The object of research, development or design (in Russian) : Объектами исследования явились поверхностные природные воды г. Алматы и Алматинской области, микробиологические, растительные и животные тест-объекты.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысандары болып Алматы қаласы және Алматы облысының жер бетіндегі табиғи сулары, микробиологиялық, өсімдік және жануар текті тест-объектілері табылды.

Aim of work (in Russian) : Цель исследования - изучение мутагенности, генотоксичности и токсичности природных поверхностных вод г. Алматы и Алматинской области.

Aim of work (in Kazakh) : Зерттеу мақсаты - Алматы қаласы және Алматы облысының табиғи жер үсті суларының мутагендік, генотоксикалық және токсикалық әсерін зерттеу.

Методы исследования (на русском) : В работе использованы методы: определение физических параметров воды, атомно-абсорбционная спектрометрия, биотестирование с использованием биолюминесцентного теста (lux-тест), теста на фитотоксичность (Allium cepa), теста по учету хромосомных аберраций (Hordeum vulgare, Mus musculus), определение митотического индекса (Allium cepa, Hordeum vulgare), теста на эмбриотоксичноть (Danio rerio, Drosophila melanogaster), метода учета рецессивных, сцепленных с полом летальных мутаций (Drosophila melanogaster), метода ДНК-комет.

Методы исследования (на казахском) : Жұмыс барысында қолданылған әдістер: судың физикалық параметрлерін анықтау, атомды-абсорбциялық спектрометрия, биолюминесцентті тест (lux-тест), фитотоксикалылықты тестілеу (Allium cepa), хромосомалық аберрацияларды есепке алу тесті (Hordeum vulgare, Mus musculus), митоздық индексті анықтау (Allium cepa, Hordeum vulgare), эмбриотоксикалылық тест (Danio rerio, Drosophila melanogaster), рецессивті, жыныспен тіркесетін летальды мутацияларды есепке алу әдістері (Drosophila melanogaster), ДНҚ-кометалар әдісі арқылы биотестілеу.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведен скрининг природных поверхностных вод 53 водных объектов в Илийском, Балкашском, Талгарском, Енбекшиказахском, Жамбылском, Карасайском, Коксуском, Ескельдинском, Аксуском, Саркандском, Райымбекском, Уйгурском, Панфиловском районах Алматинской области и г. Алматы. Физико-химический анализ выявил в воде всех изученных источников превышение ПДК по тяжелым металлам. Биолюминесцентный тест выявил источники воды, оказывающие ДНК-тропные эффекты или вызывающие окислительный стресс. Большинство изученных образцов воды (80%) обладали высокой токсичностью, значительно снижая биолюминесцентный ответ биосенсоров рRecA, рColD, рKatG, рSoxS, рXen7. На растительных тест-объектах Allium cepa и Hordeum vulgare выявлена токсичность и мутагенность воды большинства водных объектов. Установлена цитотоксическая (снижение МИ) и мутагенная (статистически значимый уровень структурных и геномных мутаций) активность воды большинства изученных водоемов. Биотестирование природной воды с помощью Drosophila melanogaster, Danio rerio и Mus musculus выявило ее токсическую, эмбриотоксическую, тератогенную, мутагенную и генотоксическую активность.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Алматы қаласы мен Алматы облысының Іле, Балқаш, Талғар, Еңбекшіқазақ, Жамбыл, Қарасай, Көксу, Ескелді, Ақсу, Сарқанд, Райымбек, Ұйғыр, Панфилов аудандарындағы 53 су объектінің табиғи жер үсті суларының скринингі жүргізілді. Физико-химиялық талдау барлық зерттелген көздердің суларынан ауыр металлдардың шеткі рұқсат етілген концентрацияның (ШРК) асуын анықтады. Биолюминисцентті тест ДНҚ-тропты әсер мен тотықтандыру стрессін тудыратын су көздерін анықтады. Зерттелген су үлгілерінің көпшілігі (80%) жоғары уытты болып, pRecA, pColD, pKatG, pSoxS, pXen7 биосенсорларының биолюминесцентті жауабын едәуір төмендетті. Allium cepa және Hordeum vulgare өсімдік текті тест-объектілерінде көптеген су объектілердің суының токсикалығы және мутагендігі анықталды. Көптеген зерттелген су қоймаларында цитотоксикалық (митоздық индекстің төмендеуі) және мутагендік (құрылымдық және геномдық мутациялардыың статистикалық маңызды деңгейі) белсенділігі байқалды. Drosophila melanogaster, Danio rerio және Mus musculus көмегімен табиғи суларды биотестілеу олардың токсикалық, эмбриотоксикалық, тератогенді, мутагенді және генотоксикалық белсенділігін көрсетті.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В проекте не предусмотрены конструктивные и технико-экономические разработки

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жобада конструктивті және техникалық-экономикалық өндеулер болжамдалған жоқ

Level of implementation (in Russian) : Все результаты опубликованы в открытой печати и будут даны рекомендации по пересмотру санитарно-эпидемиологических нормативов и проведению регулярного мониторинга на генотоксическую активность

Level of implementation (in Kazakh) : Барлық нәтижелер ашық баспаға шығарылды және санитарлы-эпидемологиялық нормативтерді қайта қарау мен генотоксикалық белсенділікті жүйелі түрде мониторингілеу бойынша ұсыныстар жасалады

Efficiency (in Russian) : В работе были использованы разные подходы (микробиологические, растительные и животные тест-объекты и тест-системы) к проведению исследований, анализа и оценки степени токсической, генотоксической и мутагенной активности поверхностных вод. Достоверность полученных результатов не вызывают сомнений, т.к. подтверждена статистической обработкой. Эффективность проведенных исследований будет зависеть от информированности экологических и санитарно-эпидемиологических служб и населения.

Efficiency (in Kazakh) : Жұмыста жер үсті сулардың токсикалық, генотоксикалық және мутагенді белсенділігін талдау мен бағалау зерттеулерін жүргізу үшін әртүрлі тәсілдер (микробиологиялық, өсімдік және жануар текті тест-объектілер мен тест-жүйелер) қолданылды. Алынған нәтижелердің нақтылығы күмән тудырмайды, себебі статистикалық өңдеумен расталған. Өткізілген зерттеулердің нәтижелілігі халық пен экологиялық және санитарлы-эпидемологиялық қызметтердің хабардарлығына байланысты болады.

Field of application (in Russian) : Полученные знания о генотоксических эффектах вод, содержащих, как правило, комплекс загрязнителей, позволят выработать обоснованные рекомендации по проведению генетического мониторинга окружающей среды и разработке профилактических мер и защиты организма от негативного воздействия ксенобиотиков в окружающей среде, а также использовать их в дальнейших исследованиях по совершенствованию санитарно-гигиенических нормативов.

Field of application (in Kazakh) : Ластауыш заттардың кешенін қамтитын судың генотоксикалық әсерінен алынған білім, жалпы алғанда, қоршаған ортаға генетикалық мониторинг жүргізуді және алдын алу шараларын әзірлеуді және организмді қоршаған ортаға тиетін ксенобиотиктердің теріс әсерінен қорғау механизмін, санитарлық-гигиеналық нормаларды жақсартуға көмектеседі.