The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследований являются трансферт и адаптация зарубежных технологии посева хлопчатника при возделывании новых отчественных средневолокнистых сортов хлопчатника к местным почвенно-климатическим условиям Туркестанской области и особо опасные вредители: хлопковая совка (Helicoverpa armigera Hubn), карадрина (Spodopteza exigua Hb) и паутинный клещ (Tetranychus turkestani Ug. Et Nik).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Мақтаның ортаталшықты отандық жаңа сорттарын өсіруде өсіріп-баптаудың шетел технологияларын трансферттеу және Түркістан облысының жергілікті жер жағдайына бейімдеу және аса қауіпті зиянкестер: мақта көбелегі (Helicoverpa armigera Hubn), карадрина (Spodopteza exigua Hb) және өрмекші кене (Tetranychus turkestani Ug. Et Nik).

Aim of work (in Russian) : Повышение урожайности и качества хлопка-сырца, совершенствования технологии возделывания и увеличения эффективности защиты хлопчатника от особо опасных вредителей, в том числе с использованием биологических методов.

Aim of work (in Kazakh) : Шитті мақта өнімділігі мен сапасын арттыру, өсіріп баптау технологиясын жетілдіру және мақта қозасын аса қауіпті зиянкестерден қорғау тиімділігін биологиялық әдістерді қолдану арқылы арттыру.

Методы исследования (на русском) : Исследования проводились согласно методики полевых опытов с хлопчатником (под. ред. акад. А. Имамалиева, СоюзНИХИ-1981 г.) и согласно нижеуказанными методическими указаниями «Методические указания по проведению регистрационных испытаний инсектицидов, акарацидов, биопрепаратов и феромонов в растениеводстве» (Алматы-Акмола, 1997 г.) и «Методические указание по проведению производственных испытаний пестицидов в Республике Казахстан» (Астана, 2005 г.).

Методы исследования (на казахском) : Зерттеулер мақта бойынша алқаптық тәжірибелерді жүргізу әдістемелігіне (акад. А.Имамалиев ред. Бүкілодақтық МШҒЗИ-1981 ж.) сәйкес және келесі әдістемелік нұсқаулықтар: «Өсімдік шаруашылығында инсектицидтер, акарацидтер, биопрепараттар мен феромондарды тіркеулік сынақтау бойынша әдістемелік нұсқаулық» (Алматы-Ақмола, 1997 ж.) және «Қазақстан Республикасында пестицидтерді өндірістік сынақтау бойынша әдістемелік нұсқаулық» (Астана, 2005 ж.) негізінде жүргізілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : Впервые изучены для адаптирования технологии различных способов посева хлопчатника (КНР) и применение различных эффективных методов борьбы от особо опасных вредителей (Узбекистан, Таджикистан и Азербайджан) и испытаны отечественные и зарубежные сорта хлопчатника в целях оценки устойчивости к основным вредителям. В условиях среднезасоленной орошаемой зоны, двухстрочные загущенные посевы хлопчатника при схеме размещения растений 80х11х2х10-1, с густотой 200 тыс. шт./га, способствуют повышению урожая хлопка-сырца до 14 ц/га за счет большой густоты стояния хлопчатника и наибольшего количества коробочек на единицу площади в пределах 35% и выше, чем при традиционной технологии посева хлопчатника. Оценены устойчивость отечественных и зарубежных сортов хлопчатника к основным вредителям. Относительно устойчивым к тлям и паутинному клещу являются сорта Бухара-6, Береке 07, АН.Баяут. Зараженность составила 20-30%. Менее устойчив сорт Гедера, зараженность составила 40%, сорта 16-01, 16-02, 16-03, 16-04, 16,07 относительно не устойчивы, зараженность составила 50% и выше.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Бейімдеу мақсатында мақта егісінің түрлі әдістер технологиясы (ҚХР) және аса қауіпті зиянкестерден қорғаудың түрлі әдістері (Өзбекстан, Тәжікстан, Әзербайжан) алғаш рет зерттелді, сондай-ақ негізгі зиянкестерге төзімділігін бағалау мақсатында мақта қозасының отандық және шетелдік сорттары сынақталды. Орташа сортаңданған суармалы егіс жағдайында, мақтаның 80х11х2х10-1 егіс тізбегімен, жиілігі 200 мың түп/га болатын қос қатарлы егісі түп санының жоғары жиілігі және бір бірлік алқаптағы көсек санының кәдуілгі егіс технологиясына салыстырғанда 35% көп болуы есебінен, шитті мақта өнімін 14,0 ц/га дейін арттыруға жағдай жасады. Мақтаның отандық және шетелдік сорттарының негізгі зиянкестерге төзімділігі бағаланды, өсімдік биті мен өрмекші кенелерге төзімді сорттары Бухара-6, Береке 07, АН-Баяут сорттары болып, зақымдалуы 20-30%-ды құрады. Гедера сортының төзімділігі төмен, залалдалуы 40%, ал 16-01, 16-02, 16-03, 16-04, 16-07 сорттары салыстырмалы түрде төзімсіз болып, зақымдалуы 50 % және одан жоғары болды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Зарубежная технология двухстрочного посева выращивания хлопчатника обеспечила наибольший чистый доход и получено 479000 тенге/га при рентабельности 191,0% по расчету. Урожайность хлопчатника достигнута за счет увеличения густоты стояния растений и наибольшего количества коробочек из расчета на 1 га.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Мақта өсірудің екі қатарлы егісінің шетелдік технологиясы ең жоғары таза табысты қамтамасыз етті, яғни 191,0% рентабельділікте – 479000 теңге/га, есептеулер бойынша мақта өнімділігі өсімдіктердің түп саны жиілігінің артуының және 1 гектардағы көсектердің ең көп санының есебінен қол жеткізілді.

Level of implementation (in Russian) : Внедрение в производство современной системы биологической защиты хлопчатника от вредителей обеспечит возделывание без пестицидов (затраты, связанные с приобретением и использованием ядохимикатов, протравливанием семян и др.) улучшит фитосанитарное состояние полей, что в свою очередь улучшит качество волокна, семян и масла в семенах.

Level of implementation (in Kazakh) : Мақтаны зиянкестерден биологиялық қорғаудың озық жүйесін өндіріске ендіру пестицидсіз өсіріп баптауды қамтамасыз етеді (улы химикаттар алуға және қолдануға, тұқымдарды дәрілеуге ж.т.ббайланысты шығындар қысқарады), алқаптардың фитосанитарлық жағдайын жақсартады, ол өз кезегінде талшық, тұқым және шит майының сапасын жақсартады.

Efficiency (in Russian) : Экономическая эффективность или значимость работы: от зависимости от применяемого препарата чистый доход при защите хлопчатника колебался в пределах 26045-57326 тенге/га. Стоимость сохраненного урожая превысила затраты на защиту в 2-3 раза.

Efficiency (in Kazakh) : Жұмыстың экономикалық тиімділігі немесе маңыздылығы: қолданылатын препаратқа байланысты мақта қозасын қорғау кезіндегі таза табыс 26405-57326 теңге/га аралығында болды. Сақталып қалған өнім құны, өнімді қорғауға кеткен шығындардан 2-3 есе асып түсті.

Field of application (in Russian) : Область применения: хлопкосеющие районы юга Казахстана.

Field of application (in Kazakh) : Қолдану аймағы: Қазақстанның оңтүстігінің мақта өсіретін аудандары.