The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования является атмосферный воздух городов Алматы, Павлодар, Усть-Каменогорск.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектісі Алматы, Павлодар, Өскемен қалаларының атмосфералық ауасы болып табылады.

Aim of work (in Russian) : Комплексное исследование распределения источников загрязнения воздуха и уровней загрязнения частицами PM2.5 в Павлодаре, Усть-Каменогорске и Алматы с последующей оценкой воздействия на здоровье населения и сопутствующего экономического ущерба.

Aim of work (in Kazakh) : Павлодар, Өскемен және Алматы қалаларында ауаның ластану көздерін және PM2.5 бөлшектерімен ластану деңгейлерін бөлуді кешенді зерттеу, кейіннен халықтың денсаулығына әсерін және ілеспе экономикалық залалды бағалау.

Методы исследования (на русском) : Метод инвентаризации эмиссий согласно руководству Европейского агентства по охране окружающей среды; отбор частиц PM2.5 в соответствии с US EPA 40CFR P.50 и EN12341:2014; химический анализ частиц РМ2.5 термо-оптическим методом для определения OC/EC, методом ионной хроматографии для определения ионов, методом масс-спектрометрией с индуктивно-связанной плазмой для определения элементов.

Методы исследования (на казахском) : Еуропалық қоршаған ортаны қорғау агенттігінің нұсқаулығына сәйкес шығарындыларды түгендеу әдісі; US EPA 40CFR P. 50 және EN12341:2014 сәйкес PM2.5 бөлшектерін іріктеу; OC / EC анықтау үшін термиялық-оптикалық әдіспен PM2.5 бөлшектерін химиялық талдау, иондарды анықтау үшін иондық хроматография әдісі, масс-спектрометрия әдісі элементтерді анықтау үшін индуктивті байланысқан плазмамен.

Obtained results and novelty (in Russian) : Впервые производится детальный качественный химический анализ частиц РМ2.5 в городах Павлодар и Усть-Каменогорск с целью определения распределения источников загрязнения воздуха эмпирическим путем. Работа будет продолжена в 2025 году в соответствии с календарным планом. Также, впервые проводится независимая инвентаризация выбросов в соответствии с руководством Европейского агентства по охране окружающей среды.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Алғаш рет ауаның ластану көздерін эмпирикалық жолмен бөлуді анықтау мақсатында Павлодар және Өскемен қалаларында РМ2.5 бөлшектеріне егжей-тегжейлі сапалы химиялық талдау жүргізілуде. Жұмыс күнтізбелік жоспарға сәйкес 2025 жылы жалғасады. Сондай-ақ, алғаш рет Еуропалық қоршаған ортаны қорғау агенттігінің басшылығына сәйкес шығарындыларды тәуелсіз түгендеу жүргізілуде.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Расходы используемых топлив на источниках выбросов; количество эмиссий основных загрязнителей (NO2, SO2, PM, и CO); массовые концентрации частиц РМ2.5.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Шығарындылар көздерінде пайдаланылатын отын шығыны; негізгі ластаушы заттардың эмиссияларының саны (NO2, SO2, PM, және CO); бөлшектердің массалық концентрациясы РМ2.5.

Level of implementation (in Russian) : Объемы эмиссий получены на основании оценки сжигаемого топлива на имеющихся источниках загрязнения воздуха в выбранных городах. Исследование было представлено на Третей центральноазиатской конференции по качеству воздуха AQCA 2024 «Укрепление регионального сотрудничества в области мониторинга качества воздуха и пылевых бурь в контексте изменения климата» (Алматы, Казахстан, 19-20 сентября 2024 год), с темой доклада «Источники PM2.5 в городах Казахстана: Исследование химического анализа и идентификации источников» (Ph.D., ассоциированный профессор Насиба Байматова). В рамках проекта была защищена магистерская диссертация Тұрсұн Қазбек Мұратұлы на тему «Химический анализ состава и распределение источников атмосферных PM2.5 в г. Алматы с использованием рецепторного моделирования» с последующим поступлением Тұрсұн Қазбек Мұратұлы на программу Ph.D. Утвержденная тема исследования: «Исследование распределения источников атмосферного воздуха в крупных городах Казахстана». В сотрудничестве с коллегами университета Болу Абант Иззет Байсал (Prof. Dr. Serpil Yenisoy) был проведен анализ данных источников выбросов взвешенных частиц PM2.5, в воздухе. Также был проведен анализ воздушных масс с помощью модели HYSPLIT и исследован состав взвешенных частиц в исследуемых городах.

Level of implementation (in Kazakh) : Эмиссия көлемі таңдалған қалалардағы ауаның ластануының қолда бар көздерінде жанатын отынды бағалау негізінде алынды. Зерттеу AQCA 2024 «Климаттың өзгеруі контекстінде ауа сапасы мен шаң дауылдарының мониторингі саласындағы өңірлік ынтымақтастықты нығайту» (Алматы, Қазақстан, 2024 жылғы 19-20 қыркүйек) Орталық Азия ауа сапасы жөніндегі үшінші конференциясында «Қазақстан қалаларындағы PM2.5 көздері: химиялық талдау мен көздерді сәйкестендіруді зерттеу» баяндамасының тақырыбымен ұсынылды (Рh.D., қауымдастырылған профессор Насиба Байматова). Жоба аясында Тұрсын Қазбек Мұратұлының «Рецепторлық модельдеуді пайдалана отырып, Алматы қаласында атмосфералық PM2.5 көздерінің құрамын химиялық талдау және бөлу» тақырыбында магистрлік диссертациясы қорғалды, одан кейін Тұрсын Қазбек Мұратұлы Рh.D бағдарламасына түсті. Зерттеудің бекітілген тақырыбы: «Қазақстанның ірі қалаларында атмосфералық ауа көздерінің таралуын зерттеу». Жоба қатысушыларымен сапар барысында (Prof. Dr. Serpil Yenisoy, Болу университетінің химия факультетінің аналитикалық химия бөлімінің бастығы Абант Иззет Байсал) ауадағы PM2.5 тозаңдық бөлшектердің шығарындылары көздерінің деректеріне талдау жүргізілді. Сондай-ақ, HYSPLIT моделі арқылы ауа массаларына талдау жасалды және зерттелетін қалалардағы тозаңдық бөлшектердің құрамы зерттелді.

Efficiency (in Russian) : Произведен закуп и установка станций мониторинга качества атмосферного воздуха (США) и установлены специальные пробоотборники частиц PM2.5 MetOne SASS в исследуемых городах,. Начат отбор частиц РМ2.5 на тефлоновые, нейлоновые и кварцевые фильтры для определения концентраций органического и элементного углерода, ионов и тяжелых металлов для определения вклада различных источников в загрязнение воздуха в городах Алматы, Усть-Каменогорск и Павлодар. Доступ к программному обеспечению LEAP: The Low Emissions Analysis Platform (Версия 2024.1.1.8) позволил произвести независимую инвентаризацию выбросов.

Efficiency (in Kazakh) : Атмосфералық ауа сапасын бақылау станцияларын (АҚШ) сатып алу және орнату жүргізілді және зерттелетін қалаларда MetOne SASS PM2.5 бөлшектерінің арнайы сынамалары орнатылды. Алматы, Өскемен және Павлодар қалаларында ауаның ластануына түрлі көздердің үлесін анықтау үшін органикалық және элементтік көміртектің, иондардың және ауыр металдардың концентрациясын анықтау үшін тефлон, нейлон және кварц сүзгілеріне РМ2.5 бөлшектерін іріктеу басталды. LEAP: the Low Emissions Analysis Platform бағдарламалық құралына қол жеткізу (2024.1.1.8 нұсқасы) шығарындыларды тәуелсіз түгендеуге мүмкіндік берді.

Field of application (in Russian) : Уникальные данные по инвентаризации выбросов, учитывающие специфику отечественных предприятий и используемого топлива, может быть использована при разработке стратегий улучшения качества атмосферного воздуха, при разработке целевых показателей окружающей среды для изучаемых населенных пунктов, а также сводных томов ПДВ.

Field of application (in Kazakh) : Отандық кәсіпорындар мен пайдаланылатын отынның ерекшелігін ескеретін шығарындыларды түгендеу жөніндегі бірегей деректер зерттелетін елді мекендер үшін қоршаған ортаның нысаналы көрсеткіштерін, сондай-ақ ШЖШ жиынтық томдарын әзірлеу кезінде атмосфералық ауаның сапасын жақсарту стратегияларын әзірлеу кезінде пайдаланылуы мүмкін.