The object of research, development or design (in Russian) : Река Сырдарья; пестициды; тяжелые металлы

The object of research, development or design (in Kazakh) : Сырдария өзені; пестицидтар; ауыр металдар

Aim of work (in Russian) : Расширение возможностей по управлению ограниченными пресноводными ресурсами в отдаленных районах путем развития новых подходов и технологий мониторинга окружающей среды, выявления и определения источников загрязнения в экологически напряженном и интенсивно развивающемся сельскохозяйственном регионе.

Aim of work (in Kazakh) : Қоршаған орта мониторингінің жаңа тәсілдері мен технологияларын дамыту, экологиялық шиеленісті және ауыл шаруашылығы қарқынды дамып келе жатқан өңірде ластану көздерін анықтау және айқындау жолымен шалғайдағы аудандарда тұщы судың шектеулі ресурстарын басқару жөніндегі мүмкіндіктерді кеңейту.

Методы исследования (на русском) : Поставленные задачи решались с использованием современного оборудования аккредитованной радиоэкологической лаборатории ЦФХМА Казахского национального университета им. аль-Фараби (КазНУ) и лабораторий зарубежных партнеров (Лаборатории водных исследований университета Небраска (США).

Методы исследования (на казахском) : Қойылған міндеттер Қазақ ұлттық университетінің ҚХМА-ның аккредиттелген радиоэкологиялық зертханасының заманауи жабдықтарын қолдану арқылы шешілді. әл-Фараби (ҚазҰУ) және шетелдік серіктестер зертханалары (Небраска университетінің Су зерттеу зертханалары (АҚШ).

Obtained results and novelty (in Russian) : 1) В ходе выполнения проекта были проведены три полевые экспедиции в долину реки Сырдарья, от границы Республики Узбекистан до Аральского моря в 12 точках примерно равно отдалённых друг от друга. Целями полевых экспедиций были отбор образцов окружающей среды, мониторинга текущих физико-химических параметров воды, установка и забор пассивных пробоотборников POCIS и тестирование инновационной установки для отбора и предобработки проб воды для определения содержания органических загрязнителей. 2) Проведена валидация методики определения пестицидов в водных объектах методом ГХ-МС и определены пределы обнаружения соответствующих пестицидов, которые варьируются от 0,1 нг/мл для ДДЭ и до 0,8 нг/мл для дельтамитрина; 3) Результаты проведения сокращенного химического анализа показали, что вода реки Сырдарья по состоянию на 2021 год не подходит для питьевого использования в виду превышения ПДК (гигиенических нормативов) ряда показателей таких как: минерализация жесткость, общее содержание железа, натрия и сульфатов. Результаты инструментальной хроматомасс-спектрометрии показали отсутствие (ниже предела обнаружения) в пробах природной воды ряда гербицидов и фосфорорганических инсектицидов. 4) Установлены и проведена пробоподготовка пассивных пробоотборников на верхнем участке казахстанской части реки Сырдарья в районе Жетысайского моста и в районе Казалинска. 5) Сконструирован прототип пробоотборника воды на содержание пестицидов, включающий резервуар, картридж, барометр.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 1) Жобасын орындау барысында Өзбекстан Республикасының шекарасынан Арал теңізіне дейін бір-бірінен шамамен бірдей ара қашықтықта орналасқан 12 жерде Сырдария өзенінің алқабына үш далалық экспедиция жүргізілді. 2) ГХ-МС әдісімен су объектілеріндегі пестицидтерді анықтау әдістемесіне валидация жүргізілді және ДДЭ үшін 0,1 нг/мл-ден және дельтамитрин үшін 0,8 нг/мл-ге дейін түрленетін тиісті пестицидтерді анықтау шектері айқындалды. 3) Қысқартылған химиялық талдау жүргізу нәтижелері 2021 жылғы жағдай бойынша Сырдария өзенінің суы кермектік, минералдану, темір, натрий және сульфаттардың жалпы құрамы сияқты бірқатар көрсеткіштердің ШРК (гигиеналық нормативтер) асуына байланысты ауыз су үшін жарамсыз екенін көрсетті. Аспаптық хромато масс-спектрометриясының нәтижелері табиғи су сынамаларында бірқатар гербицидтер мен органофосфор инсектицидтерінің жоқтығын (анықтау шегінен төмен) көрсетті. 4) Жетісай көпірі ауданында және Қазалы ауданында Сырдария өзенінің қазақстандық бөлігінің жоғарғы учаскесінде пассивті сынама алғыштар орнатылып, сынама дайындау жүргізілді. 5) Резервуарды, картриджді, барометрді қамтитын пестицидтердің бар болуына судың сынама алғышының прототипі құрастырылды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Проведенные физико-химические и ядерно-физические исследования позволили установить миграционную способность органических загрязнителей, тяжелых металлов и основных ионов в воде реки Сырдарья Южной части Казахстана (Туркестанская область).

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жүргізілген физика-химиялық және ядролық-физикалық зерттеулер Қазақстанның оңтүстік бөлігіндегі Сырдария өзенінің суында (Түркістан облысы) органикалық ластағыштардың, ауыр металдардың және негізгі иондардың көші-қон қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік берді.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : Экология

Field of application (in Kazakh) : Экология