The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования является изучение влияния концентрации электронов на эволюцию крупной и мелкомасштабной магнитогидродинамической турбулентности, и динамику ионосферной турбулентности при изотермических и неизотермических условиях.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны электрон концентрациясының ірі және ұсақ магнитогидродинамикалық турбуленттіліктің эволюциясына мен изотермиялық және изотермиялық емес жағдайлардағы ионосфера турбуленттілігінің динамикасына әсерін зерттеу болып табылады

Aim of work (in Russian) : Целью настоящего проекта является разработка трехмерной математической модели влияния концентрации электронов на динамику изменения неоднородностей Е-слоя ионосферы в зависимости от суточного цикла и интенсивности солнечного излучения при изотермических и неизотермических условиях.

Aim of work (in Kazakh) : Бұл жобаның мақсаты - электрон концентрациясының ионосфераның Е-қабатының біркелкі емес өзгеру динамикасына тәуліктік циклға және күн радиациясының изотермиялық және изотермиялық емес жағдайлардағы қарқындылығына байланысты әсерінің үш өлшемді математикалық моделін құру болып табылады.

Методы исследования (на русском) : Моделирование влияния концентрации электронов на крупную и мелкомасштабную структуру магнитогидродинамической турбулентности при изотермических условиях, проведение вычислительного эксперимента.

Методы исследования (на казахском) : Электронды концентрацияның изотермиялық жағдайдағы магнетогидродинамикалық турбуленттіліктің ірі және ұсақ құрылымына әсерін модельдеу, есептеу экспериментін жүргізу.

Obtained results and novelty (in Russian) : Основные результаты работы: осуществлена разработка трехмерной математической модели влияния концентрации электронов на кинетику ионосферной турбулентности при изотермических условиях; осуществлена разработка и реализация численного алгоритма математической модели эволюции крупной и мелкомасштабной магнитогидродинамической турбулентности и кинетики ионосферной турбулентности в зависимости от концентрации электронов при изотермических условиях; произведена проверка адекватности разработанной математической модели и численного алгоритма на основе решения тестовых задач; проведен вычислительный эксперимент влияния числа Рейнольдса и магнитного числа Рейнольдса на характер вырождения магнитогидродинамической турбулентности; разработана трехмерная математическая модель влияния концентрации электронов на динамику изменения неоднородностей Е-слоя ионосферы в зависимости от суточного цикла и интенсивности солнечного излучения при неизотермических условиях; составлены рекомендации к использованию результатов математического моделирования для улучшения прогноза глобального изменения климата; получено авторское свидетельство на программный комплекс; составлены рекомендации к использованию результатов математического моделирования для краткосрочного прогноза экологических последствий.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жұмыстың негізгі нәтижелері: изотермиялық жағдайда электрон концентрациясының ионосфералық турбуленттіліктің кинетикасына әсер етуінің үш өлшемді математикалық моделі құрылды; изотермиялық жағдайдағы электрондардың концентрациясына байланысты ірі және ұсақ масштабты магниттігидродинамикалық турбуленттілік пен ионосфералық турбуленттілік кинетикасы эволюциясының математикалық моделінің сандық алгоритмі жасалды және іске асырылды; тестілік есептерді шешу негізінде жасалған математикалық модель мен сандық алгоритмнің сәйкестігі тексерілді; Рейнольдс саны мен магниттік Рейнольдс санының магниттігидродинамикалық турбуленттіліктің азғындау әсеріне есептеу эксперименті жүргізілді; тәуліктік циклге және изотермиялық емес жағдайлардағы күн сәулесінің интенсивтілігіне байланысты ионосфераның Е-қабатының біртектілігі өзгеру динамикасына электрон концентрациясының әсер етуінің үш өлшемді математикалық моделі жасалды; математикалық модельдеу нәтижелерін жаһандық климаттың өзгеруін болжауды жақсарту үшін пайдалану бойынша ұсыныстар жасалды; бағдарламалық кешенге авторлық куәлік алынды; экологиялық салдар әсерін қысқа мерзімді болжау үшін математикалық модельдеу нәтижелерін қолдану бойынша ұсыныстар жасалды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Зерттеу жобасының нәтижелері жылдам режимде ионосферадағы ауқымды және кішігірім біртектіліктердің бастапқы бағалауына мүмкіндік береді және климаттың жаһандық өзгеруінің мониторингі, сондай-ақ вулканикалық жарылыстар, дауылдарды, жер сілкіністерді және басқа да апатты факторларды тудыратын Жердің табиғи процестеріне әсер етіп болжамын жақсарту үшін уақтылы ақпарат алуға мүмкіндік береді және қаржы ресурстарын үнемдейді. Бұл жағдай осы жобаның ғылыми-практикалық маңыздылығын анықтайды.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : результаты научно-исследовательского проекта позволят оперативном режиме получить первичную оценку крупномасштабной и мелкомасштабной неоднородностей в ионосфере и своевременно получить информацию для улучшения мониторинга и прогноза глобального изменения климата, а также влияния на природные процессы Земли, вызывающие вулканические вспышки, цунами, землетрясении и других катастрофических факторов и своевременно получить информацию и таким образом сэкономить финансовые средства. Данный факт обуславливает научную и практическую значимость настоящего проекта.

Level of implementation (in Russian) : аппарат математического моделирования позволит определить влияния концентрации электронов на кинетику ионосферной турбулентности при изотермических условиях для исследования свойств распространения электромагнитных волн в ионосфере с целью улучшения технологий связи, радиолокаций и радионавигации. Результаты данной работы рекомендуется использовать для изучения ионосферных процессов.

Level of implementation (in Kazakh) : Байланыс технологиясын, радиолокациясын және радионавигациясын жақсарту мақсатында ионосферадағы электромагниттік толқындардың таралу қасиеттерін зерттеу үшін математикалық модельдеу аппараты изотермиялық жағдайдағы ионосфералық турбуленттілік кинетикасына электронды концентрацияның әсерін анықтауға мүмкіндік береді. Осы жұмыстың нәтижелері ионосфералық процестерді зерттеу үшін пайдалануға ұсынылады.

Efficiency (in Russian) : Методы математического моделирования для ионосферных процессов позволяют существенного снизить финансовые и трудовые затраты на эксперимент и сбор данных. Информация, получаемая на основе результатов моделирования очень ценна, с точки зрения мониторинга экологических ситуаций.

Efficiency (in Kazakh) : Ионосфералық процестер үшін математикалық модельдеу әдістері тәжірибе мен деректер жинаудың қаржылық және еңбек шығындарын едәуір төмендетуі мүмкін. Модельдеу нәтижелерінің негізінде алынған ақпарат экологиялық жағдайды бақылау тұрғысынан өте құнды.

Field of application (in Russian) : Область применения: исследование Е-cлоя ионосферы, МГД, исследование турбулентности, прогноз экологической ситуации.

Field of application (in Kazakh) : Қолдану салалары: ионосфера зерттеу саласы, МГД саласы, турбуленттікті зерттеу саласы, экологиялық жағдай болжамдау саласы.