The object of research, development or design (in Russian) : Городище Культобе

The object of research, development or design (in Kazakh) : Күлтөбе қалашығы

Aim of work (in Russian) : Определить этапы становления, развития и упадка древнего городища Культобе, культурные слои, возраст, фортификационную систему и планировку жилых комплексов, проведение исследования с целью выяснения видов хозяйств древних насельников региона. Собрать данные о периоде становления древней городской культуры в Келеском районе, ввести их в научный оборот и пропаганда историю древнего города.

Aim of work (in Kazakh) : Ежелгі Күлтөбе қалашығының қалыптасу, даму және құлдырау кезеңдерін, мәдени қабаттарын, жасын, қорғаныс жүйесін және тұрғын үй кешендердің жоспарын анықтау, өңірдегі байырғы тұрғындардың шаруашылығының түрлерін нақтылау мақсатында зерттеу жүргізу. Келес өңіріндегі ежелгі қалалық мәдениеттің қалыптасу кезеңі жайында құнды деректер жинақтап, ғылыми айналымға енгізу және ежелгі қала тарихын дәріптеу.

Методы исследования (на русском) : Археологические исследования проводятся с использованием эмпирического метода - раскопки, лабораторных исследование образцов, видеофотофиксации, прорисовки, фотокопирования, проведение экспертизы, методы, применяемых при изучении памятников данного типа. Наряду с традиционными методами археологии в ходе исследований проводились междисциплинарные исследования, включающие археометрические, палеозоологические и археозоологические исследования. Были собраны письменные данные и проведен сравнительный анализ с археологическими данными. В процессе определения периода застройки слоев использовались сравнительный анализ, историческая систематизация, методы естествознания (радиоуглеродный метод). При этом в археологических и архитектурных исследованиях применялись новые методы с использованием программ Agisoft, ArcGis, AutoCad и ArcMap, ГИС-технологий, с использованием новейших компьютерных технологий.

Методы исследования (на казахском) : Археологиялық зерттеулер қалыптасқан эмпирикалық әдіс арқылы жүргізіледі – қазба жұмыстары, лабораториялық сынамалар, фиксацияға алу видео-фотофиксация, сызбалар, көшірмелер түсіру, сараптама жасау, осы типті ескерткіштерді зерттеу барысында қолданылатын әдістер негізінде жүргізілді. Зерттеу жұмыстарын жүргізу барысында археологияның дәстүрлі әдістерімен қатар, пәнаралық зерттеулерде жүргізілді, оның ішінде археометриялық, палеозоологиялық және археозоологиялық зерттеулер жүргізілді. Жазба деректер жинақталып, археологиялық деректермен салыстырмалы талдау жасалынды. Құрылыс қабаттардың мерзімін анықтау барысында салыстырмалы талдау, тарихи жүйелеу, жаратылыстану ғылымының әдістері (радиокарбондық әдіс) қолданылды. Сонымен қатар соңғы кездегі компьютерлік технология арқылы Agisoft, ArcGis, AutoCad және ArcMap бағдарламаларын, ГАЖ технологияларын пайдалана отырып археологиялық, архитектуралық зерттеулерде жаңа әдіс-тәсілдер қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Самые ранние признаки жизни в Келесском регионе относятся к древнему каменному веку, охотники и собиратели ягод жили в пещерах на берегах горных рек и ручьев, в раннем железном веке были заселены Саками – тиграхаудами, одной из ветви сакских племен, сформировавших кочевую культуру в Средней Азии, они занимались как полукочевым скотоводством, так и земледелием, и даже сформировали первую городскую культуру в регионе. Изучена топографическая структура городища Культобе, одной из древних городищ региона, и установлено, что город состоит из 3 частей: цитадели, шахристана и рабада. Фортификационная система городища Культобе, окружающая цитадель и шахристан высокой крепостной стеной, имеет аналогию с древними городищами Ташкенского оазиса. Анализируя находки, полученные в ходе раскопок, установлено, что верхний культурный слой принадлежит VIII-IX вв. То есть в период арабского нашествия в Центральной Азии VIII в. В результате этого нашествия город прекратил свое существование.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Келес өңірдегі ең алғашқы тіршілік ізі көне тас дәуірінен бастау алатындығы, аңшылар мен терімшілердің тау өзендері мен бұлақтарының жағасындағы үңгірлерде мекендегендігі, ерте темір дәуірінде Орта Азияда көшпелі мәдениетті қалыптастырған Сақ тайпаларының бір қолы саналатын Сақ – тиграхаудалардың қоныстанғандығы, олардың жартылай көшпелі мал шаруашылығымен қатар егін шаруашылығымен де айналысқандығы, тіпті өңірдегі алғашқы қалалық мәдениетті қалыптастырып, биік қамалды қалалар тұрғызғандығы анықталды. Өңірдегі ежелгі қалашықтардың бірі саналатын Күлтөбе қалашығының топографиялық құрылымы зерттеліп, қалашықтың цитадель, шахристан және рабад бөліктерінен тұратындығы анықталды. Цитадель мен шахристаны айналдыра биік қамал қабырғасымен қоршалған Күлтөбе қалашығының фортификациясы Ташкен оазисіндегі ежелгі қалашықтармен ұқсастығы белгілі болды. Қазба жұмыстары барысында алынған заттай деректерді талдай отырып жоғарғы құрлыс қабатының VIII-IX ғғ тиесілі екендігі анықталды. Яғни VIII ғ Орталық Азиядағы арап шапқыншылығы кезеңінде қалашықтың шапқыншылыққа ұшырағандығы, соның салдарынан қалада тіршілік көзінің тоқтағандығы белгілі болды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Социальный мультипликативный эффект от реализации проекта определяется необходимостью всестороннего комплексного изучения нашего исторического наследия, что существенно развивает знания о древнем и раннесредневековом периоде истории человечества и формирует целостные, систематические научные взгляды. Результатом данного научного исследования является написание и публикация монографии, научных статей, разработка электронных версий и сопоставление письменных данных с археологическими данными по истории формирования городской культуры в Келеском районе, широкая пропаганда истории древнего города Культобе в СМИ и социальных сетях, также предлагаются выступления на конференциях и семинарах, а также предварительные доклады и публикации, что внесет значительный вклад в развитие казахстанской науки. Результаты, полученные в рамках проекта, позволяют разработать предложения по музейизации и использованию памятника как туристического объекта, оцифровать записи, археологические и другие источники по истории древнего города Культобе и внести их в цифровую базу данных. Реализация проекта отвечает потребностям отечественного и международного сообщества в доступности информации о древней истории Казахстана.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жобаны іске асырудың әлеуметтік мультипликативтік әсері тарихи мұрамызды жан-жақты ауқымды зерттеудің қажеттілігімен айқындалады, бұл адамзат тарихының ежелгі және ерте ортағасырлық кезеңі туралы білімін айтарлықтай дамытады және толық, жүйелі ғылыми пікірлер қалыптастырады. Осы ғылыми зерттеудің нәтижесі монография, ғылыми мақалалар жазу және жариалау, электрондық нұсқаларды әзірлеу және Келес өңіріндегі қалалық мәдениеттің қалыптасу тарихы бойынша жазба деректерді археологиялық деректермен салыстырмалы түрде талдау, БАҚ пен әлеуметтік желілерде Ежелгі Күлтөбе қалашығының тарихын кең көлемде насихаттау, конференциялар мен семинарларда баяндамалар жасалады, сондай-ақ алдын ала есептер мен жарияланымдар ұсынылады, бұл Қазақстан ғылымының дамуына елеулі үлес қосады. Жоба аясында алынған нәтижелер музейлендіру және ескерткішті туристік объект ретінде пайдалану жөнінде ұсыныстар әзірлеуге, Ежелгі Күлтөбе қалашығының тарихы жайлы жазба, археологиялық және басқа да дереккөздерді цифрлық форматта жасалынып, цифрлық дерекқорға енгізуге мүмкіндік береді. Жобаны іске асыру Қазақстанның ежелгі тарихы туралы ақпарат қолжетімділігі отандық және халықаралық қоғамдастықтың қажеттілігіне жауап береді.

Level of implementation (in Russian) : Согласно календарному плану проекта, результаты научно-исследовательских работ 2024 года на городище Культобе были опубликованы в журналах в базе Scopus и КОКСНВО РК в виде научных статей. Кроме того, результаты научно-исследовательских работ были широко распространены в СМИ. В настоящий момент, ведутся работы по внедрению результатов работ в научный оборот.

Level of implementation (in Kazakh) : Жобаның күнтізбелік жоспарына сәйкес 2024 жылы Күлтөбе қалашығында жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелер Scopus базасына және ҚР ҒЖБССҚК журналдарында ғылыми мақал ретінде жарық көрді. Сонымен қатар зерттеу нәтижелері бұхаралық ақпарат құралдарында көпшілік назарына ұсынылуда. Жобан нәтижелері ғылыми айналымға еңгізілуде.

Efficiency (in Russian) : В ходе реализации проекта отечественные и зарубежные квалифицированные специалисты обменялись опытом проведения научных исследований. С социально-экономической точки зрения для полевых исследований были привлечены жители близлежащих сел. Этот проект поднимет международный имидж историко-культурных объектов республики в целом. Это способствует развитию потенциала исследуемых кладбищ как туристического объекта. Это, в свою очередь, приводит к увеличению количества туристов; позволяет создать новые рабочие места в сфере туризма.

Efficiency (in Kazakh) : Жобаны орындау барысында отандық және шетелдік білікті мамандар ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізе отырып тәжірибе алмасты. Әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан далалық зерттеулерге жақын маңдағы ауыл тұрғындары жұмысқа тартылды. Бұл жоба жалпы республиканың тарихи-мәдени объектілерінің халықаралық имиджін көтереді. Зерттеу жүргізілген қорымдарының әлеуетін туристік объект ретінде дамытуға ықпал етеді. Бұл өз кезегінде туристер санының артуына; туризм саласында жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкіндік береді.

Field of application (in Russian) : Результаты исследований используются при разработке программ и учебников для высших учебных заведений, школ, при написании энциклопедий и справочных материалов. Результаты будут использоваться при написании общеобразовательных и специальных курсов по истории Келеского регионга, учебных и учебных изданий.

Field of application (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері жоғары оқу орындарына, мектептерге арналған бағдарламалар мен оқулықтарды әзірлеуде, энциклопедиялар мен анықтамалық құралдар жазу барысында қолданылады. Келес өңірінің тарихы бойынша жалпылама зерттеулер мен арнайы курстарды жазуда, білім беру және ағарту жарияланымдарында пайдаланылатын болады.