық ғылыми журналдарда 12 жарияланым және 2 мақала Scopus базасында 93% процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда жарияланды, 6 оқыту семинары және 8 "Дала күні" өткізілді, патентке 1 өтінім берілді. 6 жас маман – 1 бакалавр, 1 магистр, 4 докторант дайындалып жатыр.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : По результатам исследований урожайность выделевшихся номеров зернобобовых культур (нут, горох, чечевица и фасоль) достаточно выгодны. Благодаря высокой урожайности возможно получение чистого дохода с 1 га в среднем в пределах 300-350 тысяч тенге. Данные экономические расчеты показывают использование наиболее продуктивных номеров в контрольном и конкурсном сортоиспытании приводит к высоким показателям рентабельности.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері бойынша дәнді бұршақ дақылдарының (ноқат, асбұршақ, жасымық және үрмебұршақ) бөлініп шыққан нөмірлерінің өнімділігі өте тиімді. Жоғары өнімділіктің арқасында 1 га-дан орташа есеппен 300-350 мың теңге шегінде таза кіріс алуға болады. Бұл экономикалық есептеулер бақылау және конкурстық сорттық сынақтарда ең өнімді нөмірлерді пайдалануды көрсетеді, бұл кірістіліктің жоғары көрсеткіштеріне әкеледі.

Level of implementation (in Russian) : В ТОО "Запорожье - Агро" высеяны 3 сорта гороха Касиб, Статус, Өріс на площади 3 га, 2 сорта чечевицы Шырайлы, Крапинка на площади 2 га.

Level of implementation (in Kazakh) : «Запорожье – Агро» ЖШС-де 3 гектар алқапқа асбұршақтың Касиб, Статус, Өріс 3 сорты, 2 гектар жерге жасымықтың Шырайлы, Крапинка сорттары егілді.

Efficiency (in Russian) : Создание новых сортов устойчивых к болезням и вредителям обеспечить снижение пестицидной нагрузки на агроценоз до 15-25%, будет способствовать ресурсосбережению и экологизации защиты растений. Производство качественных семян, отвечающих требованиям ГОСТа, экологически пластичных и экологически стабильных сортов позволит товаропроизводителям в различных регионах страны получать высокий и стабильный урожай. Использование в производстве отечественных высокопродуктивных сортов позволит более полно обеспечить сырьем, перерабатывающую промышленность, увеличить выход масла, белка и сахара с единицы площади, создать новые рабочие места. Продукты переработки сельскохозяйственных культур являются неотъемлемой частью повседневного рациона питания населения и высококачественными кормами для животных.

Efficiency (in Kazakh) : Аурулар мен зиянкестерге төзімді жаңа сорттарды құру агроценозға пестицидтік жүктемені 15-25% - ға дейін төмендетуді қамтамасыз етеді, ресурс үнемдеуге және өсімдіктерді қорғауды экологияландыруға ықпал етеді. МЕМСТ талаптарына сәйкес келетін сапалы тұқымдарды, экологиялық пластикалық және экологиялық тұрақты сорттарды өндіру еліміздің әртүрлі аймақтарындағы тауар өндірушілерге жоғары және тұрақты өнім алуға мүмкіндік береді. Ауыл шаруашылығы дақылдарын қайта өңдеу өнімдері халықтың күнделікті тамақтануының ажырамас бөлігі және жануарларға арналған жоғары сапалы азық болып табылады.

Field of application (in Russian) : Сельское хозяйство, сельхозтоваропроизводители

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы, Ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер