The object of research, development or design (in Russian) : Калифорнийская щитовка, восточная плодожорка, южноамериканская томатная моль, непарный шелкопряд, мраморный коричневый клоп, горчак розовый, повилика полевая, амброзия полыннолистная, вирус коричневой морщинистости плодов томата (ToBRFV), вирус кольцевой пятнистости томата (ToRSV), вирус мозаики пепино (PepMV), вирус некротического пожелтения жилок свеклы (BNYVV).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Калифорниялық қалқанша сымыры, Шығыс жеміс жемірі, Оңтүстік америкалық қызанақ күйесі, сарықанат жібек көбелегі, қоңыр-мәрмәр қандала, жатаған укекіре, арамсояу, жусан жапырақты ойраншөп, қызанақ жемістерінің қоңыр қатпарлы вирусы (ToBRFV), қызанақтың сақина тәрізді дақ вирусы (ToRSV), пепино мозаика вирусы (PepMV), қызылша некротикалық сарғаю вирусы (BNYVV)

Aim of work (in Russian) : Научно-обоснованное управление распространением и снижением вредоносности ограниченно распространенных карантинных вредных организмов, адаптивных в условиях Казахстана.

Aim of work (in Kazakh) : Қазақстан жағдайында бейімделген шектеулі таралған карантиндік зиянды организмдердің таралуын және зияндылығын төмендетуді ғылыми негізделген басқару.

Методы исследования (на русском) : машинное обучение, сверточные нейронные сети, молекулярно-генетический анализ, биоинформатический анализ, микроскопия, морфометрический анализ.

Методы исследования (на казахском) : машиналық оқыту, үйірткілі нейрондық желілер, молекулалық-генетикалық талдау, биоинформатикалық талдау, микроскопия, морфометриялық талдау

Obtained results and novelty (in Russian) : В результате исследований разработана цифровая технология фитосанитарного мониторинга с использованием методов машинного обучения и компьютерного зрения для выявления карантинных вредных организмов. Нейронная сеть на основе MobileNetV2 достигла точности 92,2% на обучающем и 89,1% на валидационном наборах данных, эффективно работая в полевых условиях. Произведен сбор вредных организмов калифорнийской щитовки, восточной плодожорки, южноамериканской томатной моли, непарного шелкопряда, мраморного коричневого клопа, повилики полевой и амброзии полыннолистной. Созданы изолированные экосистемы для разведения карантинных вредных организмов и сформированы опытные и контрольные группы. Разработаны праймеры для идентификации подвида непарного шелкопряда. Выявлен непарный шелкопряд европейской расы, а также европейской расы с азиатской интрогрессией, который доминирует на территории страны. Проведен мониторинг вредных организмов и определены зоны с высоким риском распространения.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеу нәтижесінде карантиндік зиянды организмдерді анықтау үшін машиналық оқыту және бейнелерді тану әдістерін қолдана отырып, фитосанитарлық мониторингтің сандық технологиясы әзірленді. MobileNetV2 негізіндегі нейрондық желі 92,2% дәлдікпен оқыту және 89,1% валидация жиынтығында жоғары нәтижеге жетіп, дала жағдайында тиімді жұмыс істеді. Калифорниялық қалқанша сымыр, шығыс жеміс жемірі, оңтүстік америкалық қызанақ күйесі, сарықанат жібек көбелегі, қоңыр мәрмәр қандала, арамсояу, жусан жапырақты ойраншөпті жинау жүргізілді. Карантиндік зиянды организмдерді өсіруге арналған оқшауланған экожүйелер құрылып, сынақтық және бақылау топтары қалыптастырылды. Сарықанат жібек көбелегінің түр тармағын анықтау үшін праймерлер әзірленді. Қазақстан аумағында басым еуропалық нәсілдің азиялық интрогрессиясымен ерекшеленетін азиялық сарықанат жібек көбелегі анықталды. Зиянды организмдерді мониторингтеу жүргізіліп, таралу қаупі жоғары аймақтар белгіленді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В результате работы были разработаны праймеры для идентификации азиатской расы непарного шелкопряда, которые позволят мониторить карантинный объект на территории Республики Казахстан. Были локализованы регионы распространения вредных организмов и изучена их биология поведения в искусственных условиях. Была разработана архитектура электронной системы мониторинга и идентификации карантинных объектов.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде Қазақстан Республикасының аумағындағы карантиндік нысанды бақылауға мүмкіндік беретін сарықанат жібек көбелегінің азиялық нәсілін анықтауға арналған праймерлер әзірленді. Зиянды организмдердің таралу аймақтары локализацияланып, олардың жасанды жағдайда мінез-құлық биологиясы зерттелді. Карантиндік объектілерді бақылау мен анықтаудың электрондық жүйесінің архитектурасы әзірленді.

Level of implementation (in Russian) : Результаты обладают высоким уровнем коммерциализации и внедрения в процессы мониторинга и обнаружения карантинных вредных организмов.

Level of implementation (in Kazakh) : Нәтижелер карантиндік зиянды организмдерді бақылау және анықтау процестеріне коммерцияландыру мен енгізудің жоғары деңгейіне ие.

Efficiency (in Russian) : Разработана архитектура электронной системы мониторинга и идентификации вредных организмов, позволяющая с точностью 92,2% определять карантинный объект при обработке фото и видеоизображений. Локализованы регионы распространения вредных организмов, выявлены наиболее эффективные методы изучения их биологии. Определены подтипы непарного шелкопряда, распространенных в стране, выявлена доминирующая европейская раса с азиатской интрогрессией. Проведен мониторинг вредных организмов на территории Южного и Юго-восточного Казахстана, а также на приграничных зонах с Китаем, Узбекистаном и Кыргызстаном.

Efficiency (in Kazakh) : Фото және бейне кескіндерді өңдеу кезінде карантиндік объектіні 92,2% дәлдікпен анықтауға мүмкіндік беретін зиянды организмдерді бақылау мен сәйкестендірудің электрондық жүйесінің архитектурасы әзірленді. Зиянды организмдердің таралу аймақтары локализацияланып, олардың биологиясын зерттеудің тиімді әдістері анықталды. Елде кең таралған сарықанат жібек көбелегінің тип тармақтары анықталды, азиялық интрогрессиямен басым еуропалық нәсіл анықталды. Зиянкестерге мониторинг Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Қазақстан аумағында, сондай-ақ Қытай, Өзбекстан және Қырғызстанмен шекаралас аймақтарда жүргізілді.

Field of application (in Russian) : фитопатология, защита и карантин растений, молекулярная биология

Field of application (in Kazakh) : фитопатология, өсімдіктерді қорғау және карантин, молекулалық биология