The object of research, development or design (in Russian) : Вирус картофеля Y, вирус картофеля X, вирус картофеля S, вирус картофеля M, вирус скручивания листьев картофеля, вироид веретеновидности клубней картофеля, Solanum tuberosum L.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Картоптың Y вирусы, картоптың X вирусы, картоптың S вирусы, картоптың M вирусы, картоп жапырақтарының бұралу вирусы, картоп түйнектерінің ұршық пішінді вироиды, Solanum tuberosum L.

Aim of work (in Russian) : Целью проекта является исследование вирома картофеля, изучение генетического разнообразия вирусов и вироидов картофеля, распространенных на территории Казахстана, а также механизмов взаимодействия природных изолятов вирусов и вироидов с устойчивыми сортами картофеля.

Aim of work (in Kazakh) : Қазақстан аумағында кең таралған картоп вирустары мен вироидтарының виромын зерттеу, олардың генетикалық әртүрлілігін және табиғи изоляттардың төзімді картоп сорттарымен өзара әрекеттесу механизмдерін зерттеу.

Методы исследования (на русском) : Классические методы молекулярной биологии: амплификация и секвенирование нуклеиновых кислот, биоинформарический анализ.

Методы исследования (на казахском) : Молекулалық биологияның классикалық әдістері: нуклеин қышқылдарын амплификациялау және секвенирлеу, биоинформаритикалық талдау.

Obtained results and novelty (in Russian) : Было проведено полногеномное секвенирование 43, 48 и 11 изолятов вирусов S, M и вироида PSTVd, с глубиной покрытия генома от 180 до 250Х, обеспечившей полное покрытие генома (100%). В результате Vir-типирования было получено 132 полиморфных ампликона для вируса S, 161 для вируса M и 115 для PSTVd. Вирус M показал высокий уровень вариативности с генетической дистанцией 0,124, при этом гомология внутри регионов не превышала 89%. Изоляты вируса S образуют субклады с изолятами PVSI, а изоляты вируса M — с изолятами PVM-o. Для вируса Х была установлена генетическая дистанция между популяциями (0,198). Локальные изоляты вируса Y сформировали субгруппы с филлогруппой I-1. Для вируса PLRV наибольшую вариабельность продемонстрировали RTD и P0, с уровнями вариабельности 35,62% и 27,615% соответственно, с выявлением 9 значимых мутаций. Для вирусов S и M капсидные белки оказались наиболее вариабельными, при этом для вируса M было обнаружено 5 уникальных вариантов. Вирус Y показал наибольшую вариабельность в генах, кодирующих белки Р1 и VPg, с уровнями вариабельности 21,3% и 12,1%. Для вируса X наибольшую вариабельность показал ген, капсидного белка, с уровнем вариабельности 19,8%, и было выявлено 15 значимых мутаций. Был проведен скрининг на гены устойчивости к вирусным патогенам с 13 маркерами. Сорта Максим, Ресурс, Беркут, а также гибрид Ts-6 несут наибольшее количество аллелей устойчивости.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Жоба шеңберінде S, M вирустары және PSTVd вироидының 43, 48 және 11 изоляттарына толық геномдық секвенирлеу жүргізілді, геномды қамту тереңдігі 180-250Х болып, толық геномды (100%) қамту қамтамасыз етілді. Vir-типирлеу нәтижесінде S вирусы үшін 132 полиморфты ампликон, M вирусы үшін 161 және PSTVd үшін 115 ампликон алынды. M вирусы жоғары вариативтілік деңгейін көрсетті, генетикалық қашықтық 0,124 құрады, ал аймақ ішіндегі гомология 89%-дан аспады. S вирусының изоляттары PVSI филотобының изоляттарымен, ал M вирусының изоляттары PVM-o филотобының изоляттарымен субкладтар түзді. X вирусы үшін популяциялар арасындағы генетикалық қашықтық 0,198 болды. Y вирусының жергілікті изоляттары I-1 филотобымен субтоптарды құрды. PLRV вирусы үшін RTD және P0 ашық оқу шеңберлері ең жоғары вариативтілік деңгейіне ие болып, тиісінше 35,62% және 27,615% құрады, және 9 маңызды мутация анықталды. S және M вирустары үшін капсидті ақуыздар геномның басқа аймақтарына қарағанда ең жоғары вариативтілікке ие болып, M вирусы үшін 5 бірегей нұсқа табылды. Y вирусының P1 және VPg ақуыздарын кодтайтын гендерінде вариативтілік деңгейі 21,3% және 12,1% болды. X вирусы үшін капсидті ақуыздың генінде 19,8% вариативтілік деңгейі байқалып, 15 маңызды мутация табылды. Вирустық патогендерге төзімділік гендеріне 13 маркермен скрининг жүргізіліп, Максим, Ресурс, Беркут сорттары және Ts-6 гибриді төзімділік аллельдері бойынша ең көп локустарды иеленетіні анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Были разработаны праймеры для мультиплексной детекции аллелей устойчивости к вирусным патогенам у картофеля местной и зарубежной селекции. Данные праймеры позволяют за короткое время проводить скрининг гермоплазмы для идентификации перспективного материала для селекции.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Жергілікті және шетелдік картоп сорттарының вирустық патогендерге төзімді аллельдерін мультиплексті анықтауға арналған праймерлер әзірленді. Бұл праймерлер гермоплазманы скринингтен өткізіп, селекция үшін перспективалы материалды қысқа мерзімде анықтауға мүмкіндік береді.

Level of implementation (in Russian) : Потенциал использования разработак проекта в научной и прикладной сфере очень высокий. Разработанные праймеры могут быть использованы в рутинной диагностики семенного материала, а также растений открытого поля для предотвращения потерь урожая от вирусных инфекций.

Level of implementation (in Kazakh) : Жобаның ғылыми және қолданбалы салада қолдану әлеуеті өте жоғары. Әзірленген праймерлер тұқымдық материалды және ашық алаңдағы өсімдіктерді күнделікті диагностикалауда қолданылып, вирустық инфекциялардың салдарынан өнімнің жоғалуын болдырмауға мүмкіндік береді.

Efficiency (in Russian) : Были разработаны праймеры для мультиплексной детекции аллелей устойчивости к вирусным патогенам у картофеля местной и зарубежной селекции. Данные праймеры позволяют за короткое время проводить скрининг гермоплазмы для идентификации перспективного материала для селекции. Были выявлены вариантные позиции в геномах экономически значимых вирусов картофеля, которые могут быть использованы в направленных методах борьбы с вирусными патогенами. Были выявлены сорта картофеля с наибольшим количеством аллелей устойчивости к вирусным патогенам и которые являются перспективным материалом для направленной селекции.

Efficiency (in Kazakh) : Жергілікті және шетелдік селекциядағы картоптың вирустық патогендерге төзімді аллельдерін мультиплексті анықтауға арналған праймерлер әзірленді. Бұл праймерлер гермоплазманы қысқа мерзімде скринингтен өткізіп, селекция үшін перспективалы материалды анықтауға мүмкіндік береді. Экономикалық маңызды картоп вирустарының геномдарында нұсқалық позициялар анықталды, оларды вирустық патогендермен мақсатты күресу әдістерінде қолдануға болады. Вирустық патогендерге төзімді аллельдердің ең көп санына ие картоп сорттары анықталып, олар бағытталған селекция үшін перспективалы материал ретінде ұсынылды.

Field of application (in Russian) : фитопатология, селекция, молекулярная биология, сельское хозяйство

Field of application (in Kazakh) : фитопатология, селекция, молекулалық биология, ауыл шаруашылығы