The object of research, development or design (in Russian) : Популяции продуктивного верблюдоводства в разных зонах разведения: Арыс-Туркестанская (к/х «Сыздыкбеков А.», к/х «Усенов Н.» и к/х «Гулмайра»), Каратау-Мойынкумская (к/х «Багдат», к/х «Сенім» и к/х «Ерік-Т»), Приаральская (к/х «Корган Н.Б.», ТОО «Куланды»), Прикаспийская (ТОО «Жана-тан» и к/х «Достан-Ата»), Мангыстауская (к/х «Елжас») и Прибалхашская (ТОО «Байсерке»).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Әртүрлі аймақтардағы асыл тұқымды өнімді түйе шаруашылығының популяциялары: Арыс-Түркістан («Сыздықбеков А.» ш/қ, «Үсенов Н.» ш/қ және «Гүлмайра» ш/қ), Қаратау-Мойынқұм («Бағдат» ш/қ, «Сенім» ш/қ және ««Ерік-Т» ш/қ, Арал («Қорған НБ» ш/қ, «Құланды» ЖШС), Каспи («Жаңа-Таң» ЖШС және «Достан-Ата» ш/қ), Маңғыстау («Елжас» ш/қ) және Балқаш («Байсерке» ЖШС).

Aim of work (in Russian) : Проведение генотипирования верблюдов породы казахский бактриан с использованием SNP- технологий. Исследование состояния генетических ресурсов верблюдов в различных зонах их разведения и разработка принципов и критериев отбора желательных типов верблюдов молочного направления продуктивности.

Aim of work (in Kazakh) : SNP технологиялары арқылы қазақ бактриан тұқымды түйелерін генотиптеу. Түйелердің тұқымдық қорларының жағдайын оларды өсіретін әртүрлі аймақтарын зерттеу және өнімділігі сүтті бағыттағы түйелердің қалаулы түрлерін таңдаудың принциптері мен критерийлерін жасау.

Методы исследования (на русском) : Для проведения генотипирования верблюдов породы казахский бактриан с использованием SNP- технологий сбор образцов крови верблюдов осуществлен по инструкции FAO/IAEA. Геномное ДНК было выделено из замороженных (-20°С) образцов периферической крови, содержащих в качестве антикоагуляционного агента ЭДТА, наборами реагентов DNeasy Blood & Tissue Kit (Qiagen, USA) по инструкции производителя. Количественную и качественную оценку препаратов ДНК проводили с помощью спектрофотометрического анализа на ДНК-фотометрах NanoDropTM 2000 и QubitTM, Thermo Scientific, США и электрофоретического анализа. Генотипирование верблюдов вида бактриан, породы казахский проводили на приборе широкого спектра задач QuantStudio 12KFlex (ThermoFisher) c роботизированной станцией Accufill, включающим в себя блок OpenArray. Для генотипирования образцов ДНК бактрианов использовали реакционную концентрированную смесь мастер-микс, 96-384 луночные типовые пластины и комплект OpenArray для подготовки образцов к генотипированию. При проведении исследовании были использованы общепринятые зоотехнические методы исследований происхождения животных и молочной продуктивности верблюдов. Комплексная оценка продуктивных особенностей верблюдов проводилась согласно Инструкции по бонитировке верблюдов. Молочная продуктивность животных определялась путем проведения ежемесячных контрольных доек с определением содержания в молоке жира на анализаторе Лактан-4.

Методы исследования (на казахском) : SNP технологияларын пайдалана отырып, қазақ бактриан түйелерінің генотипін жүргізу үшін ФАО/МАГАТЭ нұсқауларына сәйкес түйе қанының үлгілері алынды. Геномдық ДНҚ өндірушінің нұсқауларына сәйкес DNeasy Blood & Tissue Kit (Qiagen, АҚШ) көмегімен антикоагулянттық агент ретінде құрамында ЭДТА бар мұздатылған (-20°C) перифериялық қан үлгілерінен бөлініп алынды. ДНҚ препараттарын сандық және сапалық бағалау NanoDropTM 2000 және QubitTM, Thermo Scientific, АҚШ ДНҚ фотометрлеріндегі спектрофотометриялық талдауды және электрофоретикалық талдауды қолдану арқылы жүргізілді. Қазақ бактриан түйелерін генотиптеу QuantStudio 12KFlex (ThermoFisher) аспабында Accufill роботтық станциясымен, соның ішінде OpenArray блогымен кең ауқымды тапсырмаларды орындады. Қазақ бактриан түйелерінің ДНҚ үлгілерін генотиптеу үшін концентрленген негізгі аралас реакция қоспасы, 96-384 ұңғыма типті пластиналар және генотиптеу үшін үлгілерді дайындауға арналған OpenArray жинағы пайдаланылды. Зерттеу барысында жануарлардың шығу тегі мен түйенің сүттілігін зерттеудің жалпы қабылданған зоотехникалық әдістері қолданылды. Түйелерді іріктеу жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес түйелердің өнімділік көрсеткіштерін кешенді бағалау жүргізілді. Малдың сүт өнімділігі Лактан-4 анализаторында сүттің майлылығын анықтау арқылы ай сайынғы бақылау сауу арқылы анықталды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведен отбор 168 SNP-маркеров, из которых после биоинформатического анализа было оставлено 120 SNP-маркеров для генотипирования. Результаты генотипирования верблюдов породы казахский бактриан показали, что 14 полиморфных локусов встречались с частотой референсного и альтернативного аллелей 0,1 и 0,9, соответственно, 27 SNP имели частоту референсного и альтернативного аллелей 0,2 и 0,8, 16 локусов встречались с частотой референсного и альтернативного аллелей 0,3 и 0,7, 3 вариантных локуса имели частотное распределение референсного и альтернативного аллелей 0,4 и 0,6, 18 однонуклеотидных полиморфных локусов встречались с частотой референсного и альтернативного аллелей 0,6 и 0,4, 11 локусов были распределены в популяции бактрианов с частотой референсного и альтернативного аллелей 0,7 и 0,3, 14 SNP встречались с частотой референсного и альтернативного аллелей 0,8 и 0,2 и 17 полиморфных локусов распределились по 0,9 и 0,1. Исследованы состояния генетических ресурсов популяций верблюдов молочного направления продуктивности в 12 базовых хозяйствах 6 зон их разведенияс учетом породности, происхождения, продуктивности и племенной ценности 4458 гол, в том числе породы арвана 1697 гол, или 38,1% от общего поголовья, породы казахский бактриан 2548 гол или 57,2% от общего поголовья, гибридов 213 гол или 4,8% от общего поголовья. Численность верблюдоматок в обследованных хозяйствах составила 2610 гол или 58,5% от общего поголовья, молодняка 1042 гол, самцов производителей 60 гол.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Шолуы негізінде біз 168SNP маркерін таңдадық, оның ішінде биоинформатикалық талдаудан кейін генотиптеу үшін 120SNP маркері қалдырылды. Қазақ бактриан түйелерінің генотиптеу нәтижелері 14полиморфты локустардың анықтамалық және альтернативті аллельдер жиілігі сәйкесінше 0,1және 0,9болғанын, 27SNP-де анықтамалық және альтернативті аллельдердің жиілігі 0,2және 0,8, 16локус жиілігімен анықтамалық және альтернативті аллельдердің 0,3және 0,7болғанын көрсетті, 3нұсқадағы локустар эталондық және альтернативті аллельдер жиілігі 0,4және 0,6анықтамалық және баламалы аллельдер жиілігі 0,6және 0,4болатын 18бір нуклеотидті полиморфты локустар табылды, бактриан популяциясында эталондық және альтернативті аллельдер жиілігі 0,7және 0,3болатын 11локус таратылды, 0,8және 0,2анықтамалық және альтернативті аллельдер жиілігімен 14SNP табылды және жиіліктер бойынша 17полиморфты локустар таратылды анықтамалық және балама аллельдер 0,9және 0,1. Өнімділігі сүтті бағыты түйе популяцияларының генетикалық ресурстарының жағдайы оларды өсіретін 6аймақ 12негізгі шаруашылық зерттелген малдарының, шығу тегін, өнімділігін және асыл тұқымдылығын есепке алғанда 4458бас, оның ішінде аруана тұқымы, 1697бас, немесе жалпы мал басының 38,1% қазақ бактриан тұқымы, 2548бас немесе жалпы мал басының 57,2%, будандар 213бас, немесе жалпы мал басының 4,8% құрайды. Зерттелетін іргелі шаруашылықтардағы аналық түйе саны 2610бас немесе жалпы мал басының 58,5%, жас төлдер 1042бас, өндіруші аталық еркек малдар 60басты құрады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Экономическая эффективность разведения верблюдиц желательного типа породы арвана по рентабельности производства верблюжьего молока составляет 62,7%, у породы казахский бактриан и гибридов желательного типа соответственно эти показатели составляет 37,7% и 46,0%.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Түйе сүтін өндірудің рентабельділігі бойынша аруана тұқымының қалаулы типіндегі түйелерді өсірудің экономикалық тиімділігі 62,7%, қазақ бактриан тұқымы мен будандар қалаулы типі бойынша бұл көрсеткіштер сәйкесінше 37,7% және 46,0% құрайды.

Level of implementation (in Russian) : Научно-исследовательские работы внедрены в 12 базовых в Арыс-Туркестанской (к/х «Сыздыкбеков А.», к/х «Усенов Н.» и к/х «Гулмайра»), Каратау-Мойынкумской (к/х «Багдат», к/х «Сенім» и к/х «Ерік-Т»), Приаральской (к/х «Корган Н.Б.», ТОО «Куланды»), Прикаспийской (ТОО «Жана-тан» и к/х «Достан-Ата»), Мангыстауской (к/х «Елжас») и Прибалхашская (ТОО «Байсерке»).

Level of implementation (in Kazakh) : Ғылыми-зерттеу жұмыстары 12 негізгі шаруашылықта жүзеге асырылды Арыс-Түркістан («Сыздықбеков А.» ш/қ, «Үсенов Н.» ш/қжәне «Гүлмайра» ш/қ), Қаратау-Мойынқұм («Бағдат» ш/қ, «Сенім» ш/қ және «Ерік-Т» ш/қ), Арал («Қорған НБ» ш/қ, «Құланды» ЖШС), Каспи («Жаңа-Таң» ЖШС және «Достан-Ата» ш/қ), Маңғыстау («Елжас» ш/қ) және Балхаш ( «Байсерке» ЖШС).

Efficiency (in Russian) : Өнімді түйе шаруашылығының 6 аймағындағы 12 негізгі шаруашылықта жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстары түйе шаруашылығын сақтаудың асыл тұқымды процесін басқару, түйе шаруашылығында генетикалық ресурстарын жақсарту, сүт өнімділігін дамыту, генетикалық прогресті қамтамасыз ету үшін сүт өнімділігін арттыруда қолданбалы құндылықтарға ие болды.

Efficiency (in Kazakh) : Проведенные научно-исследовательские работы в 12 базовых хозяйствах 6 зонах продуктивного верблюдоводства имеют прикладные значения для управления селекционным процессом сохранения, совершенствования генетических ресурсов в верблюдоводстве, развития молочной индустрии, обеспечивающие генетический прогресс в повышении молочной продуктивности верблюдов.

Field of application (in Russian) : Отрасль верблюдоводство.

Field of application (in Kazakh) : Түйе шаруашылығы.