The object of research, development or design (in Russian) : Дикорастущие растения и загрязненная НДМГ почва в искусственных условиях.

The object of research, development or design (in Kazakh) : 2007 ж. және 2013 ж. «Протон-М» ЗТ апаттық құлау орындарындағы өсімдіктер мен топырақ.

Aim of work (in Russian) : На 2 этапе в 2019 г.: экспериментальное выращивание растений в почве, загрязненной гептилом для получения показателей развития и загрязнения дикорастущих растений НДМГ и НДМА, выращенных в искусственных условиях.

Aim of work (in Kazakh) : Жасанды жағдайларда өсірілген жабайы өсімдіктердің дамуы мен СЕДМГ және НДМА-мен ластану көрсеткіштерін алу үшін өсімдіктерді гептилмен ластанған топырақта экспериментальді өсіру.

Методы исследования (на русском) : Отбор проб объектов окружающей среды, экосистемные и ландшафтные; химические, эколого-флористические, геоботанические, анатомические, статистические

Методы исследования (на казахском) : Қоршаған орта нысандарының сынамаларын алу, экожүйелік және ландшафтық; химиялық, экология-флористикалық, геоботаникалық, анатомиялық, статистикалық.

Obtained results and novelty (in Russian) : 1. Выращивание дикорастущих растений в искусственных условиях: Дикорастущие растения (пырей гребневидный (Agropyron pectiniforme), мятлик луковичный (Poa bulbosa), пырей ломкий (Agropyron fragile), полынь белоземельная (Artemisia terrae-albae)) были привезены в осенний период 2018 года с незагрязненного участка позиционного района космодрома «Байконур» и пересажены на экспериментальной базе. 2. Экспериментальные исследования наличия гептила в почве на рост растений. Показатели роста растений, выращенных в почве, загрязненной гептилом. 3. Оценка уровня загрязнения растений при наличии НДМГ в почве. Показатели химического загрязнения почвы и растений. Выполнены локальные обследования территорий, подверженных аварийному проливу компонентов ракетного топлива на наличие остаточного загрязнения.:- на месте аварийного падения РН «Протон-М» 2013 г. (позиционный район космодрома «Байконур»); - на месте аварийного падения РН «Союз-ФГ» 2018 г. (Улытауский р-н, Карагандинской обл.).4. Изучение особенностей дикорастущих растений, способствующих накоплению НДМГ и НДМА. Разработка методики по изучению образования и накопления НДМГ и НДМА в дикорастущих растениях, произрастающих в почве, загрязненной гептилом

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 1. Жабайы өсімдіктерді жасанды жағдайларда өсіру. Жабайы өсімдіктер (еркек бидайық, баданалы қоңырбас, сынғыш бидайық, тамыр жусан, бетеге боз қау) 2018 жылдың күзгі маусымында «Байқоңыр» ғарыш айлағының орналасу ауданының ластанбаған аумағынан әкелініп, экспериментальді негізге отырғызылған болатын. 2. Топырақтағы гептилдің болу-болмауының өсімдіктердің өсуіне тигізетін әсерін экспериментальді зерттеу. Гептилмен ластанған топырақта өсірілген өсімдіктердің өсу көрсеткіштері. 3. Топырақта СЕДМГ болған жағдайдағы өсімдіктердің ластану деңгейіне баға беру. Топырақ пен өсімдіктердің химиялық ластану көрсеткіштері. - 2013 ж. «Протон-М» ЗТ апаттық құлау орнында («Байқоңыр» ғарыш айлағының орналасу ауданы), - 2018 ж. «Союз-ФГ» ЗТ апаттық құлау орнында (Қарағанды обл. Ұлытау ауданы). 4. Жабайы өсімдіктердің олардың бойында СЕДМГ мен НДМА-ның жинақталуына ықпал ететін ерекшеліктерін зерттеу. Бұрында гептилмен ластанған топырақтарда жабайы өсімдіктердің бойында СЕДМГ мен НДМА-ның түзілу мен жинақталу заңдылықтары алғаш рет зерттелуде

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Экономическая эффективность или значимость работы. Практическая значимость результатов заключается в своевременном получении информации о динамике состояния объектов окружающей среды в районах аварий РКН и здоровья населения на прилегающих территориях. Реализация проекта будет способствовать развитию системы мониторинга экологической безопасности РКД, совершенствованию экологического нормирования РКД, оперативных методов контроля почвы, загрязненных гептилом, при осуществлении РКД на территории Республики Казахстан.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жұмыстың экономикалық тиімділігі немесе маңыздылығы. Нәтижелердің практикалық маңыздылығы ҒМЗ апатқа ұшырау аудандарындағы қоршаған орта нысандары мен іргелес аймақтардағы халықтың денсаулық күйінің серпіні туралы ақпаратты уақытында алып отыруға негізделген. Жобаның іске асырылуы Қазақстан Республикасының аумағында ҒЗҚ жүзеге асыру кезінде ҒЗҚ экологиялық қауіпсіздігіне мониторинг жүргізу жүйесінің дамуына, ҒЗҚ экологиялық нормалау әдістерінің, гептилмен ластанған топырақты жедел бақылау әдістерінің жетілдірілуіне ықпал ететін болады.

Level of implementation (in Russian) :

Level of implementation (in Kazakh) :

Efficiency (in Russian) : Эффективность работы. Имеется риск передачи техногенных загрязнений КРТ через растение «по пищевой цепочке» диким и домашним животным, угроза здоровью человека. Природа образования и поведения НДМГ и НДМА в растениях в настоящее время не установлена, и исследования, направленные на решение данной проблемы, способствующие разработке нормативов ПДК для НДМГ и продуктов его трансформации в растениях, а также совершенствованию технологии детоксикации загрязненной КРТ почвы, актуальны и нуждаются в реализации.

Efficiency (in Kazakh) : ЗОК-пен техногендік ластанулардың өсімдік арқылы «тағамдық тізбек бойынша» жабайы және үй жануарларына таралу тәуекелі орын алуда, адамның денсаулығына қауіп төндіруде. Қазіргі уақытта өсімдіктерде СЕДМГ мен НДМА-ның түзілу мен әрекет ету табиғаты анықталмаған, және осы проблеманы шешуге арналған және өсімдіктердегі СЕДМГ мен оның түрлену өнімдерінің ШЖК нормативтерін әзірлеуге, сондай-ақ ЗОК-пен ластанған топырақты уытсыздандыру технологиясын жетілдіруге ықпал ететін зерттеулер өзекті болып табылады және жүзеге асыруды қажет етеді.

Field of application (in Russian) : Космическая деятельность, экология

Field of application (in Kazakh) : Ғарыш қызметі, экология