The object of research, development or design (in Russian) : Объект исследований – девять аллоплазматических линий пшеницы, полученных от скрещиваний T. dicoccum var Araratum (Host.) и T. aestivum, сорт Mironowskaya 808 (M-808), с последующим многолетним отбором (F12) профессоромН.А. Хайленко (D-a-05, D-b-05, D-d-05, D-d-05b, D-f-05, D-n-05, D-40-05, D-41-05, D-42-05).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны – профессор Н.А. Хайленко көп жылдық іріктеу арқылы алған (F12) T. aestivum Мироновская-808 (М-808) сорты мен T. dicoccum var Araratum (Host.) түрінің буданынан алынған бидайдың тоғыз аллоплазмалық тізбектері (D-a-05, D-b-05, D-d-05, D-d-05b, D-f-05, D-n-05, D-40-05, D-41-05, D-42-05).

Aim of work (in Russian) : Цель проекта – выявление особенностей функционирования фотосинтетического аппарата аллоплазматических линий (сочетающих чужеродные по отношению друг к другу ядерные и цитоплазматические геномы) пшеницы в зависимости от структуры ге-нома и в связи с их засухоустойчивостью.

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның мақсаты – бидайдың геном құрылымына байланысты және олардың құрғақшылыққа төзімділігіне байланысты аллоплазмалық тізбектердің фотосинтетика-лық аппаратының жұмысының ерекшеліктерін анықтау.

Методы исследования (на русском) : Методы исследования − физиологические, молекулярно-генетические.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері – физиологиялық, молекулалы-генетикалық.

Obtained results and novelty (in Russian) : Полученные результаты и их новизна: выявлены неспецифические закономерно-сти и существенные различия у аллолиний в регуляции физиологических показателей в условиях засухи. Показано, что изменения фотосинтетической активности в условиях за-сухи отражают уровень засухоустойчивости изученных форм. Показана взаимосвязь между значениями фотосинтетических параметров, фазами развития растений пшеницы, генотипом и фактором среды. Выявлены значимые корреляции между параметрами фо-тосинтеза в «критические» периоды и элементами продуктивности. Среди аллолиний вы-явлены различия по геномному составу и интрогрессиям от T. dicoccum. У четырех алло-линий − D-b-05, D-d-05, D-d-05b и D-41-05 − выявлены признаки засухоустойчивости разной степени. У агрономически устойчивых к засухе аллолиний D-d-05, D-d-05b выяв-лен доминантный аллель Ppd-D1a в гетерозиготном состоянии, который может ускорять колошения этих линий. Линия D-41-05, наиболее физиологически устойчивая к засухе, характеризовалась интрогрессией аллеля Dreb-B1 из T. dicoccum. Следовательно, можно говорить о влиянии этих генов на засухоустойчивость аллоплазматических линий.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Алынған нәтижелер және олардың жаңалығы: құрғақшылық жағдайында физио-логиялық параметрлерді реттеуде спецификалық емес заңдылықтар мен аллолиниядағы айтарлықтай айырмашылықтар анықталды. Құрғақшылық жағдайындағы фотосинтетикалық белсенділіктің өзгеруі зерттелген формалардың құрғақшылыққа төзімділік деңгейінің айқындалатыны көрсетілді. Фотосинтетикалық параметрлердің, бидай өсімдіктерінің даму фазалары, генотипі және қоршаған орта факторы арасындағы байланыс көрсетілген. Фотосинтез параметрлері мен өнімділік элементтері арасында айтарлықтай корреляциялар анықталды. Аллолиниялар арасында геномдық құрамы мен интрогрессияның T. dicoccum-нан айырмашылықтары анықталды. Төрт аллолинияда – D-b-05, D-d-05, D-d-05b және D-41-05 − әр түрлі дәрежеде құрғақшылыққа төзімділік белгілері байқалды. Құрғақшылыққа агрономиялық төзімді D-d-05, D-d-05b, аллотізбектерінде доминантты Ppd-Da аллелі осы тізбектердің масақтарының жетілуін тездете алады. Құрғақшылыққа физиологиялық тұрғыдан анағұрлым төзімді D-41-05 тізбегі T. dicoccum-нан Dreb-B1 аллелінің интрогрессиясымен сипатталды. Сондықтан бұл гендердің аллоплазмалық тізбектердің құрғақшылыққа төзімділігіне әсері туралы айтуға болады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Результаты исследования представлены в коллективной международной монографии, научных статьях, опубликованных в референтных журналах, в том числе три из них проиндексированы в Webof Sciencе (2 опубликованы и 1 принята в печать), доложены на различных международных конференциях и запатентованы в РК. Экономическая значимость работы заключается в том, что выявленные параметры фотосинтеза в соответствующие вегетационные периоды связаны с продуктивностью и могут использоваться в селекционной практике для озимой пшеницы.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері ұжымдық халықаралық монографияда, ғылыми мақалаларда, анықтамалық журналдарда жарияланған, оның ішінде үшеуі Webof Science-те индекстелген (2 жарияланған және 1 баспаға қабылданған), әртүрлі халықаралық конференцияларда баяндамалар жасалған және ҚР патенттелген. Жұмыстың экономикалық мәні фотосинтездің анықталған параметрлері өсімдіктің өсу кезеңдеріндегі өнімділігіне байланысты және күздік бидайдың селекциялық практика тәжірибесінде қолдануға болатындығында.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : Область применения: физиология растений, генетика и селекция растений.

Field of application (in Kazakh) : Қолданылуы: өсімдіктер физиологиясы, генетика және өсімдік селекциясы.