The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования являются 3a,6a-диазапенталены (ДАП), представляющие собой π-систему из двух сконденсированных пентагональных кольца из шести атомов углерода и двух атомов азота, расположенных в сочленении ядер пиразола по связи N-N. Модификация ДАП обусловливается введением различных функциональных групп, в том числе таких, которые служат удобными линкерами для связи с биомолекулами. Широкая вариация заместителей ди-, три- и тетра-алкил- или тетраарилпроизводных и 2,5-диарилпроизводных 3а,6а-диазапенталенов меняет растворимость субстратов и создает пути к созданию меток, ответственных за необходимую длину волны флуоресценции.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысандары 3а,6а-диазапентапенталендер (ДАП), олар π-жүйесі бар екі конденсацияланған алты көміртек атомы мен екі азот атомынан тұратын N-N байланысы бойында пиразол ядроларының түйіскен жерінде орналасқан бесбұрышты сақиналар болып табылады. ДАП модификациясы әртүрлі функционалдық топтарды, соның ішінде биомолекулалармен байланысу үшін ыңғайлы байланыстырушы қызметін атқаратындарды енгізу арқылы анықталады. Орынбасарлардың кең ауқымы ди-, три - және тетра-алкил - немесе тетраарил туындыларының және 2,5-диарил туындыларының 3А,6А-диазапенталендердің кең вариациясы субстраттардың ерігіштігін өзгертеді және қажетті флуоресценция толқын ұзындығына жауап беретін белгілерді жасау жолдарын жасайды.

Aim of work (in Russian) : Разработка нового доступного класса флуоресцентных меток на основе диазапенталенов – важного класса новых органических флуорофоров с перестраиваемой длиной волны излучения, применяющихся в датчиках биологической визуализации, сенсоров, лазеров, светоизлучающих устройств.

Aim of work (in Kazakh) : Диазапенталенге негізделген флуоресцентті белгілердің жаңа қолжетімді класын әзірлеу – биологиялық бейнелеу датчиктерінде, сенсорларда, лазерлерде, жарық шығаратын құрылғыларда қолданылатын қайта реттелетін сәулелену толқын ұзындығы бар жаңа органикалық флюорофорлардың маңызды класы.

Методы исследования (на русском) : Методология исследований обеспечена тщательным проведением экспериментов с подбором оптимальных методов синтеза и использованием современных баз данных в области органической химии – SсiFindеr и Rеахуs. Для определения состава и структуры новых веществ использованы современные физико-химические методы анализа: ИК- и УФ спектроскопия, ЯМР спектроскопия с использованием методов СОZУ, HSQС, HMBС, ВЭЖХ, Масс-спектроскопия и дифракционные методы анализа.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу әдістемесі синтездің оңтайлы әдістерін таңдап, органикалық химия саласындағы заманауи мәліметтер базасын – Ssifinder және Reahus қолдана отырып, эксперименттерді мұқият жүргізумен қамтамасыз етілген. Жаңа заттардың құрамы мен құрылымын анықтау үшін талдаудың заманауи физика-химиялық әдістері пайдаланылды: ИҚ - және УК спектроскопиясы, СОZУ, HSQС, НМВС, HPLC, Масс-спектроскопия әдістерін қолданатын ЯМР спектроскопиясы және дифракциялық талдау әдістері.

Obtained results and novelty (in Russian) : Определены основные закономерности синтеза производных диазапенталенов с наличием донорных и акцепторных групп и их различное сочетание. Осуществлена наработка новых арилпроизводных и 2,5-диарилпроизводных 3а,6а-диазапенталенов с различными донорными и акцепторными группами, с различным их сочетаниям. Выявлены основные закономерности влияния донорных и акцепторных групп, а также их различного сочетания на способность полученных соединений на флуоресценцию.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Донорлық және акцепторлық топтардың қатысуымен диазапентален туындыларының синтезінің негізгі заңдылықтары. Жаңа арил туындылары мен әртүрлі донорлық және акцепторлық 2,5-диарил туындылары 3а,6а-диазапентален топтарымен олардың әртүрлі комбинацияларымен әзірленді. Донорлық және акцепторлық топтардың, сондай-ақ олардың әртүрлі комбинацияларының алынған қосылыстардың флуоресценциялық қабілетіне әсер етуінің негізгі заңдылықтары анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Предложены новые оригинальные схема синтеза производных пиразола с наличием донорных и акцепторных групп и их различное сочетание в ди-, три- и тетра- алкил- или тетраарилпроизводных и 2,5-диарилпроизводных 3а,6а-диазапенталенов и исследования влияния на флуоресцентные свойства введены арилпроизводные с электронакцепторными и электронодонорными группами.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Донорлық және акцепторлық топтардың қатысуымен пиразол туындыларын синтездеудің жаңа түпнұсқа схемасы және олардың ди-, үш - және тетра - алкил - немесе тетраарил туындыларында және 2,5-диарил туындыларында 3а,6а-диазапенталендерде әртүрлі комбинациясы және флуоресцентті қасиеттерге әсерін зерттеу ұсынылды.электронакцепторлық және электронодонорлық топтары бар арил туындылары енгізілді.

Level of implementation (in Russian) : Результаты исследований, а именно разработаные и изучены оптимальные методы синтеза производных пиразола с наличием донорных и акцепторных групп и их различное сочетание в ди-, три- и тетра-алкил- или тетраарилпроизводных и 2,5-диарилпроизводных 3а,6а-диазапенталенов с установлением некоторых аспектов и механизмов их образования и гетероциклизации будут опубликованы в рецензируемых научных изданиях, индексируемых в Science Citation Index Expanded базы Web of Science и (или) в базе Scopus. По результатам исследований будет опубликована 1 монография в зарубежном издательстве.

Level of implementation (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері, атап айтқанда жаңа 3а,6a-диазапентален жүйелері синтезінің оңтайлы әдістері олардың қалыптасуы мен гетероциклизациясының кейбір аспектілері мен механизмдерін бақылай отырып, рецензияланған ғылыми басылымдарда жарияланады. Science Citation Index Expanded дерекқорында индекстелген Web of Science және (немесе) Scopus және тағы басқа дерекқорларында қарастырылды. Зерттеу нәтижелері бойынша 1 монография шетелдік баспадан басылады.

Efficiency (in Russian) : Эффективность проекта заключается в научно-обоснованном выборе потенциально доступных и наиболее перспективных для модификации 3a,6a-диазапенталенов; детальном и качественном изучении методов их направленной модификации, изучении флуоресцентных свойств синтезированных веществ.

Efficiency (in Kazakh) : Жобаның тиімділігі 3а,6а-диазапенталендерді модификациялау үшін ықтимал қол жетімді және перспективалы ғылыми негізделген оларды бағытталған модификациялау әдістерін егжей-тегжейлі және сапалы зерттеу, синтезделген заттардың флуоресценттік қасиеттерін зерттеу болып табылады.

Field of application (in Russian) : Разработки и накопленные знания будут направлены на дальнейшее увеличение конкурентоспособности отечественной науки в мировом пространстве. Результаты исследований имеют важное значение для установления фундаментальной зависимости «структура – флуоресцентная активность» в ряду новых замещенных диазапенталенов и откроют важный класс органической электроники. Результаты исследований могут быть полезными для специалистов, работающих в области химии тонкого органического синтеза, синтеза флуоресцентных соединений.

Field of application (in Kazakh) : Оқу бағдарламалары мен жинақталған білім отандық ғылымның әлемдік кеңістіктегі бәсекеге қабілеттілігін одан әрі арттыруға бағытталатын болады. Зерттеу нәтижелері диазапенталендер қатарында жаңа орынбасарлармен «құрылым – флуоресцентті белсенділік» негізгі тәуелділігін орнату үшін маңызды және органикалық электрониканың маңызды класын ашады. Зерттеу нәтижелері жұқа органикалық синтез химиясы, флуоресцентті қосылыстар синтезі саласында жұмыс істейтін мамандар үшін пайдалы болуы мүмкін.