The object of research, development or design (in Russian) : Объектами исследования являются компоненты окружающей среды, растения, животные и человек территории районов Западно-Казахстанской области, прилегающих к полигону: Бокейординский, Жангалинский, Жанибекский, Казталовский, Акжайикский (включающего территории бывшего Тайпакского) и Сырымский (бывший Джамбейтинский) районов.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны: Зерттеу объектілері болып Батыс Қазақстан облысының полигонға іргелес аудандары: Бөкейорда, Жанқала, Жәнібек, Қазталов, Ақжайық (бұрынғы Тайпақ аумағын қоса алғанда) және Сырым (бұрынғы Жымпиты) аудандары аумағындағы қоршаған ортаның компоненттері, өсімдіктерң, жануарлары мен адамдары.

Aim of work (in Russian) : Цель работы - определение физико-химическими методами содержания загрязнителей в объектах среды, биоты (рыбы и биосубстраты домашних животных) для оценки риска воздействия полигона для человека; цитогенетические исследования (хромосомный и МЯ методы) и молекулярно-генетические исследования: ДНК анализ биосубстратов животных, человека (ПЦР рестрикционный- RAPD, ISSR методы); популяционно-статистический анализ структуры заболеваемости населения зоны исследования; разработка карта-схемы и научно-обоснованной методической рекомендации для внедрения в природоохранные системы и службы здравоохранения.

Aim of work (in Kazakh) : Жұмыстың мақсаты - полигонның адамдарға әсер ету қаупін бағалау үшін физика-химиялық әдістермен қоршаған орта объектілеріндегі ластауыштардың құрамын, биотаны (балықтар және үй жануарларының биосубстраттары) анықтау; цитогенетикалық зерттеулер (хромосомалық және MN әдістері) және молекулярлық-генетикалық зерттеулер: жануарлардың, адамдардың биосубстраттарының ДНҚ-анализі (ПТР - РАПД шектеу әдістері, ISSR); зерттелетін аймақ тұрғындарының аурушаңдық құрылымын популяциялық-статистикалық талдау; экологиялық жүйелер мен денсаулық сақтау қызметтеріне енгізу үшін схемалық картаны және ғылыми негізделген әдістемелік ұсыныстарды әзірлеу.

Методы исследования (на русском) : Использованы общепринятые стандартные методы отбора проб; атомно-адсорбционная спектрофотометрия, цитогенетические (хромосомный и микроядерный), молекулярно-генетические–ДНК рестрикционный анализ (RAPD, ISSR) и популяционно-статистические методы анализа, на основании результатов радиологических исследовании и гамма-съемки обследованных территории с использованием метода на ГИС платформе ArcGis и ENVI составлеиние карта-схемы границ зоны влияния полигона.

Методы исследования (на казахском) : Сынама алудың жалпы қабылданған стандартты әдістері қолданылды; радиологиялық зерттеулер зерттелген аймақтарды гамма-бейнелеу нәтижелеріне негізделген атомдық адсорбциялық спектрофотометрия, цитогенетикалық (хромосомалық және микронуклеус), молекулалық-генетикалық - ДНҚ-ны шектеу анализі (RAPD, ISSR) және популяцияның статистикалық талдау әдістері, ArcGis GIS платформасындағы әдісті қолдана отырып, ENVI полигонның әсер ету аймағының шекараларының схемалық картасын жасау әдісі.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведенными радиоэкологическими исследованиями установлено, что значения объемной активности природных и техногенных радионуклидов в пробах почвы, питьевой воды и биосубстратах (шерсть домашних животных, ящерица и рыбы) из населенных пунктов соответствует величине контрольного уровня. Цитогенетические исследования проведенные с помощью микроядерного теста у рыб обнаружены нарушения эритроцитов у исследуемых видов, что свидетельствует о дестабилизации физиологических процессов в организме обследованных рыб. Молекулярно-генетические исследования методами рестрикционного анализа ДНК периферической крови людей из зоны полигона показали, что распределение мутационного генотипа (Trp/Trp) гена XRCC1 Arg194Trp всего 1,7%, а гена XRCC1 Arg399Gln (Gln/Gln) 8,6%, XRCC3 Thr241Met – (Met/Met) 7,0% и XPD751 Lys751Gln – (Gln/Gln) 5,2%. Полученные результаты популяционно-статистического анализа здоровье населения показали, что в целом, в области отмечается неудовлетворительное состояние здоровья детей и женщин. Составлена карта-схема обследованной территории, где указаны места загрязнения. Как следует из приведенной карта-схемы отмечается максимальное накопление радионуклидов К40, Ra 226, Th232 в объектах окружающей среды.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жүргізілген радиоэкологиялық зерттеулер топырақ үлгілеріндегі, ауыз суы мен биосубстраттардағы табиғи және техногендік радионуклидтердің көлемдік белсенділігінің мәндері бақылау деңгейінің мәніне сәйкес келетіндігін анықтады. Микроядролық тест сынағын пайдаланып балықтарда жүргізілген цитогенетикалық зерттеулерде зерттелетін балықтардың организміндегі физиологиялық процестердің тұрақсыздығын көрсететін эритроциттердің бұзылыстары анықталды. Молекулалық-генетикалық зерттеулер полигон аймағындағы адамдардың перифериялық қан ДНҚ-сына рестрикциялық талдау әдістері арқылы XRCC1 Arg194Trp генінің мутациялық генотипінің (Trp / Trp) таралуы тек 1,7%, ал XRCC1 Arg399Gln (Gln / Gln) гені 8,6%, XRC құрайды. - (Met / Met) 7,0% және XPD751 Lys751Gln - (Gln / Gln) 5,2%. Халық денсаулығына жүргізілген популяциялық-статистикалық талдаудың нәтижелері көрсеткендей, жалпы облыста балалар мен әйелдер денсаулығының жағдайы қанағаттанарлықсыз. Зерттелген аумақтың схемалық картасы жасалды, онда ластану орындары көрсетілген. Берілген схемалық картадан шығатыны бойынша, қоршаған орта объектілерінде K40, Ra 226, Th232 радионуклидтерінің максималды жинақталуы атап өтілген.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : выявлена степень загрязнения почвы, воды, растений, животных и организма человека; оценена современное состояния биоразнообразия экосистем зоны воздействия полигонов; - по результатам генетического скрининга -реальная оценка устойчивости генома тест-объектов и человека исследуемой зоны путем регистрации хромосомных и генных мутаций; разработка методических рекомендаций для служб системы здравоохранения и охраны окружающей среды;предотвращение накопления груза мутаций в популяциях человека с целью предупреждения наследственной патологии. Установление степени негативного воздействия загрязнителей на состояние биоразнообразия региона.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : - қоршаған орта нысандарының (топырақ, су, өсімдік, жануарлар) және адам организмінің ластану деңгейі анықталды; полигон әсері аймағының экожүйесінің биологиялық алуантүрлілігінің заманауи жағдайына баға берілді; - генетикалық скрининг нәтижелері бойынша зерттеу аймағының тест-объектілері мен адам геномының жағдайына баға беріледі; денсаулық сақтау және қоршаған ортаны қорғау мен тиімді пайдалану жүйелерінің қызметіне ұсыныстар жасалды;

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) :

Efficiency (in Kazakh) :

Field of application (in Russian) : системы здравоохранения и охраны окружающей среды

Field of application (in Kazakh) : денсаулық сақтау және қоршаған ортаны қорғау