The object of research, development or design (in Russian) : Обьектами исследования являются сорта гороха Жасылай, Ақсары, Шал, Табыс, Усач, Кокше и линий, в количестве 59 коллекционного материала. А также сортов нута: Луч, Камила, Икарда 1, Мирас 07, Сатти, Деркуль и линий, в количестве 86 коллекционного материала.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Бұршақтың Жасылай, Ақсары, Шал, Табыс, Усач, Көкше сорттары және линиялары, барлығы 59 коллекциялық материал. Сондай-ақ, ноқаттың сорттары: Луч, Камила, Икарда 1, Мирас 07, Сатти, Деркул және линиялары, барлығы 86 коллекциялық материалдар

Aim of work (in Russian) : Изучение культурных и диких форм зернобобовых культур а именно гороха и нута на устойчивость к различным видам болезней, а так же отбор сортообразцов и номеров с наиболее высокопродуктивными, высокоустойчивыми и полезными свойствами на получения исходного материала для селекции.

Aim of work (in Kazakh) : Дәнді бұршақ дақылдарының өсірілетін және жабайы түрлерін, атап айтқанда бұршақ пен ноқатты түрлі ауруларға қарсы тұру үшін зерттеу, сонымен қатар асылдандыру үшін бастапқы материал алу үшін жоғары өнімді , төзімді және пайдалы қасиеттері бар сорттар мен сандарды таңдау

Методы исследования (на русском) : Пораженность болезнями оценивался с использованием 0–4 по шкале по шкале Сари-Прескотта в баллах от (0 до 9) для септориоза (Saari, E.E. and M. Prescott. 1975) и для корневой гнили учет развития по общепринятой методике по 4-х бальной шкале ВИЗР, выделение геномной ДНК - по методу Riede et al., 1996; проведение ПЦР - по протоколу Chen et al., 1998.

Методы исследования (на казахском) : Өсімдіктердің ауруға шалдығу деңгейін септориоз үшін (Saari, E. E. and M. Prescott) (0-ден 9-ға дейін) Сари-Прескотт шкаласы бойынша 0-4-ті қолдана отырып бағаланды. 1975) және тамыр шірігі үшін 4 балдық шкала бойынша жалпы қабылданған әдістеме бойынша дамуды есепке алу, геномдық ДНҚ-ны оқшаулау - Riede et al әдісі бойынша., 1996; ПТР өткізу - Chen et al хаттамасы бойынша., 1998.

Obtained results and novelty (in Russian) : В результате исследования сформированы коллекции гороха (59) и нута (86). Изучен рост и развитие растений у сортов гороха и нута в двух локациях (Саймасай и Алмалыбак). Проведен отбор культурных и диких форм зернобобовых культур для фитопатологического мониторинга. В результате исследований по результатам структурного анализа были выделены образцы зернобобовых культур (нута, гороха) по массе 1000 семян, которые будут предложены для дальнейшей селекционные работы. Выделены высокопродуктивные образцы нута (к2483 ILC 3284 - 365,0гр; Flip0767 – 355,0гр; Flip10-159с – 350гр; к612- 356гр; Flip97-108 - 381гр, Flip10-64c – 366гр; Flip07-104 – 364гр: Flip 07-39 -355гр) и гороха (Руслан -248гр; Жемчуг -202гр; 9459-230гр; 5220- 217гр; 8714- 216гр; Жасылай- 220гр; Усач Казахстанский 871- 215гр). В результате изучения устойчивости на естественном и искусственном инфекционном фоне к аскохитозу и фузариозу были отобраны 17 образцов и линий нута и 51 линии гороха. По исследуемым данным в засушливый год эти выделившиеся образцы показали себя высоко устойчивыми к разным болезням а именно, к аскохитозу и фузариозу. По итогам исследования на 2021 год вышеуказанные образцы проявили себя высоко потенциальными, урожайными и продуктивными образцами, а так же устойчивыми к болезням. Отобранные вышеуказанные образцы будут использованы в дальнейших программах по полезными свойствами на получения исходного материала для селекции.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеу нәтижесінде бұршақ (59) пен ноқаттың (86) коллекциясы құрылды. Екі локацияда (Саймасай мен Алмалыбақ) өсімдіктердің өсуі мен дамуы зерттелді. Фитопатологиялық мониторинг үшін дәнді-бұршақты дақылдардың мәдени және жабайы түрлерін іріктеу жүргізілді. Құрылымдық талдау нәтижелері бойынша зерттеулер нәтижесінде 1000 тұқымның массасы бойынша бұршақ дақылдарының (ноқат, бұршақ) үлгілері анықталды, олар одан әрі селекциялық жұмыстарға ұсынылатын болады. Ноқаттың жоғары өнімді үлгілері (к2483 ILC 3284 - 365,0 гр; Flip0767 – 355,0 гр; Flip10-159с – 350гр; к612 - 356гр; Flip97-108 - 381гр, Flip10-64c – 366гр; Flip07-104 – 364гр: Flip 07-39-355гр) және бұршақтың үлгілері (Руслан-248гр; інжу-202гр; 9459-230гр; 5220 - 217гр; 8714 - 216гр; жасыл - 220гр; Усач қазақстандық 871 - 215гр) іріктелді.Табиғи және жасанды инфекциялық фондағы аскохитоз мен фузариумға төзімділікті зерттеу нәтижесінде ноқаттың 17 генотипі мен 51 бұршақ сорты мен линиялары ерекшеленді. Зерттелген мәліметтерге сәйкес, биылғы құрғақшылық жылы бұл ерекше генотиптер әртүрлі ауруларға, атап айтқанда аскохитозға және фузариумға төзімді болды. 2021 жылғы зерттеу қорытындысы бойынша жоғарыда көрсетілген генотиптер өнімді және ауруларға төзімді деп танылды. Аталған генотиптер бастапқы материалды алу үшін селекциялық бағдарламаларда қолданылатын болады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Возрастающий спрос на экологический чистый продукт и продовольственной потребности можно удовлетворить за счет повышения урожайности, интенсивности земледелия и внедрения новых технологий. Внедрение в агропромышленные производства современных подходов, основанных на применении отбора и создание устойчивого материала для селекции, изучение комплексных заболеваний зернобобовых культур может способствовать решению проблем связанные с грибными болезнями.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Экологиялық таза өнімге және азық-түлік қажеттіліктеріне өсіп келе жатқан сұранысты өнімділікті, егіншіліктің қарқындылығын арттыру және жаңа технологияларды енгізу арқылы қанағаттандыруға болады. Агроөнеркәсіптік өндіріске сұрыптауды қолдануға негізделген заманауи тәсілдерді енгізу және селекция үшін тұрақты материал жасау, бұршақ дақылдарының күрделі ауруларын зерттеу саңырауқұлақ ауруларына байланысты проблемаларды шешуге ықпал етуі мүмкін.

Level of implementation (in Russian) : Внедрение высокопродуктивных сортов в производство и увеличение производительности семян и расширения посевов зернобобовых культур по РК

Level of implementation (in Kazakh) : ҚР бойынша жоғары өнімді сорттарды өндіріске енгізу және тұқым өнімділігін арттыру және дәнді-бұршақты дақылдар егістігін кеңейту

Efficiency (in Russian) : Экономическая эффективность или значимость работы: использование устойчивых сортов позволит повысить урожайность зернобобовых культур на 25-30% и создает условия для решения продовольственной проблемы, также соответственно обеспечит существенный социальный и экономический эффект.

Efficiency (in Kazakh) : Жұмыстың экономикалық тиімділігі немесе маңыздылығы: төзімді сорттарды пайдалану бұршақ дақылдарының өнімділігін 25-30% - ға арттырады және азық-түлік проблемасын шешуге жағдай жасайды, сонымен бірге айтарлықтай әлеуметтік және экономикалық әсерді қамтамасыз етеді.

Field of application (in Russian) : Генетика и селекция. Область применения и целевые потребители каждого из ожидаемых результатов будут фермерские хозяйства, селекционные НИИ, ОПХ, СХОС, ВУЗы Казахстана и стран СНГ.

Field of application (in Kazakh) : Генетика және селекция. Күтілетін нәтижелердің әрқайсысының қолданылу саласы және мақсатты тұтынушылары ретінде фермерлік шаруашылықтар, селекциялық ҒЗИ, ОПШ, АШС, Қазақстан мен ТМД елдерінің ЖОО-лары болады.