The object of research, development or design (in Russian) : Объект исследований –недревесная лесная продукция лесных экосистем регионов Казахстана (Акмолинская, Восточно-Казахстанская, Костанайская, Туркестанская области), на территориях лесхозов исследуемых районов

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны: Қазақстан облыстарының орман экожүйелеріндегі және орман шаруашылығы аумағындағы ағаш тектес емес орманның жанама өнімдері.

Aim of work (in Russian) : Цель работы - изучение биологического разнообразия, эколого-биохимических параметров и ресурсного потенциала недревесных побочных материалов лесных экосистем регионов Казахстана для развития малого и среднего бизнеса на локальных территориях.

Aim of work (in Kazakh) : Жұмыстың мақсаты: аймақтық кіші және орта бизнесті дамыту үшін Қазақстанның орман экожүйесінің ағаш тектес емес жанама өнімдерінің биологиялық алуан түрлілігі мен потенциалды қорын, олардың эколого-биохимиялық қауіпсіздігін зерттеу болып табылады.

Методы исследования (на русском) : Методология проведения работы включала организацию и проведение экспедиционно-полевых и лабораторных исследований для экобиомониторинга дикорастущих ягод (2018 г.), съедобных грибов (2019 г.), древесных и травянистых лекарственных растений (2020 г.) в лесных экосистемах различных регионов Казахстана Основные методы исследования НИР: изучение характеристик растений геоботаническими методами; определение видового разнообразия растений; дозиметрический контроль окружающей среды; определение эколого-биохимических параметров сырья (влажности, концентрации углеводов, глюкозы, нитратов); гамма-спектрометрия радионуклидной загрязненности и атомно-абсорбционная спектрофотометрия тяжелых металлов в пробах; хроматография состава эфирных масел хвойных деревьев, ЯМР-спектроскопия полиненасыщенных жирных кислот, микробиологический скрининг бактерицидной, фунгицидной, антипаразитарной активности экстрактов растений; интерпретация результатов исследований для разработки научно-практических основ ведения сельскохозяйственного производства в местах заготовки лесной продукции.

Методы исследования (на казахском) : Жұмыстың әдістемесі: орман ландшафтының ерекшеліктерін зерттеудің далалық геоботаникалық әдістері; ағаш тектес емес жанама өнімдерін жинау және анықтау; қоршаған ортада дозиметрлік мониторинг жүргізу; шикізаттың экологиялық (ауыр металлдар мен радионуклидтерін) және фитохимиялық (органикалық компоненттерін) параметрлерін анықтау; сынамаларға микробиологиялық скрининг жүргізу; ағаш текті емес орман өнімдерін жинау саласында ауыл шаруашылығы өндірісінің ғылыми-тәжірибелік қағидаларын әзірлеу үшін зерттеу нәтижелерін талдау.

Obtained results and novelty (in Russian) : В лесных экосистемах республики впервые комплексно изучены биоразнообразие дикорастущих ягод (2018 г.), грибов (2019 г.), древесных и травянистых лекарственных растений (2020 г.). Радиационный фон был в диапазоне 0,09-0,23 мкЗв/ч, не превышал допустимый (0,30 мкЗв/ч). Биоразнообразие включало 32 вид дикорастущих ягод, 21 вид съедобных грибов. Отсутствие нитратов показано у 93% пищевых растений. В ягодах витамин «С» был в диапазоне 7-45 мг/100 г., концентрация глюкозы составила 5-13%, в грибах-1,5-6%. Содержание тяжелых металлов в ягодах составило по Zn 8.02-9.3 мг/кг, по Mn-32.7-37.3 мг/кг, по Pb- 0,25-0,31 мг/кг, по Co-0,42-0,43 мг/кг, по Cd-0,02-0,026 мг/кг. В пробах грибов определены Pb-0,02-0,03 мг/кг, Cd-0,01-0,02 мг/кг. Загрязнение радионуклидами для ягод установлено по 90Sr 2.41-4.41 Бк/кг, по 137Cs-3.99-14,09 Бк/кг. Для грибов и деревьев вариация составила для 90Sr-7,3-21,8 Бк/кг, для137Cs 1,83-7,75 Бк/кг. Установленные концентрации тяжелых металлов и радионуклидов в изученных пробах не превышали ПДК. Состав эфирных масел в хвое сосны включал монотерпены, сесквитерпены, терпеноиды. Выполнен микробиологичесикй скрининг для 31 вида лекарственных растений на бактерицидную, фунгицидную, антипаразитарные активности. Методом ЯМР изучен состав полиненасыщенных жирных кислот ω-6 и ω-3.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеуде орман жидектерінің (2018 ж.), саңырауқұлақтардың (2019 ж.), ағаштардың, дәрілік өсімдіктерінің (2020 ж.) таралуы зерттелді. Радиациялық фон 0,09-0,23 мкЗв/сағ аралығында өзгереді, барлық зерттелген аумақтарда 0,30 мкЗв/сағ рұқсат етілген шектерден аспайды. Орман биоалуантүрлілігінде жидектердің 32 түрі, жеуге жарамды саңырауқұлақтардың 21 түрі кездеседі. Олардың басым үлгілерінде (93%) нитраттардың концентрациясы нөлге тең болды. Жидектерде «С»дәрумені 7-45 мг/100 г диапазонында белгіленді, глюкоза мөлшері 5-13% құрады. Жидектерде ауыр металдар ластануы Zn-8.02-9.3 мг/кг, Mn -32.7-37.3 мг/кг, Pb - 0,25-0,31 мг/кг, Co - 0,42-0,43 мг/кг, Cd - 0,02-0,026 мг/кг белгіленді. Үлгілердегі радионуклидті ластану 90Sr 2.4-4.4 Бк/кг; 137Cs- 3.99-14,09 Бк / кг. Саңырауқұлақтардағы глюкозаның концентрациясы 1,5-6% құрады. Ауыр металдармен ластануы Pb - 0,02-0,03 мг/кг, Cd - 0,01-0,02 мг/кг белгіленді. Радионуклидті ластану 90Sr-7,3-21,8 Бк/кг; 137Cs үшін 1,83-7,75 Бк/кг көрсетілді. Орман өсімдіктерінің құрамындағы радионуклидтер шектеулі концентрациядан аспады. Қарағай сынамаларында эфир майларындағы монотерпендер, сесквитерпендер, терпеноидтар анықталды. Ағаштар мен дәрілік өсімдіктердің жалпы 31 түріне микробиологиялық скрининг бактерицидттік, фунгицидтік, антипаразитарлық қасиеттері жүргізілді. ЯМР спектроскопия әдісімен жидектеріндегі ω-6 и ω-3 полиқанықпаған май қышқылдары бағаланды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : По результатам научных исследований выделены перспективные виды НДЛП для промышленной заготовки, оценен ресурсный потенциал изученных видов. Анализ выполненных исследований позволил разработать рекомендации для организации государственного лесного мониторинга в составе общих информационных систем. На основе полученной информации даны рекомендаций непрерывного и безопасного лесопользования, своевременного и качественного воспроизводства лесов при сохранении экологического потенциала лесов. Научная новизна полученных результатов заключается в проведении комплексных исследований и получении результатов о ресурсном потенциале недревесных лесных материалов на примере съедобных грибов. В результатах исследований дана рекогносцировочная оценка особенностей ландшафта, растительного покрова, естественно-природного радиационного фона, характера проведения лесоустроительных работ на территории обследованных лесхозов.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Зертханалық-далалық жұмыстардың нәтижелері бойынша орман өнімдерін өнеркәсіптік жинақтар үшін перспективалы түрлері, зерттелген объектілердің ресурстық әлеуеті бағаланды. Зерттеуді талдау жалпы ақпараттық жүйелердің құрамында мемлекеттік орман мониторингін ұйымдастыру бойынша ұсыныстар әзірлеуге мүмкіндік берді. Алынған ақпарат негізінде ормандарды үздіксіз және қауіпсіз пайдалану, уақтылы және сапалы ормандарды молықтыру, сондай-ақ технологиялық бұзылған аймақтардағы ормандардың экологиялық әлеуетін сақтау жөнінде ұсынымдар берілді.

Level of implementation (in Russian) : Степень внедрения. Результаты выполненных исследований обсуждены в производственных организациях, подтверждены актом внедрения в учебный и производственный процесс. Важными результатамивыполненных исследований за2018-2020 г.г.по материалам Проекта являются апробации на заседаниях научных форумов различного уровня:8докладов на международных конференциях; 6 статей опубликованы в журналах, входящих в базу КОКСОН МОН РК;3 статьи - в изданиях с ненулевым импакт-фактором, входящих в базу Scopus, 1 статья – в журнале из базы РИНЦ. Фрагменты исследований включены в материалы учебников «Многофункциональное лесопользование» по специальности «Лесные ресурсы и лесоводство», «Управление биологическими ресурсами сельских территорий» на казахском и русском языках для специальности «Экономика».

Level of implementation (in Kazakh) : Апробация: 2018-2020 жылдарда Жоба нәтижелері шетелдегі 8 халықаралық конферецияда баяндалды, 6 мақала Қазақстан республикасының БҒСБК мәліметтер базасындағы журналдарда;3мақала - Scopus мәліметтер базасындағы журналдарда, 1 мақала –РИНЦ базасының журналында жарияланды.Нәтижелер фрагменттері элективті пәндерге арналған оқулықтарда «Многофункциональное лесопользование», «Ауылдық жерлердің биологиялық ресурстарын басқару» (қазақ, орыс тілдерінде) жарыққа шықты.

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : Область применения. Сельское и лесное хозяйство, экология

Field of application (in Kazakh) : Қолдану облысы:ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы, экология