The object of research, development or design (in Russian) : Объектами исследования являются сельскохозяйственные растения (овощные культуры).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектілері ауыл шаруашылығы өсімдіктері (көкөніс дақылдары) болып табылады.

Aim of work (in Russian) : Основная цель НИР на 2021 г. – установить радиационно-гигиенические параметры поглощения и накопления техногенного 3Н сельскохозяйственными культурами (коэффициент конверсии и скорость конверсии радионуклида 3Н в органическое вещество растений, индекс транслокации 3Н в растениеводческую продукцию) в натурных и имитационных условиях в зависимости от вида растения и фазы вегетации для оценки дозовой нагрузки на населени.

Aim of work (in Kazakh) : 2021 жылға арналған ҒЗЖ негізгі мақсаты – халыққа түсетін дозалық жүктемені бағалау үшін өсімдік түріне және вегетация фазасына байланысты табиғи және имитациялық жағдайда ауыл шаруашылығы дақылдарының 3Н техногендік сіңіруі мен жинақтауының радиациялық-гигиеналық параметрлерін (3Н радионуклидінің өсімдіктердің органикалық заттектеріне конверсия коэффициенті мен конверсия жылдамдығын, өсімдік шаруашылығы өніміне 3Н транслокация индексін) белгілеу.

Методы исследования (на русском) : Для исследований применены эмпирические, теоретические и общелогические методы и приемы исследования, которые включали эксперимент (полевой и лабораторный), непосредственное и опосредованное наблюдение, описание, измерение, расчеты, сравнение, дедукцию, формализацию и системный подход.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу үшін экспериментті (далалық және лабораториялық), тікелей және жанама бақылауды, сипаттауды, өлшеуді, есептеулерді, салыстыруды, шығаруды, ресімдеуді және жүйелік тәсілді қамтитын эмпирикалық, теориялық және жалпы логикалық әдістер мен зерттеу әдістері қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Выполнен анализ экспериментальных данных для сельскохозяйственных растений, полученных в имитационных и натурных условиях тритиевого загрязнения. Проведена камеральная обработка и вариационно-статистический анализ результатов исследований, рассчитаны количественные параметры, характеризующие процессы поглощения и накопления техногенного 3Н сельскохозяйственными культурами Capsicum annuum и Solanum melongena (скорость и коэффициенты конверсии техногенного 3Н, коэффициенты транслокации радионуклида в съедобную часть растений) с учетом стадии вегетационного развития в лабораторных и натурных условиях. Установлено, что процессы поглощения, накопления и распределения радионуклида 3Н в растениях могут зависеть от множества внутренних и внешних факторов: физиологическое состояние растения, обусловленное стадией вегетации; пути поглощения радионуклида 3Н и формы его нахождения в растении. Дана оценка вклада техногенного 3Н при его накоплении растениеводческой продукцией в ожидаемую дозовую нагрузку на население.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Тритийдің ластануының имитациялық және табиғи жағдайында алынған ауыл шаруашылық өсімдіктері үшін эксперименттік деректерге талдау жасалды. Зертханалық және табиғи жағдайларда вегетациялық даму сатысын ескере отырып, камералдық өңдеу және зерттеу нәтижелеріне вариациялық-статистикалық талдау жүргізілді, Capsicum annuum және Solanum melongena ауыл шаруашылығы дақылдарының техногендік 3Н сіңіру және жинақтау процестерін сипаттайтын мөлшерлік параметрлері (техногендік 3Н конверсия жылдамдығы мен коэффициенттері, радионуклидтің өсімдіктердің жеуге жарамды бөлігіне транслокация коэффициенттері) есептелді. Өсімдіктердегі 3Н радионуклидінің сіңірілу, жинақталу және таралу процестері көптеген ішкі және сыртқы факторларға: вегетация кезеңіне байланысты өсімдіктің физиологиялық жай-күйіне; 3Н радионуклидінің сіңірілу жолдары мен оның өсімдікте орын алу түрлеріне байланысты екені анықталды. Өсімдік шаруашылығы өнімімен жинақталған кезде күтілетін халыққа түсетін дозалық жүктемеге техногенді 3Н үлесі бағаланды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Полученные данные в определенной степени могут быть экстраполированы для территорий, загрязненных вследствие деятельности предприятий ядерного топливного цикла, а также проведения ядерных испытаний и техногенных аварий (в том числе на Чернобыльской АЭС и Фукусиме) и могут стать научным обоснованием при принятии решений по использованию и реабилитации данных территорий.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Алынған деректер ядролық отындық циклы кәсіпорындарының қызметі, сонымен қатар, ядролық сынақтар жүргізу мен техногенді апаттар (оның ішінде Чернобыль АЭС мен Фукусимадағы) салдарынан ластанған аумақтар үшін белгілі бір дәрежеде экстраполяциялануы мүмкін және аталған аумақтарды пайдалану және реабилитациялау жөніндегі шешімдер қабылдау кезінде ғылыми негіздеме болуы мүмкін.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Обмен полученными данными с международной общественностью будет полезным, так как повысит эффективность борьбы с возможными последствиями радиоактивного загрязнения, которое может произойти в результате аварийных ситуаций на ядерных объектах в других странах.

Efficiency (in Kazakh) : Халықаралық қауымдастықпен туралы алынған мәліметтермен алмасу пайдалы болады, өйткені бұл басқа елдердегі ядролық қондырғылардағы төтенше жағдайлар нәтижесінде туындауы мүмкін радиоактивті ластанудың ықтимал салдарымен күрестің тиімділігін арттырады.

Field of application (in Russian) : Изучение количественных параметров поглощения радионуклида 3Н сельскохозяйственными культурами позволит разработать радиационно-гигиенические рекомендации при использовании импактных территорий предприятий ЯТЦ, а также территорий со сложной радиационной обстановкой.

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы дақылдарының 3Н радионуклидтерін сіңіруінің сандық параметрлерін зерттеу ЯОЦ кәсіпорындарының әсер ету аумақтарын, сондай-ақ күрделі радиациялық ортасы бар аумақтарды пайдалану кезінде радиациялық-гигиеналық ұсыныстарды әзірлеуге мүмкіндік береді.