The object of research, development or design (in Russian) : Стадо дегересской курдючной породы овец двух внутрипородных типов с полутонкой (ДПТ) и полугрубой (ДПГ) шерстью, разводимых в племхозе «Мади» Жамбылского Алматинской и стадо овец сарыаркинской породы (внутрипородный жанааркинский тип), разводимые в условиях племзавода «Женис» Жанааркинского района Карагандинской областей.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Алматы облысының Жамбыл ауданындағы «Мәди» асылтұқымды шаруашылықтарында өсірілетін құйрықты дегерес қой тұқымының биязылау, ұяң жүнді тұқым ішілік (аймақтық) типтерінің топтары және Қарағанды облысының Жаңаарқа ауданындағы «Жеңіс» асылтұқымды зауытында өсірілетін сарыарқа қой (жаңаарқа тұқым ішілік типі) тұқымының топтары.

Aim of work (in Russian) : разработка современных методов селекции по прогнозированию генотипа овец дегересской и сарыаркинской курдючных пород

Aim of work (in Kazakh) : Дегерес және сарыарқа құйрықты тұқымды қойлардың генотипін болжау бойынша селекцияның заманауи әдістерін әзірлеу

Методы исследования (на русском) : Оценка и отбор овец проводился согласно инструкции по бонитировке курдючных овец и рекомендаций по племенной работе с овцами дегересской и сарыаркинской пород. Взвешивание ягнят при рождении, в возрасте 4, 7 мес, взрослых баранов и маток осенью. Шерстную продуктивность овец - по данным бонитировки и учета настрига шерсти. «Видимые» морфологические признаки как «сигнальный» показатель (качество шерсти, масть, величина курдюка, окраска шерсти) – визуально при рождении и в 4-х месяцев. Изучены типы трансферрина и гемоглобина крови методом горизонтального электрофореза в ПААГе с окрашиванием гелей по общепринятым методикам; биохимические и гематологические показатели сыворотки крови – с помощью гематологического анализатора PS-5. Экстерьерно-конституциональные типы овец - визуально и путем сопоставления промеров тела и индексов телосложения. Генетический анализ структуры популяции по полиморфным системам по методике Е.К.Меркурьевой, частота аллелей и генотипов, оценка генного равновесия – по закону Харди-Вайнберга по формуле Бернштейна. Критерий соответствия эмпирических и теоретических частот Хи-квадрат - по формуле К. Пирсона, степень гомозиготности – по Гильдермана, коэффициент гомозиготности по А. Робертсону. Определение селекционно-генетических параметров и обработка материалов исследований - по Н. Плохинскому и Е. Меркурьевой.

Методы исследования (на казахском) : Құйрықты қойларды бағалау және іріктеу жөніндегі нұсқаулықтарға, дегерес және сарыарқа құйрықты қойлармен асыл тұқымдық жұмыс жөніндегі ұсынымдарға сәйкес жүргізілді. Тірі салмағы туылған кезде, 4, 7 айлық, қошқарлар мен аналықтар күзде өлшенеді. Қойдың жүн өнімділігі қырқымның натижесінде бағаланды. Морфологиялық белгілер "сигналдық" көрсеткіш ретінде (жүн сапасы мен түсі, құйрығының көлемі,) зоотехникалық әдістемелер бойынша – көзбен және сипаттау жолымен анықталды. Трансферрин мен қан гемоглобинінің түрлері Паагадағы көлденең электрофорез әдісімен анықталды, кейін гельдерді қабылданған әдістерге сәйкес бояды. Қан сарысуының биохимиялық және гематологиялық көрсеткіштері - PS-5 гематологиялық анализаторының көмегімен зерттелді. Қойдың конституциялық түрлері – дене өлшемдері мен дене көрсеткіштерін салыстыру арқылы анықталды. Полиморфты жүйелер бойынша популяция құрылымын генетикалық талдау Е. Меркурьеваның әдістемесі, аллельдер мен генотиптердің жиілігі, гендік тепе-теңдікті бағалау Бернштейн формуласы бойынша Харди-Вайнберг Заңына сәйкес анықталды. Хи-квадраттың эмпирикалық және теориялық жиіліктерінің сәйкестік критерийі К.Пирсон формуласы бойынша, гомозиготалылық дәрежесі Гельдерман, гомозиготалылық коэффициенті А .Робертсон бойынша. Селекциялық-генетикалық параметрлерді анықтау, эксперименттік Н. Плохинский және Е. Меркурьева бойынша Вариациялық Статистика әдісімен жүргізілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : На основании проведенных исследований, направленных на изыскание взаимосвязи биохимических, гематологических и морфологических показателей с уровнем продуктивности подопытных животных различных половозрастных групп современной популяции дегересской и сарыаркинской (жанааркинский внутрипородный тип) курдючных пород овец была обнаружена детерминация селекционируемых признаков косвенными показателями.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Биохимиялық, гематологиялық және морфологиялық көрсеткіштердің қазіргі заманғы Дегерес және Сарыарқа (Жаңаарқа ішкі тұқым типі) популяциясының әртүрлі жыныстық-жас топтарының тәжірибелік жануарларының өнімділік деңгейімен өзара байланысын іздестіруге бағытталған жүргізілген зерттеулер негізінде қойлардың құйрықты тұқымдарының селекциялық белгілерінің детерминациясы жанама көрсеткіштермен анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Дегересские овцы ДПТ с полутонкой шерстью имеют достаточно сильную улучшающую способность, как по уровню, так и по качеству шерстной продуктивности, и по этим признакам являются (живая масса баранов-производителей составляет 90-110 кг, маток - 55-60 кг, настриг шерсти, соответственно 4,5-5,5 и 2,8-3,0кг.) одним из лучших генофондов среди курдючных пород ми¬рового овцеводства. При скрещивании дегересских баранов (ДПТ) с матками грубошерстных курдючных овец с черной и рыжей окраской шерсти у помесей настриг шерсти увеличивается, почти, на 1,0 кг и одновременно улучшается ее качество. Среди помесей первого поколения около 70% животных приобретают шерсть с белой и светло - серой окраской. Сарыаркинские (жанааркинский внутрипородный тип) грубошерстные курдючные овцы с белой и светло-серой окраской руна, являются основным типом, сыгравшим решающую роль при апробации данной породы овец, удельный вес которых около 90% всей популяции. Животные данного типа в массе (80%) имеют белую окраску шерсти. Живая масса баранов-производителей составляет 90-110 кг, маток- 60-63 кг, настриг мытой шерсти, соответственно 1,5-1,6 и 1,1–1,2 кг. Отличаются высокой скороспелостью: 4-месячные ягнята при отбивке их от маток весят 35-40 кг Наличие такого генофонда и планомерное использование комбинации генетических особенностей этих овец является уникальной возможностью, которую, безусловно, необходимо использовать для быстрого подъема эффективности разведения курдючных овец Казахстана.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жартылай жұқа жүні бар DPT Дегерес қойлары жүн өнімділігінің деңгейі мен сапасы жағынан айтарлықтай жақсарып келеді және осы белгілерге сәйкес (тұқымдық қошқарлардың тірі салмағы 90-110 кг, аналықтары-55-60 кг, сәйкесінше 4,5 - 5,5 және 2,8-3,0 кг) әлемдік қой шаруашылығының құйрықты тұқымдары арасындағы ең жақсы гендік қордың бірі болып табылады. Дегерес қойларын (DPT) қара және қызыл пальто түсі бар ірі қара құйрықты қойлардың жатырымен кесіп өткен кезде, кресттерде жүн түсімі шамамен 1,0 кг-ға артады және сонымен бірге оның сапасы жақсарады. Бірінші буын кресттерінің ішінде жануарлардың шамамен 70% - ы АҚ және ашық сұр түсті жүнді алады. Сарыарқалық (Жаңаарқа типі) жүннің АҚ және ашық сұр түсті ірі қара жүнді құйрықты қойлар үлес салмағы бүкіл популяцияның 90%-ға жуығын құрайтын қойлардың осы тұқымын байқаудан өткізу кезінде шешуші рөл атқарған негізгі тип болып табылады. Бұл типтегі Жануарлар (80%) ақ пальтоға ие. Тұқымдық қошқарлардың тірі салмағы-90-110 кг, аналықтары - 60-63 кг, жуылған жүнді кесу, сәйкесінше 1,5-1,6 және 1,1–1,2 кг. олар өте ерте жетілуімен сипатталады: 4 айлық қозылар оларды жатырдан ұрған кезде салмағы 35-40 кг Мұндай генофондтың болуы және осы қойлардың генетикалық ерекшеліктерінің комбинациясын жоспарлы пайдалану бірегей мүмкіндік болып табылады, оны, сөзсіз, Қазақстанның құйрықты қойларын өсіру тиімділігін тез көтеру үшін пайдалану қажет.

Level of implementation (in Russian) : Применение результатов научных исследований позволило создать большой массив дегересской и сарыаркинской пород овец с высоким уровнем продуктивности и консолидированной наследственностью.

Level of implementation (in Kazakh) : ғылыми зерттеулердің нәтижелерін қолдану өнімділігі жоғары және тұқым қуалаушылығы шоғырландырылған Дегерес және сарыарқа қой тұқымдарының үлкен көлемін құруға мүмкіндік берді.

Efficiency (in Russian) : Использование результатов НИР в косвенном отборе, обуславливающих прогнозирование генотипа высокопродуктивных животных повысило темпы селекции и способстовавало повышению генетического потенциала овец курдючных пород, это в свою очередь, исключает холостое выращивание малоценнных животных, а также снижению затрат и повышению производительности труда.

Efficiency (in Kazakh) : жоғары өнімді жануарлардың генотипін болжауды анықтайтын жанама іріктеуде ҒЗЖ нәтижелерін пайдалану селекция қарқынын арттырды және құйрықты қойлардың генетикалық әлеуетін арттыруға ықпал етті, бұл өз кезегінде құнды емес жануарлардың бос өсуін болдырмайды, сонымен қатар шығындарды азайтады және еңбек өнімділігін арттырады.

Field of application (in Russian) : Полученные результаты проводимой НИР по прогнозированию генотипа высокопродуктивных животных применяются в хозяйствах, занимающихся разведением дегересской и сарыаркинской (жанааркинский тип) курдючных пород овец: «Мади» Жамбылского района, Алматинской и «Женис» Жанааркинского района Карагандинской областей.

Field of application (in Kazakh) : Жоғары өнімді жануарлардың генотипін болжау бойынша жүргізілетін ҒЗЖ-ның алынған нәтижелері Жамбыл ауданының "Мәди", Алматы облысының Жаңаарқа ауданының "Жеңіс" және Қарағанды облысының Жаңаарқа ауданының "Мәди" Дегерес және Сарыарқа (Жаңаарқа типі) құйрықты қой тұқымдарын өсірумен айналысатын шаруашылықтарда қолданылады.