The object of research, development or design (in Russian) : Объект исследования - горох полевой (пелюшка) - Pisum arvense L. сорт - «Космај». Форма – озимая.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу нысаны - далалық ас бұршақ (пелюшка) - Pisum arvense L. сорт - "Космаj", күздік.

Aim of work (in Russian) : Научно-практическое обоснование использования в виде соломы и сидератов адаптированного озимого гороха (пелюшки) «Космај», в самостоятельных и уплотненных (покровных) посевах на юго-востока Казахстана, обеспечивающие повышение плодородия почвы, увеличение урожайности и качества продукции полевых культур.

Aim of work (in Kazakh) : Топырақтың құнарлылығын және егістік дақылдарының өнімділігі мен сапасын арттыруды қамтамасыз ететін Қазақстанның оңтүстік-шығысында, жеке және тығыздалған (жабынды) егістіктерде жасыл көң түрінде және сабанын пайдаланылатын күздік ас бұршағының (пелюшка) бейімделген "Космаj" сортының пайдаланудың ғылыми-практикалық негіздемесі.

Методы исследования (на русском) : 1.Фенологические наблюдения, с установлением сроков наступления фаз у озимого гороха: всходы, бутонизация, цветение и созревание. 2. Подсчет густоты стояния растений, в фазе всходов и перед уборкой в четырехкратном повторении. 3.Высота травостоя, путем промера 20 растений по диагонали на 2-х несмежных повторностях.4.Оценка травостоя на устойчивость к полеганию 5 баллов - пригоден к механизированной уборке, убирается полностью; 4 балла - механизированная уборка; 3 балла - механизированная уборка;2 балла - механизированная уборка; 1 балл - механизированная уборка невозможна. 5.Учет засоренности, количественно-весовым методом с учетных площадок площадью 1 м2. 6. Урожая зеленой массы по пробному снопу, методом средней пробы из взятых растений. 7. Структурный анализ урожая зерна озимого полевого гороха по признакам: количество ветвей на одно растение, количество бобов и семян с одного растений и масса 1000 семян. 8. Содержание сухого вещества в зеленой массе путем высушивания. 9. Урожайность зерна методом сплошной уборки учетной делянки, с последующим взвешиванием, пересчетом на 14% влажность.10.Расчет экономической эффективности на основе технологических карт возделывания кукурузы с учетом прямых затрат по существующим в хозяйстве нормам, расценкам и ценам.

Методы исследования (на казахском) : 1.Фенологиялық бақылаулар күздік ас бұршақтағы өскін беру, бүршіктену, гүлдеу және пісу фазалардың белгілеу арқылы. 2.Өсімдіктердің тығыздығын өскін беру кезеңінде және егін жинау алдында өскін беру толықтығы анықталады. 3. Өсімдік биіктігі 20 өсімдікті диагональ бойынша 2 іргелес емес қайталануларда өлшеу арқылы анықталады. 4.Шөптің жапырылуға тұрақтылығы мынадай критерийлер бойынша бағалау жүргізіледі: 5балл - механикаландырылған жинауға жарамды; 4 балл-механикаландырылған жинау; 3 балл - механикаландырылған жинау; 2 балл - механикаландырылған егін жинау; 1 балл - механикаландырылған егін жинау мүмкін емес.5.Танаптың арамшөптермен ластануы, 1 м2 есептік алаңдардан сандық-салмақ әдісімен жүргізілетін болады. 6.Көк балауса өнімін талдау алынған өсімдіктерден алынған орташа сынама әдісімен және егін жинау күні әрбір фракцияны бөлу және өлшеу арқылы анықталады. 7.Күздік ас бұршақ дән өнімділігіне құрылымдық талдау: бір өсімдікке шаққандағы бұтақтар саны, бір өсімдікке бұршақ пен тұқым саны және 1000 тұқым салмағы арқылы жүргізіледі. 8. Көк балаусадығы құрғақ заттың құрамы әрқайсысы 1050с температурада қайталауда, тұрақты салмаққа дейін 20-30 г үлгіні кептіру арқылы анықталады. 9. Дән өнімділігі есеп учаскесін үздіксіз жинау әдісімен анықталады.10.Экономикадағы қолданыстағы нормалар, бағалар мен бағалар бойынша тікелей шығындарды ескере отырып, жүгері өсірудің технологиялық карталары негізінде экономикалық тиімділікті есептеу.

Obtained results and novelty (in Russian) : Научной новизной является разработка научно-обоснованной технологии возделывания озимого гороха «Космај» Сербской селекции на основе применения технологических элементов ведения органического сельского хозяйства, с использованием зеленой массы и соломы в качестве сидерации и органического удобрения, обеспечивающие производство экологически чистой продукции. Использования соломы и сидератов озимого гороха «Космај» в самостоятельных и уплотненных посевах способствовали улучшению фитосанитарного состояния посевов, повышению содержания гумуса и подвижных элементов (NPK), обеспечили улучшение количественного состава микрофлоры почвы, тем самым оказали долгосрочный эффект улучшения экологического и экономического показателей производства сельскохозяйственной продукции. Посевах озимого гороха «Космај получено 288,5 ц/га зеленой, 93,8 ц/га сухой массы, 13,2 ц/га зерна и 21,1 ц/га соломы. По традиционной технологии кукуруза и соя обеспечили соответственно 94,1 и 26,0 центнеров зерна с одного гектара. Из-за угнетенного состояния под покровом озимого гороха в ранний период роста, урожайность зерна кукурузы и сои возделываемой по технологии органического сельского хозяйства была на 20-25% ниже традиционной. Зеленая масса, солома и зерно озимого гороха «Космај» обеспечили соответственно 21,13, 15,43 и 25,67% протеина. Отмечено высокое содержание переваримого протеина в 1 кг корма озимого гороха (зеленая масса, солома, зерно), соответственно 150,01, 77,16 и 225,87 г.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жобаның ғылыми жаңалығы, органикалық ауыл шаруашылығын жүргізудің технологиялық элементтерін қолдану, ас бұршағының көк балаусасы мен сабанын жасыл көң және органикалық тыңайтқыш ретінде пайдалану, экологиялық таза өнім өндіруді қамтамасыз ететін Серб селекциясының күздік ас бұршақ «Космаj» сортын өсірудің ғылыми негізделген технологиясын әзірлеу болып табылады. Жеке және тығыздалған егістіктерде күздік ас бұршағының «Космаj» сорты егістіктің фитосанитариялық жағдайын жақсартты, қарашірік пен жылжымалы қоректік элементтердің (NPK) құрамын арттырды, топырақ микрофлорасының сандық құрамының артуын қамтамасыз етті, экологиялық және экономикалық көрсеткіштерді жақсартудың ұзақ мерзімді әсерін көрсетті. Күздік ас бұршағының егістіктерінен 288,5 ц/га жасыл және 93,8 ц/га құрғақ масса, 13,2 ц/га дән және 21,1 ц/га сабан алынды. Дәстүрлі технология бойынша өсірілген жүгері мен майбұршағының бір гектары 94,1 және 26,0 центнер дән берді. Күздік ас бұршағы жамылғысының астында, өздерінің ерте өсу кезеңінде қысымға ұшырағандықтан, органикалық ауылшаруашылық технологиясы бойынша өсірілген жүгері мен майбұршағы дәнінің өнімділігі дәстүрліден 20-25% төмен болды. Күздік ас бұршағының "Космаj" сортының жасыл массасы, сабаны және дәні 21,13, 15,43 және 25,67% ақуызды қамтамасыз етті. Күздік ас бұршағының "Космаj" сортының 1 кг жасыл массасында, сабанында және дәнінде қорытылатын ақуыздың мөлшері сәйкесінше 150,01, 77,16 және 225,87 г болды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Разработанные технологии по использованию соломы и сидератов озимого полевого гороха (пелюшки) «Космај» в самостоятельных и уплотненных (покровных) посевах, позволит оптимизировать водно-физические свойства почвы и повысит ее микробиологическую активность, обеспечит накопление биогенных ресурсов плодородия почвы для бездефицитного баланса гумуса и элементов минерального питания, усилит фитосанитарные и экологические функции за счет снижения засоренности посевов и уменьшения распространения болезней сельскохозяйственных культур. Все это в целом позволит повысить урожайность культур, качество продукции и продуктивность земель сельскохозяйственного назначения. Планируется: публикация 3-х статей в рецензируемом научном издании, индексируемом в Science Citation Index Expanded базы Web of Science и (или) имеющем процентиль по CiteScore в базе Scopus не менее 35 (тридцати пяти); 1 рекомендации производству; проведение 2-х полевых семинара «День поля», с демонстрацией результатов исследований в ТОО «Балтабай-2030», перед сельхозтоваропроизводителями Алматинской области»; вовлечение молодых специалистов, в т.ч. 1 PhD докторант, 2 магистранта и 4 бакалавра. Разрабатываемые методы и ожидаемые результаты инновационны и конкурентноспособны.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жеке және тығыздалған (жабынды) егістіктерде жасыл көң түрінде және сабаны пайдаланылатын күздік ас бұршағының (пелюшка) бейімделген "Космаj" сортын пайдалану бойынша әзірленген технологиялар топырақтың су-физикалық қасиеттерін оңтайландыруға және оның микробиологиялық белсенділігін арттыруға мүмкіндік береді, қарашірік пен минералды қоректену элементтерінің тапшылығы жоқ балансы үшін топырақ құнарлылығының биогендік ресурстарының жинақталуын қамтамасыз етеді, қарашірік пен минералды қоректену элементтерінің тапшылығы есебінен фитосанитариялық және экологиялық функцияларды дақылдардың ластануын азайтады және ауыл шаруашылығы дақылдары ауруларының таралуын азайтады. Мұның бәрі тұтастай алғанда дақылдардың өнімділігін, өнімнің сапасын және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және (немесе) Scopus базасында кемінде 35 (отыз бес) CiteScore бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымындағы 3 мақала; 1 өндіріске ұсыныс жариялану жоспарлануда; Алматы облысының ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің алдында "Балтабай-2030" ЖШС-де зерттеу нәтижелерін көрсете отырып, "Дала күні" атты 2 далалық семинар өткізіледі"; жобаға жас мамандар тартылды, оның ішінде 1 PhD докторант, 2 магистрант және 4 бакалавр. Әзірленген әдістер мен күтілетін нәтижелер инновациялық және бәсекеге қабілетті.

Level of implementation (in Russian) : Не внедрено

Level of implementation (in Kazakh) : Енгізілген жоқ

Efficiency (in Russian) : Внедрение разработанной технологии производства органической продукций в условиях предгорной зоны юго-востока Казахстана будет способствовать увеличению площади под органическим сельским хозяйством, повышению уровня отечественного органического производства, укреплению экспортного потенциала страны.

Efficiency (in Kazakh) : Қазақстанның оңтүстік-шығысының тау бөктері аймағы жағдайында органикалық өнім өндіру үшін әзірленген технологиясын енгізу - органикалық ауыл шаруашылығы алқабын ұлғайтуға, отандық органикалық өндіріс деңгейін, елдің экспорттық әлеуетін арттыруға ықпал ететін болады.

Field of application (in Russian) : Растениеводство и кормопроизводство

Field of application (in Kazakh) : Өсімдік шаруашылығы және жемшөп өндірісі