The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования является первичная культура астроцитов абортного материала Rattus norvegicus.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны - аборт материалы Rattus norvegicus астроциттерінің бастапқы культурасы.

Aim of work (in Russian) : Цель работы — Проект направлен на изучение влияния электромагнитных полей (ЭМП), излучаемых сотовыми (мобильными) телефонами и системами WiFi на ДНК с использованием клеток мозга (астроциты) в качестве биологической модели.

Aim of work (in Kazakh) : Жұмыстың мақсаты - жоба биологиялық модель ретінде ми жасушаларын (астроциттерді) қолдана отырып, ДНҚ-ға ұялы (ұялы) телефондар мен WiFi жүйелері шығаратын электромагниттік өрістердің (ЭМӨ) әсерін зерттеуге бағытталған.

Методы исследования (на русском) : Методы исследования: выделение, культирования, криоконсервация клеточных культур; модель ЭМП; МТТ; метод определения апоптоза, метод комет ДНК.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістері: оқшаулау, өсіру, жасуша дақылдарын криоконсервациялау; ЭМӨ моделі; MTT; апоптозды анықтау әдісі, ДНҚ комета әдісі.

Obtained results and novelty (in Russian) : Изучено влияние комбинированных электромагнитных полей (ЭМП) на индукцию окислительного стресса и продукцию активных форм кислорода (АФК). У групп раздельного воздействия электромагнитных полей наблюдалось статистически значимое снижение уровня АФК, индуцируемый ЭМП и Н2О2 и по сравнению с контролем. В 2019 году (0219РК00181) была выявлено статистически значимое повышение индукции раннего апоптоза (Аннексин Каспаза 7) наблюдалось у астроцитов, подвергных воздействию ЭМП 1800 MHz в течение 48 часов (р ≤ 0,01). В 2020 году для изучения повреждения ДНК были выбраны максимально допустимые показатели ЭМП. Было выявлено, что ЭМП при мощности 900 и 2400 МГц при 24 и 48 часах воздействия могут вызывать повреждения ДНК у астроцитов (р ≤ 0,05, р ≤ 0,01, р ≤ 0,001). Однако после 24-часовой репарации уровень повреждения ДНК при вышеуказанных режимах ЭМП снижались до уровня контроля. Потенциальные повреждения ДНК, вызванные постоянным воздействием ЭМП и возможно сопровождающиеся комплексом других негативных экзогенных и эндогенных факторов, могут привести к нарушению репарации ДНК и возникновению различных заболеваний, в том числе и рак. По результатам исследования опубликованы 8 публикаций, включая 5 статей, в рецензируемых научных изданиях, индексируемых в базах данных Web of Science и Scopus c импакт фактором (Q1-2).

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Біріктірілген электромагниттік өрістердің (ЭМӨ) тотығу стрессінің индукциясына және реактивті оттегі түрлерінің (РОТ) өндірісіне әсері зерттелді. Электромагниттік өрістердің жеке әсер ету топтарында бақылаумен салыстырғанда ЭМӨ және Н2О2 индукцияланған РОТ деңгейінің статистикалық маңызды төмендеуі байқалды. 2019 жылы (0219RK00181) 48 сағат ішінде 1800 МГц ЭМӨ әсер еткен астроциттерде ерте апоптоз индукциясының статистикалық маңызды жоғарылауы байқалды (Анексин Каспаза 7) (p-0,01). 2020 жылы ДНҚ зақымдануын зерттеу үшін ЭМӨ-нің максималды рұқсат етілген мәні таңдалды. 24 және 48 сағаттық экспозицияда 900 және 2400 МГц жиіліктегі ЭҚК астроциттерде ДНҚ-ны зақымдауы мүмкін екендігі анықталды (p-0.05, p-0.01, p-0.001). Алайда 24 сағаттық жөндеуден кейін жоғарыда аталған ЭМӨ режимдеріндегі ДНҚ-ның зақымдану деңгейі бақылау деңгейіне дейін төмендеді. Әрдайым ЭМӨ әсерінен болатын және басқа да теріс экзогендік және эндогендік факторлар кешенімен жүретін ДНҚ-ның ықтимал зақымдануы ДНҚ-ның қалпына келуіне және түрлі аурулардың, соның ішінде қатерлі ісіктердің пайда болуына әкелуі мүмкін. Зерттеу нәтижелері бойынша 8 басылым, оның ішінде 5 мақала импакт-фактормен Web of Science және Scopus мәліметтер базасында индекстелген рецензияланған ғылыми журналдарда жарияланды (Q1-2).

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Потенциальные повреждения ДНК, вызванные постоянным воздействием ЭМП и возможно сопровождающиеся комплексом других негативных экзогенных и эндогенных факторов, могут привести к нарушению репарации ДНК и возникновению различных заболеваний, в том числе и рак. Данные все еще спорные и дополнительные молекулярные доказательства необходимы, чтобы рассмотреть ЭМП как канцерогенный фактор.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Әрдайым ЭМӨ әсерінен болатын және басқа жағымсыз экзогендік және эндогендік факторлар кешенімен жүретін ДНҚ-ның зақымдануы ДНҚ-ның қалпына келуіне және түрлі аурулардың, соның ішінде қатерлі ісіктердің пайда болуына әкелуі мүмкін. Деректер әлі күнге дейін даулы болып табылады және ЭҚК-ны канцероген ретінде қарастыру үшін қосымша дәлелдер қажет.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : Полученные результаты помогут понять природу влияния ЭМП на ДНК и могут быть использованы как база для рекомендаций о мутагенном потенциале ЭМП для местных органов здравоохранения.

Field of application (in Kazakh) : Алынған нәтижелер ЭҚК-нің ДНҚ-ға әсер ету сипатын түсінуге көмектеседі және жергілікті денсаулық сақтау органдары үшін ЭМФ мутагендік әлеуеті туралы ұсыныстарға негіз бола алады.