The object of research, development or design (in Russian) : Древнетюркские памятники

The object of research, development or design (in Kazakh) : Көне түркі ескерткіштері

Aim of work (in Russian) : В нашей стране реализуется ряд программ, таких, как государственная программа «Мәңгілік ел», направленных на формирование общественного сознания. Эти программы имеют несколько направлений, и одним из них является история языка. Предлагаемый научный проект ориентирован на изучение культуры и мировоззрения древних тюрков, основных традиций наречения людей именами, использования ими богатства языка посредством языкового анализа собственных имен, встречающихся в древнетюркских текстах.

Aim of work (in Kazakh) : Елімізде қолға алынып жатқан «Мәңгілік ел», сияқты қоғамдық сананы қалыптастыруға арналған бағдарламалар бірнеше бағыттарға бөлінеді. Соның бір бағыты – тіл тарихы. Ұсынылып отырған ғылыми жоба көне түркі мәтіндерінде кездесетін жалқы есімдерге тілдік талдау жасау арқылы, көне түріктердің мәдениеті мен дүниетанымын, ат қоюдағы негізгі уәждерін анықтауды көздейді.

Методы исследования (на русском) : В ходе исследования общих культурно-языковых, духовных знаков познания в древнетюркских памятниках, тюркском мире и памятниках письменности используются такие методы и приемы, как историко-сравнительный, сопоставительно-типологический, эмпирический, диахронный, компонентный анализ, систематизация, классификация, обобщение, описание, анализ.

Методы исследования (на казахском) : Көне түркі ескерткіштері мен түркі әлеміндегі және жазба мұрағаттардағы ортақ мәдени-тілдік, рухани таным іздерін зерттеуде тарихи-салыстырмалы, салғастырмалы-типологиялық, эмпирикалық, диахронды, компонеттік талдау, жүйелеу, топтау, түйіндеу, сипаттау, талдау сияқты әдістер мен тәсілдері пайдаланылады.

Obtained results and novelty (in Russian) : Считается, что каждое имя человека, каждый этноним, каждый топоним являются чистыми языковыми единицами. В каждом названии, как и в письме истории, кумулятивно накапливаются языковые богатства нации, мировоззрение, национальные профессии. Имена, встречающиеся в 145 памятниках Енисейской группы, 12 памятниках Таласской группы, 10 памятниках Орхонской группы, достаточно многочисленны и требуют полного языко-познавательного анализа. Пространство имен собственных в них до сих пор не было рассмотрено полностью. Таких комплексных исследований не только в казахском языкознании, но и в других тюркских языках не проводилось. Частично исследованные названия сами по себе являются спорными. Не раскрыты точные значения антропонимов, таких как Культегин, Тоныкок, Кулишор, Мойыншор, топонимов, таких как Утикен, Когмен, Кенгерес, этнонимов, таких как едиз, шигил, аз. В ходе исследования были изучены труды и использованы научно-методические направления отечественных и зарубежных ученых. Сначала были найдены, изучены и собраны все тексты крупных памятников тюркологии. Из собранных текстов были отобраны имена собственные (антропонимы, топонимы, этнонимы и др.). В настоящее время проводится комплексное исследование пространства имен собственных, обнаруженных в древнетюркских памятниках. Проводится научный этимологический анализ каждого наименования, продолжается работа по определению этиологии, способствовавшей созданию названия.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Киелі жәдігерлерлерде молдап кездесетін әр кісінің аты, әр этноним, әр топоним таза тілдік бірліктер деп есептеледі. Әр атауда жер-судың аты тарихтың хаты дегендей, ұлттың тіл байлығы, дүниетанымы, ұлттық кәсібі кумулятивті түрде жинақталып тұрады. Енисей тобындағы 145 ескерткіш, Талас тобындағы 12 ескерткіш, Орхон тобындаға ірі-ірі 10 шақты ескерткіш ішінде кездесетін жалқы есімдер біршама мол және толық тілдік-танымдық талдауды қажет етеді. Ондағы жалқы есімдер кеңістігі бұл күнге дейін тұтастай алынып қарастырылмаған. Қазақ тіл білімінде ғана емес басқа түркі тілдерінде де ондай кешенді зерттеу жүргізілмеген. Ішінара зерттелген атаулардың өзі даулы болып келеді. Күлтегін, Тоңұқұқ, Күлішор, Мойыншор сияқты антропонимдердің, Өтікен, Көгмен, Кеңгерес сияқты топонимдер, едіз, шігіл, аз сияқты этнонимдердің дәл мағыналары ашылмаған. Зерттеу барысында отандық және шетел ғалымдарының еңбектерінен ғылыми-әдістемелік бағдар алынды. Алдымен бүгінге дейін табылып, зерттеліп, түркітану ғылымында белгілі болған ірілі-ұсақты ескерткіштердің барлығы жинақталып, жиналған мәтіндерде кездесетін жалқы есімдер (антропоним, топоним, этноним т.б.) іріктеліп алынды. Қазіргі кезде осы көне түркі ескерткіштерінде кездесетін жалқы есімдер кеңістігін толық қамтылып, кешенді зерттеу жүргізілуде. Әр атауға ғылыми этимологиялық талдаулар жасалып, атауды жасауға уәж болған этиологиясын анықтау жұмыстары жалғасуда.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : нет

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : жоқ

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : Может использоваться как научный источник и исследовательская работа по тюркским народам в области языкознания тюркология, лексикология, а также история и география.

Field of application (in Kazakh) : Тіл білімінің түркітану, лексикология, сонымен қатар тарих, география салаларында түркі халықтарына қатысты ғылыми дерек және зерттеу жұмысы ретінде пайдалануға болады.