The object of research, development or design (in Russian) : Объекты исследования: сорта озимого гороха Сербской селекции зернового - НС Мороз, Партнер (Pisum sativum L.) и кормового - Kocmaj (Pisum sativum L.) направления.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектілері - Сербия селекциясы күздік ас бұршақ дақылының дәндік - Партнер, НС Мороз (Pisum sativum L.) және жемшөп бағытты - Kocmaj (Pisum sativum L.) сорттары.

Aim of work (in Russian) : Цель проекта: повышение конкурентоспособности растениеводческой продукции с использованием сортов озимого гороха зарубежной селекции в условиях предгорной зоны юго-востока Казахстана.

Aim of work (in Kazakh) : Зерттеу мақсаты. Оңтүстік-шығыс Қазақстанның тау бөктері жағдайында күздік ас бұршақтың шетелдік селекция сорттарын пайдалана отырып өсімдік шаруашылығы өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру.

Методы исследования (на русском) : Методы исследования: полевые и лабораторные.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері: егістік және зертханалық

Obtained results and novelty (in Russian) : По количеству сохранившихся растений в весенне-летний период максимальное значение обеспечили сорта озимого гороха «Kosmaj» и «НС Мороз», соответственно 124 и 86 растений на 1 м2 и характеризовались хорошей зимостойкостью – 86-89%. Слабая зимостойкость (30%) у сорта – двуручки «Партнер». Полная спелость зерна сортов озимого гороха «НС Мороз» и «Партнер» и укосная спелость сорта «Космај» наступает на 15 дней раньше по сравнению с контролем, что дает возможность посеву пожнивной культуры для получения второго урожая в один год. Сорт озимого гороха зернового направления НС Мороз характеризовался хорошими структурнами показателями и имея усатый тип листа, оставался неполегаемым до самой уборки, что способствовала снижению потерь зерна во время уборки урожая. У сорта озимого гороха кормового направления «Космај» в фазу полного цветения (укосная спелость) на долю листьев, цветков и бобов приходилось 60,9% (в том числе доля цветков и бобов 4,9%) что характеризует ее высокие кормовые достоинства. Максимальную урожайность зерна (37,2 ц/га), зеленой (267,7 ц/га) и сухой (86,9 ц/га) массы обеспечили соответственно Сербской сорт озимого гороха зернового направления НС Мороз и сорт озимого гороха кормового направления Космај. Высокие показатели чистой прибыли (428,2 и 411,8 тыс. тенге) и уровня рентабельности (164,7 и 171,5%) по сравнению с контролем (яровой горох Шал) обеспечили сорта озимого гороха НС Мороз зернового и Космај кормового направления.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : "Kosmaj" және "НС Мороз" күздік ас бұршақ сорттары көктемгі-жазғы кезеңде сақталған өсімдіктер саны бойынша 1м2-де 124 және 86 өсімдіктің сақталуын қамтамасыз етті, олар қыстың қолайсыз жағдайларына жақсы төзімділігімен сипатталды (86-89%). "Партнер"сортының қысқы төзімділігі әлсіз (30%) болды. "НС Мороз" және "Партнер" күздік ас бұршақ сорттары дәнінің пісуі және "Космај" сортының мал азықтық мақсатқа ору уақыты бақылаумен салыстырғанда 15 күн бұрын келді, бұл бір жылда екінші өнім алу үшін аңыздық дақылдарды егуге мүмкіндік береді. Дәндік бағыттағы "НС Мороз" күздік ас бұршақ сорты жақсы құрылымдық көрсеткіштермен сипатталды және жапырақтың мұртты түріне ие бола отырып, егін жинау кезінде астық шығынын азайтуға ықпал ететіндей жапырылмайтын күйде болды. Мал азықтық бағыттағы "Космај" күздік ас бұршақ сортының мал азығына орылатын толық гүлдену кезеңінде жапырақтары, гүлдері мен бұршақтары 60,9% құрады, бұл оның жоғары жемдік қасиеттерін сипаттайды. Дәннің (37,2 ц/га), жасыл (267,7 ц/га) және құрғақ (86,9 ц/га) шөп шығымдылығының ең жоғары көрсеткішін тиісінше дәндік бағыттағы "НС Мороз" және мал азықтық бағыттағы "Космај" Сербиялық күздік ас бұршақ сорттары қамтамасыз етті. Бақылаумен салыстырғанда таза пайданың (428,2 және 411,8 мың теңге) және рентабілділік деңгейінің (164,7 және 171,5%) жоғары көрсеткіштері дәндік бағыттағы "НС Мороз" және мал азықтық бағыттағы "Космај" Сербиялық күздік ас бұршақ сорттарында болды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : По результатам исследований выделенные адаптированные сорта озимого гороха, отличающиеся высокой продуктивностью, хорошей зимостойкостью и имеющие высокий балл неполегаемости будут внедрены в производство, что позволит повышению продуктивности сельскохозяйственных культур, увеличению объемов растительного кормового белка, кормовой базы Казахстана и решению биолого-экологических проблем современного земледелия. Выделенные материалы в дальнейшем будут использованы в селекционных работах для получения отечественных сортов озимого гороха нового поколения, коммерциализации полученных научных результатов и сокращению импорта. Экспериментальные результаты проекта могут быть использованы в обучении молодых специалистов, другими учеными, агрономами и преподавателями ВУЗов. Целевыми потребителями выделенных сортов будут сельхозтоваропроизводители Казахстана.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : зерттеу нәтижелері бойынша жоғары өнімділігімен, қыстың қолайсыз жағдайларына, жапырылуға төзімділігімен ерекшеленетін күздік ас бұршақ дақылының бейімделген сұрыптары өндіріске енгізілетін болады. Бұл ауылшаруашылық дақылдарының түсімділігін арттыруға, өсімдік ақуызының, Қазақстанның мал азықтық базасының көлемін ұлғайтуға және қазіргі заманғы егіншіліктің биологиялық-экологиялық проблемаларын шешуге мүмкіндік береді. Сұрыптап алынған материалдар кейіннен селекциялық жұмыстарда жаңа буындағы күздік ас бұршақ дақылының отандық сорттарын алуға, алынған ғылыми нәтижелер коммерцияландыруға және импортты қысқарту үшін пайдаланылатын болады. Жобаның эксперименттік нәтижелерін жас мамандарды оқытуда, басқа ғалымдар, агрономдар және жоғары оқу орындарының оқытушылары қолдануларына болады. Таңдалған сорттардың мақсатты тұтынушылары Қазақстанның ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер болады.

Level of implementation (in Russian) : Результаты исследований будут распространены через публикации в открытой печати, в средствах массовой информации, патентованы, апробированы на международных симпозиумах, международных конференциях, А также будут проведены мероприятия по распространению и передачи знаний, внедрению инноваций в практику, демонстрации опытов и технологий в «День поля» широкой общественности и товаропроизводителям. Потенциальные потребители: сельхозтоваропроизводители, фермерские и крестьянские хозяйства.

Level of implementation (in Kazakh) : зерттеулердің нәтижелері ашық баспасөзде, бұқаралық ақпарат құралдарында, жарияланымдарда таратылатын, патенттелетін, халықаралық симпозиумдарда, конференцияларда байқаудан өткізілетін болады. Сондай-ақ білім тарату және беру орталықтары арқылы, практикаға инновацияларды енгізу, "Егіс күндерінде" қалың жұртшылық пен тауар өндірушілерге тәжірибелер мен технологияларды көрсету іс-шаралар жүргізілетін болады. Әлеуетті тұтынушылар: ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер, фермерлік және шаруа қожалықтары.

Efficiency (in Russian) : Сорта озимого гороха Сербской селекции зернового направления «НС Мороз» и кормового направления «Космај» благодаря хорошей зимостойкости (86 - 89%), полегаемости (3-4,6 балл), высокой урожайности зерна (37,2 ц/га), зеленой (267,7 ц/га) и сухой (86,9 ц/га) массы обеспечили высокую экономическую эффективность. Показатели чистой прибыли (428,2 и 411,8 тыс. тенге) и рентабельности (164,7 и 171,5%) превысили контрольный вариант (яровой горох Шал – отечественный сорт).

Efficiency (in Kazakh) : Сербия селекциясының күздік ас бұршағының астық бағытындағы "НС Мороз" және мал азықтық бағытындагы "Космај" сорттары қыстың қолдайсыз жағдайларына (86 - 89%) және жапырылуға (3-4,6 балл) төзімділігімен, дәннің (37,2 ц/га), көк балаусаның (267,7 ц/га) және құрғақ массаның (86,9 ц/га) жоғары шығымдылығы арқасында жоғары экономикалық тиімділікті қамтамасыз етті. Таза пайда (428,2 және 411,8 мың теңге) және рентабельділік (164,7 және 171,5%) көрсеткіштері бақылау (жаздық Шал бұршағы – отандық сорт) нұсқасынан асып түсті.

Field of application (in Russian) : сельское хозяйство, сельхозтоваропроизводители юго-востока Казахстана.

Field of application (in Kazakh) : ауыл шаруашылығы, Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері.