The object of research, development or design (in Russian) : вирус хлоротической пятнистости листьев яблони, вирус растрескивания ствола яблони, вирус бороздчатости ствола яблони, вирус мозаики яблони, вирус некротической мозаики яблони, вирус А винограда, вирус короткоузлия винограда, вирус скручивания листьев винограда, вирус кольцевой пятнистости малины, вирус крапчатости листьев малины, вирус размытых пятен листьев малины, вирус скручивания листьев картофеля, вирус Х, М, Y, S картофеля, вирус кольцевой пятнистости томата, вирус коричневого морщинистого плода, вирус полосатой мозаики пшеницы, вирус штриховатой мозаики ячменя

The object of research, development or design (in Kazakh) : алма жапырақтарының дақтары вирусы, алма ағашының діңін жару вирусы, алма ағашы жырашығының вирусы, алма ағашының мозаикалық вирусы, жүзім А вирусы, жүзім қысқа түйірінің вирусы, жүзім жапырақтарының бұралу вирусы, таңқурай сақиналы дақ вирусы, таңқурай жапырақтары вирусы, таңқурай жапырақтарының бұлыңғыр дақтары вирусы; картоп жапырақтарының және Х, М, Y, S вирустары, қызанақ сақиналы дақ вирусы, қоңыр мыжылған ұрық вирусы, бидай мозаикалық вирусы, бидайдың жолақты теңбіл вирусы

Aim of work (in Russian) : Провести биоинформатический анализ геномов наиболее опасных 5 вирусов яблони, 3 вирусов винограда, 3 вирусов малины, 5 вирусов картофеля, 2 вирусов томата, 2 вирусов пшеницы, отобрать перспективные консервативные регионы геномов и провести дизайн высокоспецифичных праймеров к ним, а также сформировать системы обнаружения.

Aim of work (in Kazakh) : Ең қауіпті 5 алма вирусының, 3 жүзім вирусының, 3 таңқурай вирусының, 5 картоп вирусының, 2 қызанақ вирусының, 2 бидай вирусының геномдарына биоинформатикалық талдау жүргізу, геномдардың перспективалы консервативті аймақтарын таңдап, оларға жоғары спецификалық праймерлердің дизайнын жасау, сонымен қатар анықтау жүйесін құру

Методы исследования (на русском) : в работе использовались методы биоинформатического анализа, методы генетической инженерии и молекулярной биологии

Методы исследования (на казахском) : жұмыста биоинформатикалық талдау әдістері, генетикалық инженерия және молекулалық биология әдістері қолданылды

Obtained results and novelty (in Russian) : Был проведен биоинформатический анализ геномов и геномных регионов 5 вирусов яблони, 3-х вирусов винограда, 3 вирусов малины, 5 вирусов картофеля, 2-х вирусов томата и 2-х вирусов пшеницы. Были выявлены высококонсервативные регионы геномов для каждого вируса. Были разработаны высокоспецифичные праймеры для детекции 20 исследуемых вирусов. Для каждого обнаруженного вируса было проведено секвенирование и клонирование амплифицированного целевого регионов в плазмиды для разработки положительных контролей для мультиплексных тест-систем. Мультиплексные тест-системы сформированы и содержат положительные контроли для каждого обнаруженного вируса, а также олигонуклеотиды для внутреннего контроля качества выделенной РНК. В генбанк NCBI было загружено 2 последовательности капсидного белка для вируса RLMV - MZ419348.1 и MZ419347.1. Собраны 150 образцов картофеля, 230 образцов малины, 300 образцов пшеницы и 78 образцов яблони для проведения апробации разработанных тест-систем

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Геномдар мен геномдық аймақтарға 5 алма вирусының, 3 жүзім вирусының, 3 таңқурай вирусының, 5 картоп вирусының, 2 қызанақ вирусының және 2 бидай вирусының биоинформатикалық талдауы жүргізілді. Әр вирус үшін геномдардың жоғары консервативті аймақтары анықталды. Зерттелетін 20 вирусты анықтау үшін жоғары спецификалық праймерлер жасалды. Мультиплексті тест жүйелерін жасау үшін әрбір анықталған вирусқа оң бақылауды дамыту үшін амплифицирленген мақсатты аймақтарды плазмидаларға секвенирлеу және клондау жүргізілді. Мультиплексті тест жүйелері әр анықталған вирусқа оң бақылауды, сондай-ақ оқшауланған РНҚ сапасын ішкі бақылау үшін олигонуклеотидтерді құрайды. NCBI генбанкіне RLMV - MZ419348.1 және MZ419347.1 вирусына арналған капсидті ақуыздың 2 тізбегі жүктелді. Әзірленген тест-жүйелерді сынақтан өткізу үшін картоптың 150 үлгісі, таңқурайдың 230 үлгісі, бидайдың 300 үлгісі және алма ағашының 78 үлгісі жиналды

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Контроль над распространением опасных вирусов с/х культур позволит снизить потери урожая и обеспечить потребность в продуктах АПК. Своевременное обнаружение вирусной инфекции в посадочном материале позволит предотвратить первичное заражение закладываемых садов и полей. Вирусная инфекция может приводить к 80-100% потерям урожая, также сказываться на качестве урожая. Наличие мультиплексных систем обнаружения позволит своевременно обнаружить опасные вирусы как в посадочном материале, так и в растениях садов и полей и предотвратить их дальнейшее распространение. Тест-системы обнаружения позволят снизить количество пестицидов используемых для обработки новых полей и садов, так как будет производиться посадка изначально сертифицированого посадочного материала. Соответственно, проверка посадочного материала на наличие вирусов будет способствовать снижению загрязнения окружающей среды ядохимикатами.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Ауылшаруашылық дақылдарында қауіпті вирустардың таралуын бақылау егіннің шығынын азайтады және ауыл шаруашылығы өнімдеріне қажеттілікті қамтамасыз етеді. Отырғызу материалында вирустық инфекцияны уақытылы анықтау отырғызылған бақтар мен егістіктердің бастапқы инфекциясының алдын алады. Вирустық инфекция 80-100% егіннің жоғалуына әкелуі мүмкін, сонымен қатар егіннің сапасына әсер етеді. Мультиплексті анықтау жүйелерінің болуы отырғызу материалында да, бақшалар мен егістік өсімдіктерінде де қауіпті вирустарды дер кезінде анықтауға және олардың одан әрі таралуына жол бермеуге мүмкіндік береді. Анықтау сынақ жүйелері жаңа егістіктер мен бақшаларды өңдеу үшін қолданылатын пестицидтердің мөлшерін азайтады, себебі сертификатталған отырғызу материалдары отырғызылады. Тиісінше, отырғызылатын материалды вирустарға тексеру қоршаған ортаны пестицидтермен ластауды азайтуға көмектеседі.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : растениеводство, фитосанитарная безопасность, молекулярная биология, микробиология и вирусология

Field of application (in Kazakh) : өсімдік шаруашылығы, фитосанитарлық қауіпсіздік, молекулалық биология, микробиология және вирусология