The object of research, development or design (in Russian) : поликристаллические керамики на основе нитрида алюминия.

The object of research, development or design (in Kazakh) : алюминий нитриді негізіндегі поликристалды керамикалар.

Aim of work (in Russian) : проведение исследований радиационной стойкости к процессам гелиевого распухания керамик на основе нитрида алюминия, а также изучение изменения физико-химических, оптических и механических свойств в результате накопления дефектов, приводящих к аморфизации.

Aim of work (in Kazakh) : алюминий нитридіне негізделген керамиканың гелий ісінуіне радиациялық төзімділігін зерттеу, сонымен қатар аморфизацияға әкелетін ақаулардың жинақталуы нәтижесінде физика-химиялық, оптикалық және механикалық қасиеттерінің өзгеруін зерттеу.

Методы исследования (на русском) : растровая электронная микроскопия, атомно-силовая микроскопия, рентгеновская дифракция, определение микротвердости методом индентирования.

Методы исследования (на казахском) : расторлық электрондық микроскопия, атомдық күшті микроскопия, рентген дифракциясы, индентирование әдісімен микроқаттылықты анықтау.

Obtained results and novelty (in Russian) : В ходе проведенных исследований получены зависимости изменения структурных, морфологических и прочностных характеристик от дозы облучения. Установлены критические значения доз облучения (3 – 5 × 1017 ион/см2) для которых степень радиационных повреждений резко увеличивается. Установлено, что основные структурные изменения в керамиках, соответствующие критическим повреждениям происходит при дозах выше 5 – 7 × 1017 ион/см2. Анализ полученных рентгеновских дифрактограмм в развертке φ = 0 – 360°, показал, что при дозах выше 3 × 1017 ион/см2 наблюдается сильная анизотропия формы кристаллитов, которая обусловлена процессами дробления и их разориентации в структуре в результате увеличения дефектной фракции и имплантации гелия с последующим его накоплением и агломерированием. В результате проведенных исследований, определены основные механизмы формирования гелиевых пузырьков, критические дозы при которых начинается формирование второго поколения гелиевых пузырьков, приводящего к резкому снижению твердости и трещиностойкости поверхности. Установлено, что исследуемые поликристаллические керамики AlN показали хорошую устойчивость сохранения механических и теплопроводящих свойств в дозовом диапазоне 1015 – 1017 ион/см2.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеулер барысында құрылымдық, морфологиялық және беріктік сипаттамаларының өзгеруінің сәулелену дозасына тәуелділігі алынды. Сәулеленудің зақымдану дәрежесі күрт өсетін радиациялық дозалардың (3 – 5 × 1017 ион/см2) сыни мәндері анықталды. Керамикадағы критикалық зақымға сәйкес келетін негізгі құрылымдық өзгерістер 5 – 7 × 1017 ион/см2 жоғары дозаларда болатыны анықталды. Алынған φ = 0 – 360° рентгендік дифрактограммаларды талтау келесі нәтижелерді көрсетті, ция үлгілерін φ = 0 – 360° сканерлеуі көрсеткендей, 3 × 1017 ион/см2 -тан жоғары дозаларда кристаллит пішінінің күшті анизотропиясы байқалады, бұл ұсақтау процестерінен және олардың ақаулы фракцияларының ұлғаюы мен гелий имплантациясының жинақталуы мен агломерациясы нәтижесінде құрылымдағы бағдарлануыдан туындайды. Зерттеу нәтижесінде гелий көпіршіктерінің түзілуінің негізгі механизмдері және бетінің қаттылығы мен жарыққа төзімділігінің күрт төмендеуіне әкелеті, гелий көпіршіктерінің екінші буыны пайда болатын критикалық дозалар анықталды. Зерттелген AlN поликристалды керамикалары 1015 – 1017 ион/см2 дозалық диапазонында механикалық және жылуөткізгіштік қасиеттерді сақтауда жақсы тұрақтылықты көрсететіні анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Результаты исследования устойчивости к протонному облучению и процессам наводораживания нитридных керамик позволят в дальнейшем спрогнозировать область применения данных керамик.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Нитридті керамикалардың протонды сәулеленуге төзімділігі және сутекті сіңіру процестерін зерттеу нәтижелері болашақта осы керамикалардың қолданылу өрісін болжауға мүмкіндік береді.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : ядерная энергетика, материалы для ядерных реакторов, микроэлектроника, радиационностойкие материалы.

Field of application (in Kazakh) : ядролық энергетика, ядролық реакторларға арналған материалдар, микроэлектроника, радиацияға төзімді материалдар