The object of research, development or design (in Russian) : Сельские поселения раннего железного века в низовьях Сырдарьи.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Сырдария сағасындағы ерте темір дәуіріне жататын елді мекендері.

Aim of work (in Russian) : Археологическое исследование поселений и городов в зоне контактов земледельцев и скотоводов в период становления древнеземледельческой культуры (V-II вв. до н.э.) в низовьях Сырдарьи.

Aim of work (in Kazakh) : Сырдарияның көне арнасында отырықшы және егіншілік мәдениетінің (б.з.д. V-II ғғ.) қалыптасуы мен даму кезеңдерін анықтау үшін археологиялық зерттеу жүргізу.

Методы исследования (на русском) : В хoдe рeaлизaции прoeктa примeнялись oбщиe мeтoды иcтoричecких диcциплин: aрхeoлoгичecкoe oпиcaниe, разведки, закладка разведочных шурфов, стационарные археологические раскопки, при обработке полученного материала в основном использовался cрaвнитeльнo-типoлoгичecкий мeтoд, анализ архивных материалов. Также были созданы масштабные 3D-модели и ортофотопланы памятников. Во время раскопок проводилась первичная (полевая) обработки находок: шифровка находок, например, фрагментов керамики, каменных орудий, графическая фиксация. Для исследования использовались не только классические методы археологии, но и междисциплинарные естественно-научные методы - aрхeoзooлoгичecкий, трacсoлoгичecкий, тeхнoлoгичecкий aнaлиз кeрaмики, кроме того, результаты палеозоологических и почвоведческих исследований. Помимо этого, велась работа с письменными источниками.

Методы исследования (на казахском) : Жобаны жүзеге асыру барысында тарихи пәндердің жалпы әдістері қолданылды: археологиялық сипаттама, барлау, барлау шурфтарын салу, стационарлық археологиялық қазбалар, алынған материалды өңдеу кезінде негізінен салыстырмалы-типологиялық әдіс пайдаланылып, мұрағат материалдары талданды. Сондай-ақ, ескерткіштердің ауқымды 3D модельдері мен ортофотопландары құрылды. Қазба жұмыстары кезінде табылған олжаларға алғашқы (далалық) өңдеу жұмыстары жүргізілді: керамика сынықтарын, тас құралдарды шифрлау және графикалық бекіту Зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін археологияның классикалық әдістері ғана емес, жаратылыстанулық-ғылыми әдістер де қолданылды. Мысалы, археозоологиялық, трассологиялық, керамиканы технологиялық талдау, палеозоологиялық және топырақтану зерттеулерінің нәтижелері пайдаланылды. Сонымен қатар, жазбаша дереккөздермен де жұмыс жасалды.

Obtained results and novelty (in Russian) : В ходе работы было зафиксировано 22 новых археологических объекта, среди которых имеются и крупные поселении. Выявлены особенности расположения в естественном ландшафте неукрепленных поселений и некрополей, находящихся в непосредственной близости от памятников. Раскопочными работами изучено поселение Бабиш-мола 7. В процессе исследований были определены хозяйственные и жилые зоны не только в пределах древних поселений, но и в отдельных жилых и жилищно-производственных комплексах. В некоторых случаях достаточно достоверно удалось определить места расположения водоемов, на основании чего выявлены различные структуры систем жизнеобеспечения. Комплексный системный анализ керамического материала, позволил разработать дробную хронологическую шкалу и существенно уточнил датировку памятника. Кроме того, на основании сравнительно-типологического анализа, выявлены характерные типы сосудов, определяющие некоторое своеобразие Чирикрабатского керамического комплекса. Наряду с этим, выявлены некоторые типы сосудов, которые можно считать привнесенными на территорию Нижней Сырдарьи в результате культурных контактов с другими древнеземледельческими областями Средней Азии. В ходе раскопочных работ на поселении удалось выявить и охарактеризовать приемы строительной техники древнего населения низовьев Сырдарьи, которые были отчасти заимствованы из соседних историко-культурных областей, в первую очередь из Хорезма, и, в определенной степени, переработаны с учетом местных условий.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жұмыс барысында 22 жаңа археологиялық нысан тіркелді, олардың арасында ірі қоныстар да бар. Сондай-ақ, ескерткіштерге жақын шоғырланған бекініссіз қоныстар мен қорымдардың табиғи ландшафтта орналасу ерекшеліктері анықталды. Қазба жұмыстары кезінде Бәбіш мола 7 қонысы зерттелді. Зерттеу үдерісінде ежелгі елді мекендерге жататын шаруашылық шеберханалар мен үй-жайлар ғана емес, сонымен бірге, жекелеген тұрғын үйлер мен өндірістік кешендер де анықталды. Кейбір жағдайларда, Бәбіш мола 7 қонысы маңындағы су қоймаларының орналасқан жерлері анықталды, оның негізінде тіршілікті қамтамасыз ету жүйелерінің әртүрлі құрылымдары нақтыланды. Керамикалық материалды жан-жақты жүйелі талдау бөлшектік хронологиялық шкала жасауға мүмкіндік берді және ескерткіштің, әсіресе, оның төменгі қабаттарының мерзімі белгіленді. Салыстырмалы типологиялық талдау негізінде Шірікрабат мәдениетіндегі керамикалық кешенінің өзіндік ерекшелігін айқындайтын ыдыстардың өзіне тән типтері айқындалды. Орта Азияның басқа да ежелгі егіншілік аймақтарымен мәдени байланыстардың нәтижесінде төменгі Сырдария аймағына әкелінген ыдыстардың кейбір түрлері анықталды. Қоныста жүргізілген қазба жұмыстары кезінде Сырдарияның төменгі ағысындағы ежелгі халықтардың құрылыс техникасын анықтауға және сипаттауға мүмкіндік туды, олар ішінара көршілес тарихи-мәдени аймақтардан, ең алдымен Хорезмнен алынды және белгілі бір дәрежеде жергілікті жағдайларды ескере отырып қайта өңделді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Научные результаты проекта могут быт применены в написании научных работ, учебников и спецкурсов для средних школ и ВУЗов, в разработке перспективных туристических маршрутов, в подготовке экпозиций и экскурсий в историко-краведческих музеях, при подготовке познавательных программ и материалов для молодежи в СМИ. Конечный результат выражен в 6 научных статей. Из них одна статья опубликована в журнале «Вестник КазНУ».

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Ғылыми еңбектерді жазуда, оқулықтармен, ЖОО және орта мектептерге арналған арнайы курстарды жазуда, туристік маршруттардың оңтайлы жолдарын қалыптастыруда, тарихи-өлкетану мұражайының экспозициясын және экскурсиясын дайындауда, бұқаралық ақпарат құралдарында жастарға арналған оқу бағдарламалары мен материалдарын әзірлеуде қолданылады. Соңғы нәтиже 6 ғылыми мақалада көрсетілген. Оның ішінде бір мақала "ҚазҰУ Хабаршысы" журналында жарияланды.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Изучение истории племен Юго-Восточного Приаралья, где формировались очаги древней оседло–земледельческой цивилизации Казахстана, развивающейся до наших дней, исследования палеоэкономики и теоретическое моделирование эволюции социально-экономической структуры племен середины I тыс. до н. э. имеют первостепенное значение для понимания динамики становления цивилизации и истории взаимодействия различных этнокультурных общностей Казахстана и Евразии на протяжении длительного исторического периода. Одной из основных задач работ Чирикрабатской археологической экспедиции, помимо археологического изучения памятников является пополнение фондов музеев и архивов новыми данными по древней истории Казахстана. Это, в конечном итоге, может значительно расшить источниковедческую базу для подготовки курса научно-просветительских лекций по древней истории Казахстана. Привлечение местных жителей в качестве рабочих на археологическом объекте способствует вовлечению их в трудовой процесс, является актом временного трудостройства, что способствует общему оздоровлению социально-экономической обстановки в сельской местности.

Efficiency (in Kazakh) : Бүгінгі күнге дейін дамып келе жатқан Қазақстанның ежелгі отырықшы-егіншілік өркениетінің ошақтары қалыптасқан Оңтүстік–Шығыс Арал өңірі тайпаларының тарихын зерделеу, б.з. д. I мыңжылдықтың. ортасындағы тайпалардың әлеуметтік-экономикалық құрылымының палеоэкономикасын зерттеу және эволюциясын теориялық моделдеу ұзақ тарихи кезең бойы Қазақстан мен Еуразияның әртүрлі этномәдени бірлестіктерінің өркениет қалыптасу динамикасын және өзара іс-қимыл тарихын түсіну үшін аса маңызды болып табылады. Шірікрабат археологиялық экспедициясының негізгі міндеттерінің бірі ескерткіштерді археологиялық зерттеумен қатар, мұражайлар мен мұрағаттар қорын Қазақстанның көне тарихына қатысты тың деректермен толықтыру болып табылады. Бұл, сайып келгенде, Қазақстанның ежелгі тарихы бойынша ғылыми-ағартушылық дәрістер курсын дайындау үшін деректану базасын едәуір кеңейте алады. Археологиялық ескерткішке жергілікті тұрғындарды жұмысшы ретінде тарту ауылдық жерлердегі әлеуметтік-экономикалық жағдайдың жалпы жақсаруына ықпал етеді.

Field of application (in Russian) : Исследования позволяет на памятнике открыть музей под открытым небом и созданию туристической инфраструктуры, что позволяют вливанию дополнительных финансовых средств в бюджет страны.

Field of application (in Kazakh) : Зерттеулер ескерткіш жанынан ашық аспан астындағы музей ашуға және туристік инфрақұрылым құруға мүмкіндік береді, бұл ел бюджетіне қосымша қаржы құюға мүмкіндік тудырады.