The object of research, development or design (in Russian) : Влияние меняющегося климата на ландшафтную оболочку Земли, в особенности ответная реакция зональных ландшафтов на эти процессы, входит в число актуальных проблем современности. Повышение научного интереса к данному вопросу вызвано продолжающимся глобальным потеплением, существенным прогрессом в моделировании регионального климата, перспективными возможностями анализа наблюдаемых со спутников изменений показателей растительного покрова. Актуальность проблемы возрастает в связи с тем, что территория максимального потепления, как наблюдаемого, так и прогнозируемого, занимает значительную часть Казахстана. Объектами исследований будут хвойные леса (сосна обыкновенная, лиственница сибирская, Ель-Шренка), на территории восточного и южного Казахстана.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Өзгермелі климаттың жердің ландшафты қабығына әсері, әсіресе аймақтық Ландшафттардың осы процестерге реакциясы қазіргі заманның өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Бұл мәселеге ғылыми қызығушылықтың артуы жаһандық жылынудың жалғасуына, аймақтық климатты модельдеудегі елеулі прогреске, спутниктерден байқалған өсімдік жамылғысы көрсеткіштерінің өзгеруін талдаудың перспективалық мүмкіндіктеріне байланысты. Мәселенің өзектілігі байқалатын да, болжанатын да барынша жылыну аумағы Қазақстанның едәуір бөлігін алып жатқандығына байланысты өсуде. Зерттеу нысандары Шығыс және Оңтүстік Қазақстан аумағындағы қылқан жапырақты ормандар (кәдімгі қарағай, Сібір балқарағайы, шырша-Шренка) болады.

Aim of work (in Russian) : Выявить климатический отклик хвойных древостоев в степной и лесостепной зон Казахстана на основе анализа основе содержания углерода и водорода.

Aim of work (in Kazakh) : Қазақстанның дала және орманды-дала аймақтарындағы қылқан жапырақты ағаштардың Климаттық реакциясын көміртегі мен сутегі құрамын талдау негізінде анықтау.

Методы исследования (на русском) : Отбор проб кернов, веток, листьев для проведения дендроклиматических, химических анализов будут отбираться у хвойных пород (сосна обыкновенная, лиственница сибирская, Ель-Шренка). Для определения засух, образцы (сосны обыкновенной, лиственницы) будут отбираться на территории северо-востока Казахстана, а Ель-Шренка на территории Алматинского национального парка и заповедника. Ширина годичных колец может быть измерена под бинокулярным микроскопом МБС с переводом числа делений измерительной шкалы в миллиметры или на полуавтоматической установке Lintab VI с программой TsapWin. В настоящее время существуют программы, которые позволяют измерять ширину годичных колец на цифровых изображениях (фотографиях) кернов (Windendro, Coorecorder CDendro и др.). Все процедуры обработки гистометрических данных и алгоритм расчёта массы и плотности клеточных стенок оформлены в виде компьютерных программ «ProcessorKR» и «SpektrMP» для операционной системы Windows. Как и все программы, созданные в данной работе, они написаны на языке 17 программирования Delphi, имеют удобный графический интерфейс и позволяют оперативно изменять параметры расчётов и проводить предварительный анализ рассчитанных величин.

Методы исследования (на казахском) : Дендроклиматтық, химиялық талдаулар жүргізу үшін өзектердің, бұтақтардың, жапырақтардың сынамаларын алу қылқан жапырақты ағаштардан (қарапайым қарағай, Сібір балқарағайы, шырша-Шренка) іріктеледі. Құрғақшылықты анықтау үшін үлгілер (кәдімгі қарағай, балқарағай) Қазақстанның солтүстік-шығысында, ал шырша-Шренка Алматы Ұлттық паркі мен қорығының аумағында таңдалатын болады. Ағаш сақиналарының Шири MBS бинокулярлық микроскопымен өлшеуге болады, өлшеу шкаласының бөліну санын миллиметрге ауыстырады немесе TsapWin бағдарламасы бар LINTAB VI жартылай автоматты қондырғысында. Қазіргі уақытта өзектердің сандық кескіндерінде (фотосуреттерінде) ағаш сақиналарының Шири өлшеуге мүмкіндік беретін бағдарламалар бар (Windendro, Coorecorder cdendro және т.б.). Гистометриялық деректерді өңдеудің барлық процедуралары және жасуша қабырғаларының массасы мен тығыздығын есептеу алгоритмі Windows амалдық жүйесіне арналған "ProcessorKR" және "SpektrMP" компьютерлік бағдарламалары түрінде жасалған. Осы жұмыста жасалған барлық бағдарламалар сияқты, олар 17 Delphi бағдарламалау тілінде жазылған, ыңғайлы графикалық интерфейске ие және есептеу параметрлерін жедел өзгертуге және есептелген шамаларға алдын-ала талдау жасауға мүмкіндік береді.

Obtained results and novelty (in Russian) : В процессе исследования были получены следующие результаты: 1. Обобщенные хронологии различных хвойных пород и климатические данные. 2. Построены тренды региональных климатических изменений, включая частоту/интенсивность засух и длительность вегетационного сезона. 3. Получены модели реконструкции динамики засух в различных пространственных масштабах, охватывающие всю исследуемую территорию севера-востока Казахстана. 4. Выявлены и оценены критические по дефициту увлажнения интервалов сезона роста, особенно в условиях прогнозируемых изменений климата в исследуемом регионе. 5. Получена база данных о содержании углекислого газа, углерода и водорода в различных типах древесины хвойной породы и ее частях (керн, ветки, листья).

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Зерттеу барысында келесі нәтижелер алынды: 1. Әр түрлі қылқан жапырақты ағаштардың жалпыланған хронологиялары және климаттық мәліметтер. 2. Құрғақшылықтың жиілігі/қарқындылығы мен вегетациялық кезеңнің ұзақтығын қоса алғанда, аймақтық климаттық өзгерістердің трендтері салынды. 3. Қазақстанның солтүстік-шығысындағы барлық зерттелетін аумақты қамтитын әртүрлі кеңістіктік масштабтағы құрғақшылық динамикасын қайта құру модельдері алынды. 4. Өсу маусымының ылғалдылық тапшылығы, әсіресе зерттелетін аймақтағы климаттың болжамды өзгерістері жағдайында сыни ылғалдылық тапшылығы анықталды және бағаланды. 5. Қылқан жапырақты ағаштың әртүрлі түрлерінде және оның бөліктерінде (өзек, бұтақтар, жапырақтар) көмірқышқыл газының, көміртектің және сутектің құрамы туралы мәліметтер базасы алынды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Исследование планируем проводить на базе кафедры «Биологии и экологии» факультета естественных наук, в лаборатории «Дендрохронологии» Торайгыров университета, Хакасском техническом институте, лаборатории «Дендроэкологии и экологического мониторинга», также в Тюменском государственном университете.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Зерттеуді жаратылыстану ғылымдары факультетінің "Биология және экология" кафедрасының базасында, Торайғыров университетінің "Дендрохронология" зертханасында, Хакас техникалық институтында, "Дендроэкология және экологиялық мониторинг" зертханасында, сондай-ақ Тюмень мемлекеттік университетінде жүргізуді жоспарлап отырмыз.

Level of implementation (in Russian) : Результаты исследований будут внедрены в учебный процесс, внесут существенный вклад современное представление о изменении климата, содержания углерода в древесине, процессов и прироста древесных насаждений.

Level of implementation (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері оқу процесіне енгізілетін болады, климаттың өзгеруі, ағаштағы көміртегі мөлшері, ағаш екпелерінің процестері мен өсуі туралы қазіргі заманғы түсінік елеулі үлес қосады.

Efficiency (in Russian) : Исследование внесет важный вклад в области дендроклиматологии, лесного дела, в области рационального использования природных ресурсов, химии и пополнит банк данных хронологий разных видов древесины.

Efficiency (in Kazakh) : Зерттеу дендроклиматология, орман дела, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, химия салаларында маңызды үлес қосады және әртүрлі ағаш түрлерінің хронология деректер банкін толықтырады.

Field of application (in Russian) : Результаты исследования будут использованы в лесном и сельском хозяйстве региона. При проведении сравнительного анализа засушливых лет и минимумов прироста хвойных пород, даст прогноз засух на территории Казахстана. Количество (бюджет) углерода даст возможность учитывать территории посадки, выбор пород древесины.

Field of application (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері аймақтың орман және ауыл шаруашылығында қолданылады. Құрғақ ЖЫЛДАРҒА және қылқан жапырақты ағаштардың өсу минимумдарына салыстырмалы талдау жүргізу кезінде Қазақстан аумағындағы құрғақшылықтың болжамын береді. Көміртектің мөлшері (бюджеті) отырғызу алаңдарын, ағаш түрлерін таңдауға мүмкіндік береді.