The object of research, development or design (in Russian) : Сорто-подвойные комбинации Апорта и 11 форм яблони Сиверса.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Апорттың сортты-телітуші комбинациясы және Сиверс алма ағашының 11 формасы болып табылады.

Aim of work (in Russian) : Изучить сорто-подвойные комбинации Апорта по силе роста, фотосинтетическому потенциалу, по водному гомеостазу и устойчивость к болезням и вредителям в экспериментальном саду в период вступления сада в плодоношение и выделить по сумме показателей лучшие комбинации.

Aim of work (in Kazakh) : Апорттың өсу күшіне байланысты әр түрлі сортты-телітуші комбинацияларын зерттеу, фотосинтетикалық потенциалы, су гомеостазы және эксперименттік бақтағы жемістерге ену кезеңіндегі аурулар мен зиянкестерге төзімділік және индикаторлар жиынтығына сәйкес ең жақсы комбинацияны таңдау.

Методы исследования (на русском) : При проведении исследований использовали общепринятые в фитопатологии, энтомологии и защите растений методики. Физиологические и биохимические показатели определяли по показателям: – оводненность листьев в процентах на сырую массу (ОЛ,%) – гравиометрически на торсионных весах после высушивания в сушильном шкафу при 105 ºС до постоянного веса; – концентрация клеточного сока (ККС,%) на рефрактометре ИРФ-22, после выдерживания листьев в парах хлороформа 3 минуты ; – водопотеря листьями за 2 часа в процентах на сырую массу при комнатной температуре 20-25ºС – гравиометрически на торсионных весах; – коэффициент водоудержания - по результатам определения оводненности и водопотери листьев (Кву = оводненность/водопотеря); – коэффициент стабильности оводненности (КСО) по формуле КСО=(1-1/кву) характеризует водоудерживающую способность с учетом первоначальной оводненности листьев; – адаптивный потенциал (АП) – по формуле Ап = ГСК х КСО; – экологический статус (ЭС) по формуле ЭС = ОЛ/ККС х АП. Витамин «С», мг% - ГОСТ 24556-89 Общий сахар, % - ГОСТ 8756.13-87 Кислотность, % - ГОСТ 25555.0-82 Растворимые сухие вещества, % - ГОСТ 28561-90

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу барысында фитопатологияда, энтомологияда және өсімдіктерді қорғауда жалпы қабылданған әдістер қолданылды. Физиологиялық және биохимиялық көрсеткіштер көрсеткіштер бойынша анықталды: - -жапырақтарды хлороформ буында 3 минут ұстағаннан кейін IRF-22 рефрактометріндегі жасуша шырынының концентрациясы (ЖШК,%). -20-25ºС бөлме температурасында дымқыл салмаққа пайызбен 2 сағат ішінде жапырақтармен судың жоғалуы - гравиометриялық торсионды таразыда; -суды ұстау коэффициенті - судың құрамын және судың жоғалуын анықтау нәтижелері бойынша (Сұк= судың құрамын/судың жоғалуын); -судың тұрақтылық коэффициенті (СТК) (СТК=(1-1/сұк)формула бойынша жапырақтардың бастапқы су мөлшерін ескере отырып, суды сақтау қабілетін сипаттайды; -формула бойынша адаптивті потенциал (АП), Ап = ГСК х СТК; Формула бойынша Экологиялық мәртебесі (ЭМ), ЭМ = ОЛ/ККС х АП.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведены учеты на этапе начала вегетации ростовых процессов показателей водного баланса и экологической устойчивости 11-ти сорто-подвойных комбинаций M.Sieversii и Апорта на двух схемах посадки (6х8м и 8х10м). В начале вегетации наблюдается высокая оводненность тканей, низкая концентрация клеточного сока, высокая водоудерживающая способность. Оводненность тканей к середине вегетации снижается, ККС и водопотеря – увеличиваются, что сказывается на устойчивости привойно-подвойных комбинаций к жаре и засухе и в целом их адаптивности. У форм №№ 5, 18, 9 и №10 были высокими адаптивный, гомеостатический коэффициенты и, в целом, экологический статус в период всей вегетации, что говорит о высокой адаптивности этих привойно-подвойных комбинаций Апорта на яблоне Сиверса. Как показал показатель коэффициент стресса, самая высокая устойчивость к абиотическим факторам среды в процессе всей вегетации была у привойно-подвойной комбинации с формой яблони Сиверса №№ 5, 18, 6, 9 и №10. Устойчивость этих форм в среднем была на 38% выше, чем например, у форм №№ 2, 3, 4, и №7. Показатель физиологической активности ОЛ/ККС характеризует продуктивность растений, этот коэффициент наибольшее значение имел у привойно-подвойных комбинаций №5 и №18 и самый низкий коэффициент был у №4 и №7.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Вегетациялық кезеңнің басталу кезеңінде судың тепе-теңдігі және экологиялық тұрақтылық көрсеткіштері M.Sieversii мен Апорттың 11 сортты-телітуші комбинациясының екі отырғызу схемасы бойынша есептелген (6х8м және 8х10м). 11 сорт-телітуші комбинациясының ішінен №5 және №18 формалар сабақ диаметрі, биіктігі, ені, өсуімен ерекшеленді. Стресс коэффициенті көрсеткендей, бүкіл вегетация кезеңінде қоршаған ортаның абиотикалық факторларына төзімділігі ең жоғары болған, №№18, 6 және №9 Сиверс алма ағашымен телінуші-телітуші комбинациясы, бұл байланыс үш жыл бойы сақталды. ОЛ / ККС физиологиялық белсенділігінің индикаторы өсімдіктердің өнімділігін сипаттайды, бұл коэффициент №№5, 18, 2 және №3 телінуші-телітуші комбинацияларында ең үлкен мәнге ие болды, ал ең төменгі коэффициент №9 болды. Жоғары потенциалды өнімділік №№ 1, 2, 5, 7, 9 телінуші-телітуші комбинациясы формаларында байқалады. Екі отырғызу схемасы бойынша № 18 формада фотосинтездің белсенділігі бүкіл вегетациялық кезеңінде, № 7 және №10 формаларына қарағанда жоғары болды. Фотосинтездің таза өнімділігі жоғары өнімділік потенциалы №№5, 18, 2, 8 және №9 формаларында байқалатынын көрсетті, ал 8х10 отырғызу схемасында бұл көрсеткіш 6х8 схемасына қарағанда жоғары болды. Өнімділік әлеуеті мен адаптивті қарсылық арасындағы жоғары корреляция №№ 6, 2, 3 және №18 формаларында анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В экспериментальном саду Апорта, привитого на 11 отобранных форм яблони Сиверса пл.5 га, на двух схемах посадки 6х8м и 8х10 м изучены биометрические, физиолого-биохимические особенности реализации потенциала продуктивности и адаптивного потенциала в период вегетации сада на этапе начала вступления в плодоношение. Дана энтомо-фитопатологическая оценка поражаемости деревьев Апорта на различных формах яблони Сиверса главнейшими вредителями и болезнями. В результате комплексной оценки выделены формы №№5, 18, 9 и 10 как продуктивные, с высоким коэффициентом адаптации, форма 18 устойчивая к вредителям и болезням. Эти формы яблони Сиверса можно рекомендовать производству как подвой для выращивания саженцев Апорта.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жеміс берудің басталу кезеңінде бақтың вегетациялық кезеңінде өнімділік әлеуеті мен бейімделу әлеуетін іске асырудың биометриялық, физиологиялық және биохимиялық ерекшеліктері 6х8 және 8х10 м екі отырғызу схемасы бойынша 5 га жердегі Сиверс алма ағашының таңдалған 11 формасына егілген Апорттың тәжірибелік бағында зерттелді. Апорт ағаштарының негізгі зиянкестер мен аурулар бойынша Сиверс алма ағашының әртүрлі формаларына сезімталдығына энтамо-фитопатологиялық баға берілді. Кешенді бағалау нәтижесінде №5, 18, 9 және 10 формалары өнімді, жоғары бейімделу коэффициентімен анықталды, ал 18 формасы зиянкестер мен ауруларға төзімді. Sievers алма ағашының осы формаларын апорт көшеттерін өсіруге қор ретінде өндіруге ұсынуға болады.

Level of implementation (in Russian) : На основе проведенных НИР выделены 4 формы яблони Сиверса которые рекомендованы как подвои для производства саженцев Апорта.

Level of implementation (in Kazakh) : Жүргізілген зерттеулер негізінде Сиверс алма ағашының 4 формасы анықталды, олар Апорт көшеттерін өндіруге тамыр сабағы ретінде ұсынылады.

Efficiency (in Russian) : Проведенные НИР показали, что Апорт на семенном подвое отобранных форм яблони Сиверса может вступить в плодоношение на 5 год с хорошим качеством плодов, высокой потенциальной продуктивностью и адаптивностью к экстремальным условиям среды (засуха, жара).

Efficiency (in Kazakh) : Жүргізілген ҒЗЖ зерттеулер көрсеткендей, Сиверс алма ағашының тұқым қорындағы Апорт жеміс сапасына, жоғары потенциалды өнімділігіне және экстремалды экологиялық жағдайларға (құрғақшылыққа, ыстыққа) бейімделуімен жеміс бере алады.

Field of application (in Russian) : Производство саженцев Апорта, закладка промышленных садов Апорта

Field of application (in Kazakh) : Апорт көшеттерін өндіру, Апорт өндірістік бақтарын құру.