The object of research, development or design (in Russian) : Нанокомпозитные покрытия на основе нитридов переходных металлов, технология вакуумно-дугового осаждения покрытий.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Өтпелі металл нитридтері негізіндегі нанокомпозиттік жабындар, жабындарды вакуумді-доғалы тұндыру технологиясы.

Aim of work (in Russian) : Разработка технологий получения многослойных и многокомпонентных наноструктурных покрытий на основе нитридов переходных металлов, адаптированных к меняющимся условиям трения и изнашивания, а также установление основных закономерностей формирования состава, структуры и трибологических свойств нанокомпозитных покрытий на основе различных комбинаций нитридов переходных металлов, таких как Ti, Zr, Mo, Cr, Nb, Y при вакуумно-дуговом осаждении.

Aim of work (in Kazakh) : Үйкеліс пен тозудың өзгеретін жағдайларына бейімделген өтпелі металл нитридтері негізінде көп қабатты және көп компонентті наноқұрылымды жабындарды алу технологияларын әзірлеу, сондай-ақ вакуумдық-доғалық тұндыру кезінде Ti, Zr, Mo, Cr, nb, Y сияқты ауыспалы металл нитридтерінің әртүрлі комбинациялары негізінде нанокомпозиттік жабындардың құрамын, құрылымын және трибологиялық қасиеттерін қалыптастырудың негізгі заңдылықтарын белгілеу.

Методы исследования (на русском) : Для исследования структурно-фазовых состояний, состава и физико-механических свойств покрытий использованы современные, хорошо апробированные методы растровой электронной микроскопии, рентгеноструктурного анализа, оже-электронной спектроскопии, оптико-эмиссионной спектроскопии, просвечивающей электронной микроскопии, а также специальные методы оценки микротвердости, нанотвердости и износостойкости.

Методы исследования (на казахском) : Жабындардың құрылымдық-фазалық күйлерін, құрамы мен физика-механикалық қасиеттерін зерттеу үшін растрлық электронды микроскопияның, рентгенқұрылымдық талдаудың, оже-электронды спектроскопияның, оптикалық-эмиссиялық спектроскопияның, мөлдір электронды микроскопияның заманауи, жақсы сыналған әдістері, сондай-ақ микроқаттылықты, наноқаттылықты және тозуға төзімділікті бағалаудың арнайы әдістері пайдаланылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Определены оптимальные режимы нанесения износостйких многослойных покрытий. Выявлены особенности формирования механических характеристки нанокомпозитных покрытий. Также выявлены особенности изнашивания нанокомпозитных покрытий в зависимости от условия трения. Научной новизной проекта является: - Предлагается разработать новый способ вакуумно-дугового осаждения нанокомпозитных покрытий, адаптированных к меняющимся условиям трения и изнашивания; Впервые предлагается установить закономерностей формирования трибологических свойств многослойных и многокомпонентных покрытий на основе различных комбинаций нитридов переходных металлов, таких как Ti, Zr, Mo, Cr, Nb и Y, при вакуумно-дуговом осаждении.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Тозуға төзімді көп қабатты жабындарды жағудың оңтайлы режимдері анықталған. Нанокомпозиттік жабындардың механикалық сипаттамаларын қалыптастыру ерекшеліктері анықталды. Сондай-ақ, үйкеліс жағдайына байланысты нанокомпозиттік жабындардың тозу ерекшеліктері анықталды. Жобаның ғылыми жаңалығы: - Үйкеліс пен тозудың өзгеретін жағдайларына бейімделген нанокомпозиттік жабындарды вакуумды-доғалы тұндырудың жаңа тәсілін әзірлеу ұсынылады; Алғаш рет вакуумдық-доғалық тұндыру кезінде Ti, Zr, Mo, Cr, Nb және Y сияқты өтпелі металл нитридтерінің әртүрлі комбинациялары негізінде көп қабатты және көп компонентті жабындардың трибологиялық қасиеттерін қалыптастыру заңдылықтарын белгілеу ұсынылады

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Изготовление деталей для машиностроения, в том числе и для нужд военно-промышленного комплекса Казахстана, требуют использования большого количества невозобновляемых ресурсов, стоимость которых весьма значительна. Использование предлагаемых технологий нанесения многослойных наноструктурных тонких покрытий с улучшенными физико-механическими свойствами позволит ощутимо улучшить качество и проектируемый эксплуатации изделий, а также существенно экономить на материалах, поскольку основную часть изделий можно будет изготавливать из более дешевых и распространенных материалов. Благодаря увеличению проектируемого срока эксплуатации изделий также ожидается положительный экономический эффект.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Машина жасау үшін, оның ішінде Қазақстанның әскери-өнеркәсіптік кешенінің қажеттіліктері үшін бөлшектерді дайындау жаңартылмайтын ресурстардың көп мөлшерін пайдалануды талап етеді, олардың құны өте жоғары. Жақсартылған физика-механикалық қасиеттері бар көп қабатты наноқұрылымды жұқа жабындарды қолданудың ұсынылған технологияларын қолдану өнімнің сапасы мен жобаланған жұмысын едәуір жақсартады, сонымен қатар материалдарды едәуір үнемдейді, өйткені өнімнің негізгі бөлігін арзан және кең таралған материалдардан жасауға болады. Өнімнің жобаланған қызмет ету мерзімінің артуына байланысты оң экономикалық нәтиже күтіледі.

Level of implementation (in Russian) : Не внедрено.

Level of implementation (in Kazakh) : Енгізілмеген.

Efficiency (in Russian) : Нанесение многослойных покрытий способствует существенному улучшению физико-механических и трибологических свойств защитных покрытий на основе нитридов переходных металлов благодаря наличию двухфазной структуры и большом количестве межфазных границ, препятствующих движению дислокаций и, таким образом, предотвращают разрушение материала покрытий.

Efficiency (in Kazakh) : Көп қабатты жабындарды қолдану екі фазалы құрылымның болуына және дислокацияның қозғалысына кедергі келтіретін және осылайша жабын материалының бұзылуына жол бермейтін көптеген интерфазалық шекаралардың болуына байланысты өтпелі металл нитридтеріне негізделген қорғаныс жабындарының физика-механикалық және трибологиялық қасиеттерін едәуір жақсартуға ықпал етеді.

Field of application (in Russian) : Потребителями полученных результатов являются Казахстанские и зарубежные производственные предприятия, занимающиеся разработкой и изготослвением высокопрочных и износостйоких деталей, а также научные и конструкторские предприятия, занимающиеся вопросами создания защитных покрытий и развитием фундаментальных и прикладных научных исследований в области поверхностной инженерии.

Field of application (in Kazakh) : Алынған нәтижелердің тұтынушылары беріктігі жоғары және тозығы жеткен бөлшектерді әзірлеумен және дайындаумен айналысатын қазақстандық және шетелдік өндірістік кәсіпорындар, сондай-ақ қорғаныс жабындарын жасау мәселелерімен және беттік инженерия саласында іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерді дамытумен айналысатын ғылыми және конструкторлық кәсіпорындар болып табылады.