The object of research, development or design (in Russian) : Папоротники (класс Polypodiopsida) в горных локальных флорах Калбинского, Юго-Западного и Южного Алтая на территории Казахстанского Алтая и при интродукции в Алтайском ботаническом саду

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазақстан Алтайы аумағында Қалба, Оңтүстік-Батыс және Оңтүстік Алтайдың таулы жергілікті флорасында папоротниктер (Polypodiopsida класы) және Алтай ботаникалық бағында интродукциялау кезінде

Aim of work (in Russian) : Оценка видового разнообразия, современного состояния папоротников (класс Polypodiopsida) Казахстанского Алтая на основании эколого-фитоценотических, морфо-биологических, молекулярно-генетических показателей. Проведение картирования ареалов видов в регионе. Создание коллекции папоротников природной флоры Казахстанского Алтая, их первичная интродукция в Алтайском ботаническом саду.

Aim of work (in Kazakh) : Экологиялық-фитоценоздық, морфо-биологиялық, молекулалық-генетикалық көрсеткіштер негізінде Қазақстан Алтайының қырықжапырақтарының (Polypodiopsida класы) түрлік әртүрлілігін және қазіргі жағдайын бағалау. Аймақтың түр ареалдарының картасын жасау. Қазақстан Алтайының табиғи флорасының қырықжапырақтар коллекциясын жасау, оларды Алтай ботаникалық бағында алғашқы ретке келтіру.

Методы исследования (на русском) : При выполнении проекта запланированы подготовительный этап, полевые, экспериментальные исследования, камеральные работы. Подготовительный этап. На этом этапе будет сформирован предварительный список видового разнообразия папоротников, произрастание которых ранее отмечалось по литературным источникам, гербарным фондам Казахстана на территориях Калбинского, Юго-Западного и Южного Алтая. Будет разработаны маршруты экспедиционных полевых работ с максимальным охватом горных районов Казахстанского Алтая. Полевые исследования. На этом этапе предполагается изучение качественных и количественных параметров папоротников в природе Казахстанского Алтая и при интродукции в Алтайском ботаническом саду. Лабораторные исследования. Выявление полиморфизма, родственных связей и возможных гибридов посредством ДНК–баркодирование по 3 и более генам для 5 (100 образцов) видов одного семейства папоротников Казахстанского Алтая. Картирование местонахождений популяций папоротников Калбинского, Юго-Западного и Южного Алтая на территории Казахстанского Алтаяв программе ArcGis, формирование электронных баз данных. В основе молекулярно-генетических методов - сравнение и анализ выровненных последовательностей ДНК отдельных фрагментов генома и пластома растений при изучении родственных отношений в систематике.

Методы исследования (на казахском) : Жоба аясында дайындық кезеңі, далалық, эксперименталды зерттеулер және камералдық жұмыстар жоспарланған. Дайындық кезеңі. Бұл кезеңде Қалба, Оңтүстік-Батыс және Оңтүстік Алтай аумақтарында өсетін қырыққұлақтардың түрлік әртүрлілігінің алдын ала тізімі құрастырылады. Бұл мәліметтер әдебиет көздеріне және Қазақстанның гербарий қорына сүйене отырып жасалады. Қазақстандық Алтадың таулы аймақтарын барынша қамтуды мақсат етіп, экспедициялық далалық жұмыстардың маршруттары әзірленеді. Далалық зерттеулер. Бұл кезеңде қазақстандық Алтайдағы табиғи жағдайда және Алтай ботаникалық бағында интродукция кезінде қырыққұлақтардың сапалық және сандық параметрлерін зерттеу жоспарланған. Зертханалық зерттеулер. Қазақстандық Алтайдағы бір тұқымдасқа жататын 5 түрдің (100 үлгі) ДНҚ-баркодтау арқылы полиморфизмін, туыстық байланыстарын және ықтимал будандарын анықтау көзделген. Қалба, Оңтүстік-Батыс және Оңтүстік Алтай аумақтарындағы қырыққұлақ популяцияларының орналасуын ArcGis бағдарламасында карталау және электронды деректер қорын құру жұмыстары жүргізіледі. Молекулалық-генетикалық әдістер негізінде ДНҚ-ның жеке геном және пластома фрагменттерінің тізбектерін салыстыру және талдау арқылы жүйеленуде туыстық қатынастар зерттеледі.

Obtained results and novelty (in Russian) : Ожидаемые результаты на русском языке Будет сформирован предварительныый список видов папоротников Казахстанского Алтая с указанием их распространения по литературным источникам. Будут определены факторы, лимитирующие распространение папоротников. Будут собраны растительные образцы папоротников для ДНК-баркодирования и формирования гербария. Будет создана коллекция папоротников в Алтайском ботаническом саду для интродукционного испытания и определения перспективности практического применения. Будут изучены морфологическое строение, эколого-фитоценотические особенности произрастания, жизненные формы папоротников Казахстанского Алтая в локальных флорах Калбинского, Юго-Западного и Южного Алтая. Будут изучены закономерности адаптации папоротников в интродукции на основании показателей зимостойкости, морозоустойчивости, сезонного ритма развития, декоративности, устойчивости к патогенам. Будет сформирована база данных в программе DinCer по показателям адаптивности папоротников в интродукции. Будет проведено картирование ареалов папоротников в программе ArcGis. Будет сформирована электронная база данных в программе BD-PLANT-KZ. Будут опубликованы научные статьи: -в журналах, рекомендованных КОКСНВО - 1 статья, 3 научные статьи в журналах, в рецензируемых научных изданиях входящих в 1 (первый), 2 (второй) и (или) 3 (третий) квартиль по импакт-фактору в базе Web of Science и (или) имеющих процентиль по CiteScore в базе Scopus не менее 60, Будет опубликована 1 рекомендация.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Әдеби көздер бойынша таралуы көрсетіле отырып, қазақстандық Алтай қырыққұлақтары түрлерінің алдын ала тізімі қалыптастырылатын болады. Қырыққұлақтардың таралуын шектейтін факторлар анықталады. ДНҚ баркодтау және гербарий қалыптастыру үшін қырыққұлақтардың өсімдік үлгілері жиналады. Алтай ботаникалық бағында интродукциялық сынақ және практикалық қолдану перспективасын анықтау үшін қырыққұлақтар түржиыны құрылады. Қалба Алтайының, Оңтүстік-Батыс және Оңтүстік Алтайдың жергілікті флораларындағы Қазақстандық Алтай қырыққұлақтарының морфологиялық құрылымы, өсуінің экологиялық-фитоценотикалық ерекшеліктері, тіршілік формалары зерттелетін болады. Қырыққұлақтардың қысқа төзімділік, аязға төзімділік, маусымдық даму ырғағы, декоративтілік, патогендерге төзімділік көрсеткіштері негізінде жерсіндіруге бейімделу заңдылықтары зерттелетін болады. Интродукциядағы қырыққұлақтардың бейімделу көрсеткіштері бойынша DinCer бағдарламасында мәліметтер базасы құрылады. ArcGIS бағдарламасында қырыққұлақтардың таралу аймақтары картаға түсіріледі. BD-PLANT-KZ бағдарламасында электрондық деректер базасы қалыптастырылады. Ғылыми мақалалар жарияланады: - ҒЖБССҚК ұсынған журналдарда – 1 мақала, - Web of Science және/немесе Scopus базасында CiteScore бойынша процентилі 60-тан кем емес, импакт-фактор бойынша бірінші, екінші және/немесе үшінші квартильге енетін ғылыми журналдарда – 3 ғылыми мақала, сондай-ақ 1 ұсыныс жарияланады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Составлены картосхемы местонахождений популяций во флоре Казахстанского Алтая. Охарактеризовано современное состояние папоротников Казахстанского Алтая, сформирована электронная базы данных в программе BD-PLANT-KZ, опубликованы научные статьи, рекомендации. Научная новизна заявленного проекта заключается в том, что впервые на основе таксономического анализа будут составлены флористические семейственно-видовые спектры птеридофлоры для Юго-Западного, Калбинского и Южного Алтая. Проведенный впервые ботанико-географический анализ папоротников Казахстанского Алтая позволит сгруппировать их по приуроченности к определенному поясу растительности, по отношению к увлажнению, субстрату, жизненным формам, хозяйственным свойствам. Впервые будут проведены: ДНК-баркодирование по 3 и более генам не менее 5 (100 образцов) видовых папоротников для выявления полиморфизма, родственных связей и возможных гибридов. Картирование в программе ArcGis, позволит определить локусы с максимальной концентрацией видов для проведения мониторинга и определения фитоохранного статуса. Впервые будет создана коллекция папоротников на базе Алтайского ботанического сада, выявлены механизмы успешности их в интродукции, разработаны рекомендации по выращиванию.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Қазақстандық Алтай флорасында популяциялардың орналасу картосхемалары құрастырылды. Қазақстандық Алтайдағы қырыққұлақтардың қазіргі жағдайы сипатталып, BD-PLANT-KZ бағдарламасында электронды деректер қоры жасалды, ғылыми мақалалар мен ұсыныстар жарияланды. Жобаның ғылыми жаңалығы: алғаш рет таксономиялық талдау негізінде Оңтүстік-Батыс, Қалба және Оңтүстік Алтайдың птеридофлорасына арналған түр-тұқымдастық спектрлер құрылады. Қазақстандық Алтайдың қырыққұлақтарына алғаш рет ботаникалық-географиялық талдау жасалып, олар өсімдік белдеулеріне, ылғалдылыққа, субстратқа, тіршілік формаларына, шаруашылық қасиеттеріне сәйкес топтастырылады. Сондай-ақ алғаш рет кемінде 5 түрге (100 үлгі) 3 және одан көп гендер бойынша ДНҚ-баркодтау арқылы полиморфизм, туыстық байланыстар және ықтимал будандар анықталады. ArcGis бағдарламасында карталау түрлердің шоғырланған локустарын анықтауға, мониторинг және фито-қорғау статусын айқындауға мүмкіндік береді. Алтай ботаникалық бағында алғаш рет қырыққұлақ коллекциясы жасалып, олардың интродукциясының сәттілігін қамтамасыз ету тетіктері зерттеледі, өсіру бойынша ұсыныстар әзірленеді.

Level of implementation (in Russian) : Полученные научные результаты будут применимы в современном образовательном процессе, природоохранной сфере, для расширения работ с объектами местной флоры. TRL 0; 1

Level of implementation (in Kazakh) : Алынған ғылыми нәтижелер қазіргі білім беру процесінде, табиғатты қорғау саласында және жергілікті флора нысандарымен жұмыс көлемін кеңейту үшін қолданылады. TRL 0; 1

Efficiency (in Russian) : Снижение экологических рисков, направленных на сокращение антропогенного воздействия на растительный покров исследуемых регионов

Efficiency (in Kazakh) : Зерттелетін аймақтардың өсімдік жамылғысына антропогендік әсерді азайтуға бағытталған экологиялық қауіптерді төмендету.

Field of application (in Russian) : Области применения на русском Результаты работы использованы для уточнения биоразнообразия Казахстанского Алтая; при составлении региональных флористических сводок, филогенетических исследований. Интродукционные исследования расширяют возможности в создании новых декоративных гибридов и сортов для применения в озеленении, в пищевой промышленности и медицине. Создание коллекции папоротников в культуре и их интродукция направлены на сохранение генофонда флоры Казахстанского Алтая.

Field of application (in Kazakh) : Жұмыстың нәтижелері Қазақстан Алтайының биоәртүрлілігін нақтылау үшін пайдаланылды; аймақтық флористикалық есептерді және филогенетикалық зерттеулерді құрастыру кезінде. Кіріспе зерттеулер көгалдандыруда, тамақ өнеркәсібінде және медицинада қолдану үшін жаңа сәндік будандар мен сорттарды жасау мүмкіндіктерін кеңейтеді. Мәдениетте папоротниктердің коллекциясын жасау және оларды интродукциялау Қазақстан Алтайының флорасының генофондын сақтауға бағытталған.