The object of research, development or design (in Russian) : Исследуется материальная и духовная культура населения позднесредневековых городов Юго-Восточного Казахстана, со второй четверти XIII в. вошедших в состав Монгольской империи и улуса Чагатая, а в последней трети XIV – начале XV в. переживших захватнические походы эмира Тимура и его потомков в Могулистан.

The object of research, development or design (in Kazakh) : XIII ғасырдың екінші ширегінен бастап Моңғол империясы мен Шағатай ұлысының құрамына кірген, ал XIV ғасырдың соңы мен XV ғасырдың басында Әмір Темір мен оның ұрпақтарының Моғолстанға басқыншылық жорықтарынан аман қалған оңтүстік-шығыс Қазақстанның кейінгі ортағасырлық қалалары тұрғындарының материалдық және рухани мәдениеті зерттелуде.

Aim of work (in Russian) : На примере археологического изучения городищ Аспара и Шаруашылык в Чу-Таласском междуречье и путем сопоставления новых данных с ранее полученными материалами исследовать особенности градостроительства, архитектуры, палеоэкономики, ремесел, торговли и денежного обращения; рассмотреть вопросы взаимодействия городского и кочевого населения, роль городов в формировании государственности.

Aim of work (in Kazakh) : Шу-Талас өзендері аралығындағы Аспара және Шаруашылық қалашықтарын археологиялық зерттеу мысалында және жаңа деректерді бұрын алынған материалдармен салыстыру арқылы қала құрылысы, сәулет, палеоэкономика, қолөнер, сауда және ақша айналысының ерекшеліктерін зерттеу; қалалық және көшпелі халықтың өзара іс-қимыл мәселелерін, қалалардың мемлекеттілікті қалыптастырудағы рөлін қарастыру.

Методы исследования (на русском) : При реализации проекта применяется методика комплексного исследования, предусматривающая наряду с традиционными приемами археологических разведок и раскопок применять методы геоархеологии и новейших технологий документирования. Для выявления планировки и фортификации, для разработки топографических планов городищ, а также при подготовке к наземной разведке памятников кочевой культуры в ареале исследуемых урбанистических центров – для решения этих задач используется дешифровка космических снимков, а также создание ортофотопланов с применением квадрокоптера (дрона), цифровой фотокамеры и электронного тахеометра. Для увеличения эффективности археологических исследований систематически применяется метод металлоразведки: обследование с помощью металлодетектора и документирование (регистрация по JPS-навигатору или теодолитом) находок на поверхности памятников, предварительное сканирование изучаемого культурного слоя, контроль грунта археологических отвалов. Исследование стратиграфии памятников дополняется отбором образцов грунта из опорных шурфов и раскопов для палеоботанического изучения (палинологический анализ), а также отбором органических образцов (уголь, кости) для радиокарбонного датирования по 14С. Для сохранения исследованных участков памятников применяются методы полевой консервации: полная или частичная (при необходимости продолжения в дальнейшем раскопок или контрольного отбора проб для естественнонаучного изучения) засыпка шурфов и раскопов отсортированным грунтом.

Методы исследования (на казахском) : Жобаны іске асыру кезінде археологиялық барлау мен қазудың дәстүрлі тәсілдерімен қатар геоархеология әдістерін және құжаттаудың жаңа технологияларын қолдануды көздейтін кешенді зерттеу әдістемесі қолданылады. Жоспарлау мен фортификациялауды анықтау үшін, қалашықтардың топографиялық жоспарларын әзірлеу үшін, сондай-ақ зерттелетін урбанистік орталықтардың ареалында көшпелі мәдениет ескерткіштерін жерүсті барлауға дайындық кезінде аталған міндеттерді шешу үшін ғарыштық суреттердің дешифровкасы, сондай-ақ дронды, цифрлық фотокамераны және электрондық тахеометрді қолдана отырып ортофотопландар жасау пайдаланылады. Археологиялық зерттеулердің тиімділігін арттыру үшін жүйелі түрде металл барлау әдісі қолданылады: металл детектордың көмегімен зерттеу және ескерткіштер бетіндегі олжаларды құжаттау (JPS-навигатор немесе теодолит бойынша тіркеу), зерделенетін мәдени қабатты алдын ала сканерлеу, археологиялық үйінділер топырағын бақылау. Ескерткіштердің стратиграфиясын зерттеу палеоботаникалық зерттеу (палинологиялық талдау) үшін тірек шурфтардан топырақ үлгілерін іріктеумен, сондай-ақ 14С бойынша радиокарбонмен танысу үшін органикалық үлгілерді (көмір, сүйек) іріктеумен толықтырылады, зерттелген ескерткіштер учаскелерін сақтау үшін далалық консервациялау әдістері қолданылады: толық немесе ішінара (бұдан әрі қазба жұмыстарын жалғастыру немесе жаратылыстану-ғылыми зерттеу үшін сынамаларды бақылап іріктеу қажет болған жағдайда) шурфтар мен қазба жұмыстарын сұрыпталған топырақпен толтыру.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведен источниковедческий анализ фольклорных источников по исторической топонимике Юго-Восточного Казахстана: выявлена динамика трансформации значений топонима «Жетысу» в произведениях казахских народных поэтов и деятелей культуры XIX-XX вв. Проведен сбор литературных и архивных источников, содержащих исторические сведения о городищах Аспара и Шаруашылык и сведения о проведенных ранее раскопках. Подготовлены детальные топографические планы городищ Аспара и Шаруашылык, осуществлены археологические раскопки на обоих памятниках. На городище Аспара продолжены работы на раскопе № 2 (А.А. Нуржанов, 2012 г.). На раскопе (11 х 16 м) вскрыт участок хозяйственного двора и прохода (улицы?) вдоль внутреннего фасада стены цитадели. Собрана репрезентативная коллекция артефактов: 1395 фрагментов керамики, 3 наконечника стрел, бронзовая монета и др. Получены материалы для палеозоологического изучения, отобраны 2 образца для анализа на 14С. На городище Шаруашылык раскопки произведены впервые. Пройдены два стратиграфических шурфа и заложен раскоп №1, на котором вскрыты остатки построек верхнего строительного периода. В шурфе №1 выявлена стратиграфия памятника; взяты 2 образца для датирования по 14С и 8 образцов для палеоботанического анализа. Коллекция находок представлена 939 фрагментами керамики, изделиями из камня, железа и меди, 8 монетами, 3 наконечниками стрел. Для изучения взаимодействия города и степи проведена разведка в Таласском, Меркенском и Шуском районах Жамбылской области.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Оңтүстік-Шығыс Қазақстанның тарихи топонимикасы бойынша фольклорлық дереккөздерге деректанулық талдау жүргізілді: XIX-XX ғғ. қазақ халық ақындары мен мәдениет қайраткерлерінің шығармаларындағы «Жетісу» топонимінің мағыналарының өзгеру динамикасы анықталды. Аспара және Шаруашылық қалаларының егжей-тегжейлі топографиялық жоспарлары әзірленді, екі ескерткіште де археологиялық қазбалар жүзеге асырылды. Аспара қалашығында №2 қазба жұмыстары (А. Нұржанов, 2012 ж. Қазба жұмыстары кезінде (11х16 м) шаруашылық ауласы мен өткел (көше) Цитадель қабырғасының ішкі қасбеті бойымен жалғасуда. Артефактілердің репрезентативті коллекциясы жиналды: 1395 керамика фрагменттері, 3 жебе ұшы, қола монета және т.б. палеозоологиялық зерттеу үшін материалдар алынды, 14С талдау үшін 2 үлгі алынды. №1 қазбаға екі стратиграфиялық шурф салынды және онда жоғарғы құрылыс кезеңіндегі құрылыстардың қалдықтары ашылды. №1 шурфта ескерткіштің стратиграфиясы анықталды; 14С бойынша зерттеу үшін үшін 2 үлгі және палеоботаникалық талдау үшін 8 үлгі алынды. Табылған заттар коллекциясы 939 керамика фрагменттерінен, тастан, темірден және мыстан жасалған бұйымдардан, 8 тиыннан, 3 жебе ұштарынан тұрады. Қала мен даланың өзара іс-қимылын зерттеу үшін Жамбыл облысының Талас, Меркі және Шу аудандарында барлау жүргізілді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Несмотря на форс-мажорные обстоятельства на начальном этапе реализации проекта (смена научного руководителя в связи со смертью А.А. Нуржанова), цели и задачи выполнены, ожидаемые результаты достигнуты. Техническая оснащенность работ является достаточной для дальнейшей работы по проекту. Теоретическая и практическая профессиональная подготовка членов проектной группы соответствует уровню, необходимому для успешного выполнения исследований по теме проекта.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жобаны іске асырудың бастапқы кезеңінде (А.А. Нұржановтың қайтыс болуына байланысты ғылыми жетекшінің ауысуы) форс-мажорлық жағдайларға қарамастан, мақсаттар мен міндеттер орындалды, күтілетін нәтижелерге қол жеткізілді. Жұмыстардың техникалық жарақтандырылуы жоба бойынша одан әрі жұмыс істеу үшін жеткілікті болып табылады. Жобалық топ мүшелерінің теориялық және практикалық кәсіби дайындығы жоба тақырыбы бойынша зерттеулерді сәтті орындау үшін қажетті деңгейге сәйкес келеді.

Level of implementation (in Russian) : Выполнены все указанные в календарном плане задачи начального этапа исследований: собраны, систематизированы и введены в научный оборот данные по истории изучения городищ Аспара и Шаруашылык, подготовлена базовая документация памятников (детальные топографические планы, ортофотопланы), определены ключевые участки для археологических раскопок, получены репрезентативные коллекции археологических и палеозоологических материалов, взяты образцы для лабораторного изучения с опорных разрезов. Написаны 2 научные статьи для публикации в журналах, рекомендованных КОКСОН. Основные результаты выполненных исследований актуализированы в двух докладах на республиканских научных форумах, а также представлены в СМИ.

Level of implementation (in Kazakh) : Зерттеудің бастапқы кезеңінің күнтізбелік жоспарында көрсетілген барлық міндеттері орындалды: Аспара және Шаруашылық қалаларын зерттеу тарихы бойынша деректер жиналды, жүйелендірілді және ғылыми айналымға енгізілді, ескерткіштердің базалық құжаттамасы дайындалды (Топографиялық жоспарлар, ортофотопландар), археологиялық қазба үшін негізгі учаскелер анықталды, археологиялық және палеозоологиялық материалдардың репрезентативтік коллекциялары алынды, тірек тіліктерден зертханалық зерттеу үшін үлгілер алынды. ҚР БжҒМ Білім және ғылым саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынған журналдарда жариялау үшін 2 ғылыми мақала жазылды. Орындалған зерттеулердің негізгі нәтижелері республикалық ғылыми форумдарда екі баяндамада жасалды және БАҚ-да ұсынылды.

Efficiency (in Russian) : На исследуемых археологических памятниках создан задел для дальнейших полевых исследований: определены ключевые участки памятников для продолжения раскопок, собраны материалы по стратиграфии опорных разрезов, по составу предметных комплексов и хронологии объектов. Полученные результаты позволяют приступить к аналитической стадии исследований – лабораторному изучению материалов (палеозоология, палинология, радиокарбоновое датирование), камеральной обработке, документированию и систематизации археологических коллекций, анализу нумизматических находок. Новые данные помогают осуществлять планирование дальнейших работ, повысить эффективность научных исследований.

Efficiency (in Kazakh) : Зерттеліп жатқан археологиялық ескерткіштерде одан әрі далалық зерттеулер үшін негіз жасалды: қазба жұмыстарын жалғастыруға арналған ескерткіштердің негізгі аймақтары анықталды, тірек шурфтардың стратиграфиясы, пәндік кешендердің құрамы мен объектілердің хронологиясы бойынша материалдар жиналды. Алынған нәтижелер зерттеулердің талдамалық сатысына – материалдарды зертханалық зерттеуге (палеозоология, палинология, радиокарбондық танысу), камералдық өңдеуге, археологиялық коллекцияларды құжаттау мен жүйелеуге, нумизматикалық табылымдарды талдауға мүмкіндік береді. Жаңа деректер әрі қарайғы жұмыстарды жоспарлауға, ғылыми зерттеулердің тиімділігін арттыруға көмектеседі.

Field of application (in Russian) : Результаты исследований освещаются в научных публикациях, представляются на медийных ресурсах (сайт Института археологии им. А.Х. Маргулана) и в СМИ. Популяризация профессиональных достижений отечественных археологов служит повышению осведомленности казахстанской и зарубежной общественности о ключевых этапах истории страны, о культурных достижениях и вкладе в мировую культуру позднесредневекового населения Юго-Восточного Казахстана. Проводимые комплексные исследования памятников городской культуры подготавливают научно-методическую основу для вовлечения археологических объектов в сферу регионального и международного туризма.

Field of application (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері ғылыми жарияланымдарда жарияланады, медиа ресурстарда (Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институтының сайты) ұсынылады және БАҚ-та жарияланады. Отандық археологтардың кәсіби жетістіктерін дәріптеу Қазақстандық және шетелдік оқырмандардың ел тарихының негізгі кезеңдері туралы, мәдени жетістіктер туралы және Оңтүстік-Шығыс Қазақстанның орта ғасырлардағы халқының әлемдік мәдениетке қосқан үлесі туралы білімдерін арттыруға қызмет етеді. Қалалық мәдениет ескерткіштеріне жүргізілетін кешенді зерттеулер археологиялық нысандарды өңірлік және халықаралық туризм саласына тарту үшін ғылыми-әдістемелік негіз дайындайды.