The object of research, development or design (in Russian) : Каспийский тюлень (Phoca (Pusa) caspica)

The object of research, development or design (in Kazakh) : Каспий итбалығы (Phoca (Pusa) caspica)

Aim of work (in Russian) : Изучение условий обитания, выяснение закономерностей формирования лежбищ и численности популяции каспийского тюленя в казахстанской части Каспийского моря, оценка угроз их существованию и рекомендации по их сохранению и восстановлению

Aim of work (in Kazakh) : Тіршілік етeтің ортасын зерртеу, қазақстандық Каспий теңізінің бөлігінде Каспий итбалықтарының жатақтарын және популяциясы санын қалыптасу заңдылықтарын түсіну, олардың болуына қаупін бағалау және оларды сақтау мен қалпына келтіру бойынша ұсыныс

Методы исследования (на русском) : В процессе исследований были использованы разнообразные методы: спутниковое зондирование для оценки состояния ледового покрова, как основы размножения каспийских тюленей, для поиска новых местообитаний в процессе линьки, миграций и отдыха животных; гидробиологические методы для оценки состояния биоразнообразия моря в местах формирования залежек тюленей; морфологические методы анализа рыб – объектов питания каспийских тюленей для разработки атласа отолитов и практического пособия по определению видовой принадлежности отолитов рыб в фекалиях тюленей. Также были использованы методы определения возраста животных по гистологическим срезам зубов, разработаны оригинальные методы дистанционной оценки численности и размерной структуры скоплений тюленей по фотографиям с мультикоптеров, и определения численности тюленей по фото и видеоизображениям при проведении авиаучетов.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу процесінде әр түрлі әдістер қолданылды: Каспий итбалықтарының көбеюінің негізі ретінде мұз жамылғысының күйін бағалау үшін спутниктік зондтау, жануарлардың көбеюі, қоныс аударуы және түлеу процесінде жаңа тіршілік ету орталарын іздеу; итбалықтардың пайда болу орындарындағы теңіз биологиялық биоалуантүрлілік жағдайын бағалаудың гидробиологиялық әдістері; балықтарды талдаудың морфологиялық әдістері - Каспий итбалықтарының отолиттер атласын жасауға арналған тағамдық объектілері және итбалықтағы нәжістегі балықтардың отолит түрлерін анықтауға арналған практикалық нұсқаулық. Тістердің гистологиялық кесінділері бойынша жануарлардың жасын анықтау әдістері де қолданылды, мультикоптерлерден алынған фотосуреттерді қолдана отырып, итбалық шоғырларының саны мен көлемінің құрылымын қашықтықтан бағалаудың, аэрофототүсірілім кезінде фотосуреттер мен бейнелік кескіндердің көмегімен итбалықтардың санын анықтаудың ерекше әдістері жасалды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведены анализ и оценка ледовой обстановки в Северном Каспии, как основы для размножения каспийских тюленей, произведен поиск и оценка наличия лежбищ в казахстанской зоне моря; проведен авиаучет в Северо-Восточном Каспии и определена численность и размерная структура скоплений тюленей на лежбищах с помощью квадрокоптеров, определен рацион тюленей на лежбищах на основе сбора и обработки фекалий, определен размерно-возрастной и половой состав погибших тюленей. Сформирован атлас отолитов рыб – объектов питания тюленей, разработаны Практическое пособие по определению питания тюленей по сборам фекалий, рекомендации по сохранению кендирлинского лежбища и развитию экологического туризма; План действий по восстановлению утраченных местообитаний каспийских тюленей в казахстанской части Каспия, сформирован банк данных об их лежбищах в казахстанской акватории. Полученные результаты обладают новизной и ранее в прикаспийских странах не проводились. Показано, что основные места лежбищ тюленей располагаются в казахстанской части Каспия в районе Прорвы, северных островов Дурнева и Ремонтных шалыг. Общая численность залегающих тюленей в весенний период достигает 60 тысяч экземпляров.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Каспий итбалықтарын көбейтудің негізі ретінде Солтүстік Каспийдегі мұз жағдайын талдау және бағалау жүргізілді, қазақстандық теңіз аймағында жатақтардын болуын іздеу және бағалау жүргізілді; Солтүстік-Шығыс Каспийде аэроесеп жүргізілді және квадрокоптерлер көмегімен итбалықтардың саны мен мөлшері анықталды, итбалықтардың жатақтағы рационы нәжісті жинау және өңдеу негізінде анықталды, өлі итбалықтардың жасы мен жыныстық құрамы анықталды. Балықтардың отолиттерінің атласы - итбалықтарға арналған тамақ құралдары жасалды, нәжісті жинау арқылы итбалықтардың қоректенуін анықтауға арналған практикалық нұсқаулық, Кендірлі жатағын сақтау және экологиялық туризмді дамыту бойынша ұсыныстар айтылды; Каспий теңізінің қазақстандық бөлігіндегі Каспий итбалықтарының жоғалған мекендерін қалпына келтіру жөніндегі іс-шаралар жоспары, олардың қазақ акваториясындағы балық өсірушілері туралы мәліметтер банкі құрылды. Алынған нәтижелер жаңа болып табылады және Каспий маңы елдерінде бұрын жүргізілмеген. Негізгі итбалықтардың тәлімбақтары Каспий теңізінің қазақстандық бөлігінде, Прорва аймағында, солтүстік Дурнев пен Ремонтные шалыги аралдарында орналасқандары көрсетілген. Көктемде итбалықтардың жалпы саны 60 мың данаға жетеді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Оценена современная численность на лежбищах островах Дурнева, Прорвы и Кендирли, выявлены основные места размножения и дислокации тюленя; Установлен рацион питания каспийских тюленей на лежбищах на островах Кендрили, Дурнева и Прорвы; Отработана методика определения размеров тюленей в момент нахождения на залежках; Разработано практическое пособие по определению отолитов рыб Каспийского моря; Был составлен атлас отолитов рыб – объектов питания каспийского тюленя; Были разработаны и предложены рекомендации по сохранению лежбищ каспийского тюленя и развитию экотуризма; Создан 1 банк данных о физико-географических и других экологических факторах, влияющих на поведение и численность тюленей на лежбищах;

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Дурнев, Прорва және Кендірлі аралдарындағы қазіргі кездегі итбалықтың молдығы бағаланды, негізгі өсіру және таралу орындары анықталды; Кендірлі, Дурнев және Прорва аралдарында Каспий итбалықтарының жаңа рационы анықталды; Жатақта болған кезінде итбалықтардың мөлшерін анықтау әдісі әзірленді; Каспий теңізіндегі балықтардың отолиттерін анықтауға арналған практикалық нұсқаулық жасалды; Каспий итбалықтарының отолиттері - тағамдық заттар атласы құрастырылды; Каспий теңізіндегі итбалықтарды сақтау және экотуризмді дамыту бойынша ұсыныстар әзірленді және ұсынылды; итбалықтардың мінез-құлқы мен санына әсер ететін физикалық, географиялық және басқа факторлары 1 мәліметтер банкі құрылды;

Level of implementation (in Russian) : Созданные база данных, практическое пособие, а также атлас отолитов рыб являют собой результаты проекта 2018-2020 гг. и содержат конечные материалы исследований, которые могут быть использованы как различными специалистами (ихтиологами, экологами, териологами), так и представителями охраны службы животного мира и ООПТ, а также в образовательных целях студентами высших учебных заведений. Предложенные рекомендации и план действий по охране каспийского тюленя и ведению экотуризма близ его лежбищ переданы в Комитет лесного хозяйства и животного мира МЭГ и ПР РК, а также опубликованы в казахстанских научных и научно-публицистических изданиях для внедрения другими правительственными и неправительственными учреждениями Республики Казахстан. Создан научно-популярный фильм об исследованиях и проблеме сохранения каспийского тюленя, который в дальнейшем будет размежен в соцсетях и передан на телевидение для трансляции.

Level of implementation (in Kazakh) : Құрылған мәліметтер базасы, практикалық нұсқаулық, сондай-ақ балық отолит атласы 2018-2020 жылдардағы жобаның нәтижелері болып табылады және әртүрлі мамандар (ихтиологтар, экологтар, териологтар), сондай-ақ табиғатты қорғау қызметі мен ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғау өкілдері, сондай-ақ жоғары оқу орындарының студенттері оқу мақсаттары үшін қолдана алатын соңғы зерттеу материалдарын қамтиды. Каспий теңізінің итбалықтарын қорғау және оның жатақтарының жанында экотуризм жүргізу бойынша ұсыныстар мен іс-шаралар жоспары Қазақстан Республикасы БҒМ және ПР Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетіне ұсынылды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының басқа мемлекеттік және үкіметтік емес мекемелері жүзеге асыру үшін қазақстандық ғылыми және ғылыми басылымдарда жарияланды. Зерттеулер мен Каспий теңізінің итбалықтарын сақтау мәселесі туралы ғылыми-танымал фильм жасалды, ол әрі қарай әлеуметтік желілерде таралады және эфирге теледидарға беріледі.

Efficiency (in Russian) : Поскольку задачи проекта носят научно-исследовательский и рекомендательный характер, эффективность проекта состоит в разработке рекомендаций и плана по охране и восстановлении лежбищ каспийских тюленей, развития экотуризма на основе наблюдений за тюленями, развития сети ООПТ, разработке атласа отолитов и практического пособия по определению питания тюленей по анализу фекалий, а также создании базы данных на основе ГИС-технологий. Основой мониторинга за популяцией тюленей должны стать разработанные методы определения численности и размерной структуры скоплений животных на основе анализа фото и видеоизображений с мультикоптеров и при проведении авиаучета.

Efficiency (in Kazakh) : Жобаның міндеттері ғылыми-зерттеу және кеңес беру сипатына ие болғандықтан, жобаның тиімділігі Каспий теңізінің итбалықтарын қорғау және қалпына келтіру бойынша ұсыныстар мен жоспар құру, итбалықтарды бақылау негізінде экотуризмді дамыту, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар желісін дамыту, отолиттер атласын жасау және итбалықтардың қорегін анықтауға арналған практикалық нұсқаулық, нәжісті талдау, сонымен қатар ГАЖ-технологиялары негізінде мәліметтер базасын құру. Итбалық популяциясын бақылаудың негізі мультикоперттерден және аэробақылау кезінде фото және видео кескіндерді талдау негізінде жануарлар жиынтығының саны мен мөлшерін анықтау әдістемесі болуы керек.

Field of application (in Russian) : Полученные результаты могут быть использованы государственными и негосударственными научно-исследовательскими организациями, а также организациями в сфере образования, туризма, ООПТ, управления животным миром, другими заинтересованными лицами, представляющими различные ведомства и НПО в РК. Кроме того созданная база данных представляет интерес и может быть использована и пополняться учеными из других прикаспийских стран, международными экспертами, занимающимися изучением и проблемой сохранения каспийского тюленя.

Field of application (in Kazakh) : Алынған нәтижелерді мемлекеттік және мемлекеттік емес ғылыми-зерттеу ұйымдары, сондай-ақ білім беру, туризм, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, табиғатты пайдалану саласындағы ұйымдар және басқа да мүдделі тұлғалар Қазақстан Республикасында түрлі мекемелер мен ҮЕҰ-дар қолдана алады. Сонымен қатар, құрылған мәліметтер базасы қызығушылық тудырады және оны Каспийдің басқа елдерінің ғалымдары, Каспий итбалықтарын қорғау және сақтау мәселерімен айналысатын халықаралық сарапшылар қолдана алады және толықтыра алады.