The object of research, development or design (in Russian) : Рачок артемия и его цисты в 4 горько-соляных водоемах Павлодарской области РК (озера Сейтень, Шарбакты, Казы и Кызылтуз).

The object of research, development or design (in Kazakh) : ҚР Павлодар облысының 4 ащы-тұзды су айдындарындағы (Сейтен, Шарбақты, Қазы және Қызылтұз көлдері) артемия шаяны және оның цисталары.

Aim of work (in Russian) : Изучить возможности и основные критерии выживания рачка Artemia franciscana и сравнить продукционные характеристики двух популяций ценного биоресурса – Artemia parthenogenetica и Artemia franciscana, в целях повышения продуктивности горько-соляных водоемов РК, для получения высококачественной конкурентоспособной продукции для реализации на внутреннем и внешнем рынках.

Aim of work (in Kazakh) : Artemia franciscana шаянтәрізділердің тіршілік ету мүмкіндіктері мен негізгі критерийлерін зерттеу және ішкі және сыртқы нарықтарда сату үшін жоғары сапалы бәсекеге қабілетті өнім алу үшін ҚР ащы – тұзды су қоймаларының өнімділігін арттыру мақсатында құнды биоресурстың екі популяциясының Artemia parthenogenetica және Artemia franciscana өнім сипаттамаларын салыстыру.

Методы исследования (на русском) : Выполнение исследований обеспечено сопряжёнными гидробиологическими, гидрохимическими, молекулярно-генетическими методиками. Материал был собран и проанализирован с учетом географических, гидрохимических и других особенностей водоемов, в пространственно–временном аспекте. Гидрохимические исследования включали в себя определение газового режима, рН среды, органического вещества, физико-химических свойств, ионного и биогенного составов. Сбор и обработка гидробиологического материала выполнялись в соответствии с современными методическими указаниями и пособиями, разработанными сотрудниками КазНИИРХ и СибрыбНИИпроекта, в 2002 г. Отбор материала по фитопланктону производился общепринятым методом седиментации. Молекулярно-генетическим исследования включали: оценка аллельного разнообразия, оценка гетерозиготности (ожидаемой (He) и наблюдаемой (Ho)), проверка соответствия равновесию Харди-Вайнберга, определение координат каждой выборки в пространстве главных компонент на основании матрицы невзвешенных попарных расстояний по Нею (1972), а также оценка дифференциации между анализируемыми выборками. Биохимические исследования: Определение массовой доли белковых веществ осуществлено было макрометодом согласно п. 8.9.1. ГОСТ 7637-85, определение золы согласно п.11.6 ГОСТ 7637-85, газохроматографическое определение содержания жирных кислот проводился в соответствие по МВИ.МН 1364-2000.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеулерді орындау гидробиологиялық, гидрохимиялық, молекулалық-генетикалық әдістемелермен қамтамасыз етілген. Материал су объектілерінің географиялық, гидрохимиялық және басқа да ерекшеліктерін ескере отырып, кеңістік–уақыт аспектісінде жиналды және талданды. Гидрохимиялық зерттеулерге газ режимін, Рһ ортасын, органикалық заттарды, физика-химиялық қасиеттерін, иондық және биогендік құрамын анықтау кірді. Гидробиологиялық материалды жинау және өңдеу КазНИИРХ және Сибрыбнии проект қызметкерлері әзірлеген қазіргі заманғы әдістемелік нұсқаулар мен құралдарға сәйкес жүргізілді, 2002 жылы фитопланктон бойынша материалды іріктеу тұндырудың жалпы қабылданған әдісімен жүргізілді. Молекулярлық-генетикалық зерттеулер: аллельдің әртүрлілігін бағалау, гетерозиготалықты бағалау (күтілетін (He) және бақыланатын (Ho)), Харди-Вайнберг тепе-теңдігіне сәйкестігін тексеру, негізгі компоненттердің кеңістігіндегі әр үлгінің координаттарын оның өлшенбеген жұптық қашықтықтарының матрицасы негізінде анықтау (1972), сонымен қатар талданған үлгілер арасындағы дифференциацияны бағалау. Биохимиялық деректерді талдау: ақуыз заттардың массалық үлесін анықтау 8.9.1 тармағына сәйкес макрометрмен жүзеге асырылды. ГОСТ 7637-85, ақуыз заттары жалпы азот мөлшерін 6,25 коэффициентіне көбейту арқылы анықталады, күлді анықтау ГОСТ 7637-85 11.6 тармағына сәйкес, май қышқылдарының құрамын газохроматографиялық анықтау МВИ сәйкес жүргізілді.МН 1364-2000.

Obtained results and novelty (in Russian) : Изучение зоопланктоноценозов 4 обследованных озерах Павлодарской обл., выявило наличие только партеногенетических рас артемии в них. Анализ генетического полиморфизма анализируемых образцов по пяти микросателлитным локусам показал, что секвенирования гена цитохрооксидазы 1 (СО1) митохондриальной ДНК, получен фрагмент нуклеотидной последовательности длиной в 680 п.н, обнаруженные последовательности полностью совпадает (99 %) с ранее опубликованными последовательностями в общедоступной базе данных GenBank характерных для группы A. parthenogenetica и вида A. franciscana. Установлено, что цисты артемии, обитающей в озерах Павлодарской области отличались высоким содержанием сырого протеина, в среднем 37,6 %. В сезонной динамике можно отметить увеличение содержания протеина в цистах оз. Шарбакты и оз. Кызылтуз почти в 1,4 раза, что можно объяснить увеличением количества биогенных элементов в среде обитания. Новизна - впервые в РК проводятся исследования продуктивных характеристик ракообразных – A. parthenogenetica и A. franciscana, для выявления более ценного в плане продуктивности и коммерческой значимости.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Павлодар облысының 4 көлінің зоопланктоноценоздарын зерттеу оларда артемияның партеногенетикалық туыстардың болуын анықтады. Бес микросателиттік локус бойынша талданған үлгілердің генетикалық полиморфизмін талдау цитохрооксидаза 1 (СО1) митохондриялық ДНҚ генінің реттілігі 680 п.н. нуклеотидтер тізбегінің фрагменті алынғанын көрсетті, анықталған реттілік, A. parthenogenetica тобына және A. franciscana түрлеріне тән GenBank жалпыға қол жетімді дерекқорында бұрын жарияланған тізбектермен толық сәйкес келеді (99%). Павлодар облысының көлдерінде мекендейтін артемия цисталары шикі протеиннің жоғары құрамымен ерекшеленгені анықталды, орташа алғанда 37,6%. Маусымдық динамикада Шарбақты және Қызылтұз көлдерінің цисталарындағы ақуыз мөлшерінің жоғарылауын атап өтуге болады, шамамен 1,4 есе, оны тіршілік ету ортасындағы биогендік элементтер санының көбеюімен түсіндіруге болады. Жаңалық – ҚР-да алғаш рет A. parthenogenetica және A. franciscana-шаян тәрізділердің өнімділік және коммерциялық маңыздылығы жағынан неғұрлым құнды сипаттамаларын анықтау үшін өнімді сипаттамаларын зерттеу жүргізілуде.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В начале лета 2021 г. биомасса рачков артемия варьировала в широких пределах от «среднекормного» (оз. Сейтень и Казы) до «низкокормного» (оз. Шарбакты и Кызылтуз). В сентябре все исследованные озера оценивались, как «низкопродуктивные». Осенью в озёрах Сейтень, Кызылтуз и Казы основу составили свободноплавающие цисты - от 51,84 % (озеро Кызылтуз) до 85,06 % (озеро Казы). В озере Шарбакты преобладали донные цисты – 82,35 %. В осенний период продуктивность популяций артемии также характеризовалась невысокими величинами - от 13,85 кг/га (озеро Казы) до 33,08 кг/га (озеро Шарбакты). Высокое содержание минеральных веществ характерно для образцов цист с оз. Шарбакты – 18,2 %, вдвое меньшее количество установлено для цист оз. Кызылтуз и оз. Казы, где показатель колебался в интервале от 10,9 % до 9,2 %. Наименьшее содержание золы установлено на образце с оз. Сейтень – 6,5 %. Установлено, что липиды цист богаты полиненасыщенными жирными кислотами (ПНЖК), где их содержание колебалось от 39,70 % до 60,57 %, сравнительно низкое содержание характерно для насыщенных жирных кислот (НЖК) от 11,16 % до 23,10 %, а содержание мононенасыщенных жирных кислот (МНЖК) находилось в интервале от 19,07 % до 37,20 %. В сезонной динамике можно отметить изменения в качественном составе НЖК, в частности, в осенних пробах отсутствуют такие кислоты, как C6:0 капроновая, С8:0 каприловая, С10:0 каприновая, С11:0 ундекановая, С12:0 лауриновая, С13:0 тридекановая.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : 2021 жылдың жазының басында шаян тәрізділердің биомассасы артемия «орташа қоректіден» (Сейтен және Қазы көлдері) «төмен қоректіге» дейін (Шарбақты және Қызылтұз көлдері). Қыркүйек айында барлық зерттелген көлдер «төмен өнімді» деп бағаланды. Күзде Сейтен, Қызылтұз және Қазы көлдерінің негізін еркін жүзетін цисталар құрады-51,84% - дан (Қызылтұз көлі) 85,06% - ға дейін (Қазы көлі). Шарбақты көлінде су түбілік цисталар басым болды - 82,35 %. Күзгі кезеңде артемия популяциясының өнімділігі де төмен мөлшермен сипатталды - 13,85 кг/га-дан (Қазы көлі) 33,08 кг/га-ға дейін (Шарбақты көлі). Минералдардың жоғары мөлшері Шарбақты көлі цисталарының үлгілеріне тән 18,2%, Қызылтұз және Қазы көлдері цисталары үшін екі есе аз көрсеткіш 10,9% - дан 9,2% - ға дейінгі аралықта ауытқыған. Күлдің ең аз мөлшері Сейтен көлінен алынған үлгіде тіркелді - 6,5%. Цисталардың липидтері полиқанықпаған май қышқылдарына (ПМЖК) бай екендігі анықталды, онда олардың құрамы 39,70% - дан 60,57% - ға дейін ауытқиды, қаныққан май қышқылдары (НЖК) салыстырмалы түрде аз анықталды, олар 11,16% - дан 23,10% - ға дейін өзгеріп отырды, ал қанықпаған май қышқылдарының (МНЖК) құрамы 19,07% - дан 37,20% - ға дейінгі аралықта болған. Маусымдық динамикада НЖК сапалық құрамындағы өзгерістерді атап өтуге болады, атап айтқанда, күзгі сынамаларда C6:0 капрон, С8:0 каприл, С10:0 каприл, с11:0 ундекан, С12:0 лаурин, С13:0 тридекан қышқылы сияқты қышқылдар жоқ.

Level of implementation (in Russian) : Не внедрено

Level of implementation (in Kazakh) : Енгізілмеген

Efficiency (in Russian) : Внедрение в гипергалинные водоемы Казахстана нового вида артемии – A. franciscana, поможет повысить объемы и качество добываемых цист, и выведет объемы добычи цист артемии на новый уровень. В данное время цисты местной артемии A. parthenogenetica стоит от 2 до 8$/кг, внедрение нового продуктивного вида A. franciscana повысит ее стоимость минимум до 100 $/кг.

Efficiency (in Kazakh) : Қазақстанның гипергалин су қоймаларына артемияның жаңа түрін – A. franciscana енгізу өндірілетін цисталардың көлемі мен сапасын арттыруға көмектеседі және артемия цисталарын өндіру көлемін жаңа деңгейге шығарады. Қазіргі уақытта A. parthenogenetica жергілікті артемиясының цисталарының құны 2-ден 8$/кг-ға дейін, A. franciscana жаңа өнім түрін енгізу оның құнын кем дегенде 100 $/кг-ға дейін арттырады.

Field of application (in Russian) : Переработка и изготовление кормов для гидробионтов и других животных, природоохранная генетика, разработка мер по рациональному использованию запасов казахстанских популяций рачка артемии.

Field of application (in Kazakh) : Гидробионттар мен басқа да жануарлар үшін қоректерді өңдеу және дайындау, табиғатты қорғау генетикасы, Артемия шаянының Қазақстандық популяциясының қорын ұтымды пайдалану жөніндегі шараларды әзірлеу.