The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследований являются трансферт и адаптация зарубежных технологии посева хлопчатника при возделывании новых отчественных средневолокнистых сортов хлопчатника к местным почвенно-климатическим условиям Туркестанской области и особо опасные вредители: хлопковая совка (Helicoverpa armigera Hubn), большая хлопковая тля (Acyrthosiphon gossypii Mordv.) и паутинный клещ (Tetranychus turkestani Ug. Et Nik).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны: мақтаның ортаталшықты отандық жаңа сорттарын өсіруде өсіріп-баптаудың шетел технологияларын трансферттеу және Түркістан облысының жергілікті жер жағдайына бейімдеу және аса қауіпті зиянкестер: мақта көбелегі (Helicoverpa armigera Hubn), үлкен мақта биті (Acyrthosiphon gossypii Mordv.) және өрмекші кене (Tetranychus turkestani Ug. Et Nik).

Aim of work (in Russian) : Цель исследований: Повышение урожайности и качества хлопка-сырца, совершенствования технологии возделывания и увеличения эффективности защиты хлопчатника от особо опасных вредителей, в том числе с использованием биологических методов.

Aim of work (in Kazakh) : Зерттеу мақсаты: шитті мақта өнімділігі мен сапасын арттыру, өсіріп баптау технологиясын жетілдіру және мақта қозасын аса қауіпті зиянкестерден қорғау тиімділігін биологиялық әдістерді қолдану арқылы арттыру.

Методы исследования (на русском) : Метод проведения работы: Исследования проводились согласно методики полевых опытов с хлопчатником (под. ред. акад. А. Имамалиева, СоюзНИХИ-1981 г.) и согласно нижеуказанными методическими указаниями «Методические указания по проведению регистрационных испытаний инсектицидов, акарацидов, биопрепаратов и феромонов в растениеводстве» (Алматы-Акмола, 1997 г.) и «Методические указание по проведению производственных испытаний пестицидов в Республике Казахстан» (Астана, 2005 г.).

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдісі: Зерттеулер мақта бойынша алқаптық тәжірибелерді жүргізу әдістемелігіне (акад. А.Имамалиев ред. Бүкілодақтық МШҒЗИ-1981 ж.) сәйкес және келесі әдістемелік нұсқаулықтар: «Өсімдік шаруашылығында инсектицидтер, акарацидтер, биопрепараттар мен феромондарды тіркеулік сынақтау бойынша әдістемелік нұсқаулық» (Алматы-Ақмола, 1997 ж.) және «Қазақстан Республикасында пестицидтерді өндірістік сынақтау бойынша әдістемелік нұсқаулық» (Астана, 2005 ж.) негізінде жүргізілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : Результаты работ и их новизна: Разработана и внедрена технология двухстрочного загущенного посева хлопчатника в условиях Туркестанской области, повышающая урожайность и качество продукции, и применены усовершенствованные методы контроля численности особо опасных вредителей хлопчатника. Рекомендованы пестициды для производства, против тлей-отечественный препарат Корвет, к.э. (1,5 л/га), против хлопковой совки зарубежные инсектициды Проклэйм Фит 450 в.к (0,15 кг/га) и Кораген, к.с. (0,2 л/га), против паутинного клеща - отечественные препараты Акарин, 3,6% к.э. в норме 0,15 л/га и Ронин, к.э. в норме 0,3 л/га и зарубежный препарат Оберон Рапид, к.с. с нормой расхода 0,6 л/га. Средневолокнистые сорта с пирамидальной и раскидистой формами ветвления Береке-07, 16-04 и 16-07 оказались наиболее устойчивыми к хлопковой совке, численность гусениц соответственно составила в среднем 2,0; 2,6; 3,1 экз./100 растений. На хлопчатнике выявлено 40 видов главнейших энтомофагов, относящихся, за исключением 4 видов, к классу насекомых. Полезная фауна насчитывает 13 семейств из 6 отрядов.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері және олардың жаңашылдығы: Түркістан облысы жағдайында мақта өнімділігі мен сапасын арттыратын қос қатарлы қалыңдатылған мақта егу технологиясы әзірленіп, енгізілді, және мақтаның аса қауіпті зиянкестерінің санын бақылаудың жетілдірілген әдістері қолданылды. Мақта битіне қарсы өндірісте, отандық Корвет препараты, к.э. (1,5 л/га), мақта көбе қарсы шетелдік инсектицид Проклэйм Фит 450 в.г. (0,15 кг/га) және Koраген, к.с. (0,2 л/ га), өрмекші кенелерге қарсы, отандық препараттар Акарин, 3,6% к.э. мөлшері 0,15 л/га және Ронин, с.е. мөлшері 0,3 л/га және шетелдік препарат Оберон Рапид, к.с. 0,6 л/га көлемінде қолдануға өндіріске ұсынылады. Орташа талшықты пирамидалы және тармақталған түрлері бар Береке-07, 16-04 және 16-07 мақта сорттары, мақта көбелегіне ең төзімді болып келді, сәйкесінше 100 өсімдікте жұлдызқұрттар саны орта есеппен 2,0; 2,6; 3,1 дана болды. Мақтада негізгі энтомофагтардың 40 түрі анықталды, 4 түрінен басқасы жәндіктер класына жатады. Пайдалы фауна 6 отрядтың 13 тұқымдастығына жатады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Экономическая эффективность или значимость работы: В зависимости от видового состава вредителей, в зависимости от применяемого препарата чистый доход при защите хлопчатника колебался в пределах 17700 – 65745 тенге/га.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Зиянкестердің түрлік құрамына, қолданылатын препаратқа байланысты мақта қозасын қорғау кезіндегі таза табыс 17700 – 65745 теңге/га аралығында болды.

Level of implementation (in Russian) : Осуществлено лицензионное соглашение с сельхозтоваропроизводителями «Кетебай», «Хамро-Ата» и «Нуралы Жол-Ж» на применение научных разработок. Научные разработки были внедрены в бизнес структуры как: КХ «Искандер», КХ «Ақан», КХ «Амалбек-Ата», КХ «Сабыр» и КХ «Жорабек Ата» на площади более 80 га в Мактааральском и Жетысайском районах, Туркестанской области.

Level of implementation (in Kazakh) : Енгізу деңгейі: «Кетебай», «Хамро-Ата», «Нұралы Жол-Ж» ауылшаруашылығы товар өндірушілерімен ғылыми әзірлемелерді ендіру бойынша лицензиялық келісім жасалынды. Ғылыми әзірлемелер Түркістан облысы, Мақтаарал және Жетісай аудандарында 80 гектардан астам алқапта «Искандер», «Ақан», «Амалбек-Ата», «Сабыр» және «Жорабек ата» шаруа қожалықтарында енгізілді.

Efficiency (in Russian) : Зарубежная технология двухстрочного посева выращивания хлопчатника обеспечила наибольший чистый доход и получено 491852 тенге/га при рентабельности 193,6% по расчету. Урожайность хлопчатника достигнута за счет увеличения густоты стояния растений и наибольшего количества коробочек в расчете на 1 га.

Efficiency (in Kazakh) : Мақта өсірудің қос қатарлы егісінің шетелдік технологиясы ең жоғары таза табысты қамтамасыз етті, яғни 193,6% рентабельділікте – 491852 теңге/га, есептеулер бойынша мақта өнімділігі өсімдіктердің түп саны жиілігінің артуының және 1 гектардағы көсектердің ең көп санының есебінен қол жеткізілді.

Field of application (in Russian) : Область применения: хлопкосеющие районы юга Казахстана.

Field of application (in Kazakh) : Қолдану аймағы: Қазақстанның оңтүстігінің мақта өсіретін аудандары.