The object of research, development or design (in Russian) : Созданные новые устойчивые к видам ржавчины М3−М4 мутантные линий яровой пшеницы на основе устойчивого к ржавчине сорта Казахстанская 10 и обработкой дозами гамма радиации 300 Гр, 350 Гр и 400 Гр.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Татқа төзімді Казахстанская 10 сорты негізінде және 300 Гр, 350 Гр және 400 Гр гамма-сәулелену дозаларымен өңдеуген жаңа жасалған тот түрлері төзімді жаздық бидайдың жаңа М3−М4 мутантты линиялар.

Aim of work (in Russian) : молекулярно-биохимическая характеристика новой созданной мутантной гермоплазмы яро-вой мягкой пшеницы на устойчивость к листовой и желтой ржавчине, продуктивность, мор-фометрическим показателям зерна и его качества, включая содержание важнейших микро-нутриентов и их биодоступность, и их скрининг с использованием конкурентной аллель-специфической ПЦР (KASP) для определения дискриминации аллелей генов Lr.

Aim of work (in Kazakh) : Жаздық жұмсақ бидайдың жаңадан құрылған мутантты гермоплазмасының жапырақ пен сары татқа төзімділігіне, өнімділігіне, астықтың морфометриялық көрсеткіштеріне және оның сапасына, оның ішінде астықтағы маңызды микронутриенттердің құрамына және олардың биожетімділігіне мен LR гендерінің аллельдерін кемсітуді анықтау үшін бәсекеге қабілетті аллельге тән ПТР (KASP) пайдалану молекулалық-биохимиялық сипаттамасы.

Методы исследования (на русском) : Физический мутагенез с дозами 300, 350 и 400 Грей гамма облучения (Гр) из источника 60Co, мутационная селекция, анализ компонентов продуктивности, флуоресцентный микроскопический анализ для определения ювенильной устойчивости и визуального наблюдения развития грибной структуры в зависимости от времени заражения инокулюмом, гиперспектральная визуализации отражения в диапазоне от 350 до 2500 нм длин волн(HSI), морфометрические параметры зерна (площадь зерна, длина и ширина) с помощью зернового анализатора передачи и отражения изображений SeedCount SC 5000.

Методы исследования (на казахском) : 60Co көзінен 300, 350 және 400 Гр гамма-сәулелену дозаларымен физикалық мутагенез, мутацияны таңдау, өнімділік компоненттерін талдау, ювеналды төзімділікті анықтау үшін флуоресцентті микроскопиялық талдау және уақытқа байланысты саңырауқұлақ құрылымының дамуын визуалды бақылау егу инфекциясының, 350-ден 2500 нм толқын ұзындығы диапазонында гиперспектральды шағылыстыратын бейнелеу (HSI), SeedCount SC 5000 дәнді тасымалдау және шағылыстыру анализаторы арқылы дәннің морфометриялық параметрлерін (астық ауданы, ұзындығы және ені).

Obtained results and novelty (in Russian) : Расширена генетическая изменчивости для поиска новых устойчивых к видам ржавчины ресурсов. Созданы устойчивые к видам ржавчине M3- M4 мутантные линии яровой пшеницы на основе сорта Казахстанская-19, устойчивого к ржавчине, и использования различных доз гамма-облучения (300, 350 и 400 Гр). По возрастной устойчивости к видам ржавчины отобраны 74 устойчивых номеров, из гермоплазмы 300 Гр - 42 линий, 350 Гр - 15 линий, 400 Гр - 17 линий. По числу зерен в главном колосе выделено 36, 9 и 3 номера 300 Гр-, 350 Гр- и 400 Гр М3 мутантных линии со значимым превышением сорта. По массе зерен в главном колосе, выделено по 36, 12 и 11 номеров, достоверно превышающих сорт. Показана эффективность дозы 350 Гр для увеличения числа и массы зерен главного колоса. По возрастной и ювенильной устойчивости выделено 36 номеров 300 Гр линий, по 13 образцов - 350 Гр и 400 Гр- линий. Проведен сравнительный качественный анализ микроскопически образований пустул уредоспор во временном периоде. У устойчивых линий отмечается аутофлуоресценция, индикатор защитных реакций растений, предотвращающий образование гаусториальных материнских клеток. Выявлены различия в коэффициентах отражения гиперспектральной визуализацией HSI от 350 до 2500 нм между линиями, устойчивость коррелировала с поглощением света лигнина, хлорофилла и каротиноидами, обусловленная низкими коэффициентами отражения. Определены морфометрические параметры зерна.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Тот түрлері төзімді ресурстарды табу үшін кеңейтілген генетикалық өзгергіштік. Жаздық бидайдың Казахстанская-19 сорты негізінде татқа төзімді, гамма-сәулеленудің әртүрлі дозаларын (300, 350 және 400 Гр) қолдану негізінде М3-М4 татқа төзімді мутантты линиялар құрылды. Тот түрлеріне жасына төзімділігі бойынша 74 төзімді сан таңдалды, ұрықтан 300 Гр – 42 үлгі, 350 Гр – 15 үлгі, 400 Гр – 17 үлгі. Негізгі масақтағы дәндер саны бойынша 300 Гр-, 350 Гр және 400 Гр М3 мутантты линияларының 36, 9 және 3 саны сорттың маңызды артықшылығымен анықталды. Негізгі масақтағы дән массасы бойынша сорттан асып түсетін 36, 12 және 11 сандары анықталды. 350 Гр доза тиімділігі негізгі масақтың дәндерінің саны мен салмағын жоғарылататыны көрсетілген. Жасы мен кәмелетке толмағандардың төзімділігіне сәйкес 300 Гр сызықтардың 36 саны анықталды, әрқайсысы 13 үлгі - 350 Гр және 400 Гр линиялар. Уақыт периодында уредиоспора пустулаларының микроскопиялық түзілістерінің салыстырмалы сапалық талдауы жүргізілді. Төзімді линиялар өсімдіктердің қорғаныс реакцияларының индикаторы болып табылатын автофлуоресценцияны көрсетеді, бұл гаусториялық аналық жасушалардың пайда болуына жол бермейді. Гиперспектрлік бейнелеудің HSI шағылысу коэффициенттеріндегі сызықтар арасындағы 350-ден 2500 нм-ге дейінгі айырмашылықтар анықталды, тұрақтылық аймақтағы лигнин, хлорофиллмен және каротиноидтармен жарықты сіңірумен байланысты. төмен шағылысу коэффициенттері. Дәннің морфометриялық параметрлері анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Новые M3 – M4 мутантные ресурсы яровой пшеницы на основе сорта Казахстанская-19, возрастная и ювенильная устойчивость к видам ржавчины, компоненты продуктивности и морфометрические параметры зерна, число гаусториальных материнских клеток и спор при заражении, физиологический индекс отражения, фотохимический/физиологический индекс отражения при анализе гиперспектральной визуализации (HIS), роль лигнина в защитных механизмах ювенильной устойчивости.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жаздық бидайдың «Казахстанская-19» сортына негізделген жаңа М3 - М4 мутантты ресурстары, жасы мен тот түрлеріне төзімділігі, дәннің өнімділік құрамдас бөліктері мен морфометриялық көрсеткіштері, инфекция кезіндегі гаусториялық аналық жасушалар мен споралар саны, физиологиялық шағылысу көрсеткіші, фотохимиялық/ гиперспектральды бейнелеуді (ГИС) талдаудағы физиологиялық рефлексия индексі, кәмелетке толмағандардың төзімділігінің қорғаныс механизмдеріндегі лигниннің рөлі.

Level of implementation (in Russian) : Новые M3 – M4 мутантные ресурсы яровой пшеницы на основе сорта Казахстанская-19 характеризующиеся возрастной и ювенильной устойчивостью к видам ржавчины, улучшеннными компонентами продуктивности и морфометрическими параметрами зерна.

Level of implementation (in Kazakh) : Жаздық бидайдың Казахстанская-19 сортына негізделген жаңа М3 - М4 мутантты ресурсылар жасы мен тот түрлеріне ювеналды төзімділігімен, өнімділік құрамдас бөліктерінің жоғарылауымен және дәннің морфометриялық көрсеткіштерімен сипатталады.

Efficiency (in Russian) : Новые мутантные линий для селекции на повышение возрастной и ювенильной устойчивости к видам ржавчины, сопряженные с улучшенными компонентами продуктивности и морфометрией зерна. Новые источники доноров и генов эффективных генов устойчивости к грибным болезням и других хозяйственно-ценных признаков для селекции. Знания механизмов устойчивости при развитии ювенильной устойчивости.

Efficiency (in Kazakh) : Өнімділік пен дән морфометриясының жақсартылған құрамдас бөліктерімен біріктірілген жас және кәмелетке толмағандардың тат түрлеріне төзімділігін арттыру үшін өсіруге арналған жаңа мутант желілері. Саңырауқұлақ ауруларына төзімділік үшін тиімді гендердің донорлары мен гендерінің жаңа көздері және селекция үшін басқа да экономикалық құнды белгілер. Кәмелетке толмағандардың төзімділігінің дамуындағы қарсылық механизмдерін білу

Field of application (in Russian) : Сельское хозяйство, агропромыленный комплекс, обеспечение продовольственной безопасности, снижение негативного воздействия на окружающую среду.

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы, агроөнеркәсіп кешені, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, қоршаған ортаға кері әсерін азайту