The object of research, development or design (in Russian) : литий содержащие природные (морские, подземные, соленые озера) и производственные сточные воды Мангистауского региона

The object of research, development or design (in Kazakh) : Маңғыстау өңірінің құрамында литийі бар табиғи (теңіз, жерасты, тұзды көлдер) және өндірістік сарқынды сулары

Aim of work (in Russian) : Изучение литийсодержащих природных (морских, подземных, соленых озер) и производственных сточных вод Мангистауского региона, исследование их элементных, ионно-солевых составов и выявление промышленных источников лития с разработкой рекомендации по технологии его извлечения

Aim of work (in Kazakh) : Маңғыстау өңірінің құрамында литийі бар табиғи (теңіз, жерасты, тұзды көлдер) және өндірістік сарқынды суларын зерттеу, олардың элементтік, иондық-тұзды құрамдарын зерттеу және литийдің өнеркәсіптік көздерін анықтау, оны алу технологиясы бойынша ұсынымдар әзірлеу

Методы исследования (на русском) : На данном этапе проекта проводятся экспериментальные исследования для достижения намеченных целей. Отбор проб воды проводится согласно СТ РК ГОСТ Р 51593-2003., определение содержания ионов в морской воде по ГОСТ , содержание железа СТ РК ИСО 6332–2008, массовая концентрация калия по ГОСТ 26449.1–85, 18.1, натрия по СТ РК 2868–2016, кальция -KZ.06.01.00498-2022, карбонатов и гидрокарбонатов титриметрическим методом по ГОСТ 31957-2012, общая жесткость определили комплексонометрическим методом по KZ.06.01.00497-2022. Водородный показатель определили инструментальным (потенциометрический) методом по СТ РК ISO 10523-2013, массовая концентрация магния определили по KZ.06.01.00495-2022, марганца по ГОСТ ISO 17294-2-2019, меди по ГОСТ ISO 17294-2-2019, содержание сульфатов гравиметрическим методом по СТ РК 1015–2000, содержание хлоридов титриметрическим методом по СТ РК ИСО 9297-2008, Массовая концентрация лития определили по методу масс-спектрометрия по ГОСТ ISO 17294-2-2019. Рентгенофазовый анализ на полуколичественной основе выполнен по дифрактограммам порошковых проб с применением  метода равных навесок и искусственных смесей. Определялись количественные соотношения кристаллических фаз. Интерпретация дифрактограмм проводилась с использованием данных картотеки ICDD: база порошковых дифрактометрических данных PDF2 (Powder Diffraction File)  Release 2022 и дифрактограмм  чистых от примесей минералов.

Методы исследования (на казахском) : Жобаның бұл кезеңінде жоспарланған мақсаттарға қол жеткізу үшін эксперименттік зерттеулер жүргізіледі. Су сынамаларын алу ҚР МЕМСТ 51593-2003 сәйкес жүргізілді, темір ионының мөлшері ҚР СТ ISO 6332–2008, калий ионының массалық концентрациясы МемСТ 26449.1–85, 18.1, натрий ионы ҚР СТ 2868–2016, кальций -KZ.06.01.00498-2022, карбонат және гидрокарбонат иондары титриметриялық әдіспен МЕМСТ 31957-2012, жалпы кермектілігі комплексонометриялық әдіспен KZ.06.01.00497-2022 анықталды. Сутектік көрсеткіші аспаптық әдіспен (потенциометриялық) ҚР СТ ISO 10523-2013, магнийдің массалық концентрациясы KZ.06.01.00495-2022 бойынша, марганецті МЕМСТ ISO 17294-2-2019, мыс ГОСТ ISO 17294-2-2019, сульфаттардың мөлшері гравиметриялық әдіспен ҚР СТ 1015–2000, хлоридтердің мөлшері титриметриялық әдіспен ҚР СТ ISO 9297-2008 бойынша анықталды. Литийдің массалық концентрациясы масс-спектрометрия әдісі бойынша МЕМСТ ISO 17294-2-2019 бойынша анықталды. Жартылай сандық негізде рентгендік фазалық талдау тең ілмектер мен жасанды қоспалар әдісін қолдана отырып, ұнтақ сынамаларының дифрактограммалары бойынша орындалды. Кристалдық фазалардың сандық қатынасы анықталды. Дифрактограммаларды интерпретациялау icdd картотекасының деректерін қолдана отырып жүргізілді: pdf2 ұнтақты дифрактометриялық мәліметтер базасы (Powder Diffraction File) 2022 шығарылымы және қоспасыз минералдардың дифрактограммалары.

Obtained results and novelty (in Russian) : За отчетный период проводятся экспериментальные исследования, получены данные о макрокомпонентном, элементном составе и гидрохимической характеристики морской воды Каспия и рассолы, образующейся при его опреснений. Объектом исследования в данном этапе работы является – рассол, образующийся при опреснений морской воды (ТОО МАЭК), где содержание лития больше других и составлял 2,10 мг/л. В ходе выполнения работ по определению содержание основных ионов в морской воде были определены: Na+ и К+ , Ca2+, Mg2+, Cl-, Br-, SO42-, CO3, HCO3- 3 и солесодержание , Fe, Mn, CO2 -0,6-2,0мг/дм3, F- , Cu, В, водородный показатель рН. С помощью рентгеноспектрального анализа установлено элементный ( O, Na, Mg, S, Cl, Ca) и фазовый состав (Na2O,MgO,SO3,Cl,CaO). Основная фаза рассола до 95,2 % представлен в виде сульфата кальция. Получены данные об ионно-солевом составе и определены соотношения макрокомпонентов к литию в морской воде и в рассолах. Новизна исследований: По предварительным анализам морских, подземных и сточных вод Мангистауского региона нами выявлены определенное количество лития, который вызывает интерес к дальнейшим исследованиям.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Есептік кезеңде эксперименттік зерттеулер жүргізіліп, Каспий теңізі суының және оны тұщыландыру кезінде пайда болатын тұзды ерітінділердің макрокомпонентті, элементтік құрамы мен гидрохимиялық сипаттамасы туралы мәліметтер алынды. Жұмыстың осы кезеңіндегі зерттеу объектілерінен теңіз суын тұщыландыру кезінде пайда болған тұзды ерітіндіде (МАЭК ЖШС) литийдің мөлшері басқаларға қарағанда үлкен және 2,10 мг/л құрады. Теңіз суы мен теңіз суын тұщыландыру кезінде пайда болған тұзды ерітінділердің иондық құрамын анықтауда мынадай негізгі иондар анықталды: Na+, К+, Ca2+, Mg2+, Cl- , Br-, SO42-, CO3, HCO3- және тұздың мөлшері, Fe, Mn, CO2 , F, Cu, В, рН анықталды. Рентгендік спектрлік талдаудың көмегімен элементтік және фазалық құрамы анықталды.Тұзды ерітіндінің негізгі фазасы 95,2% дейін кальций сульфаты түрінде болатындығын көрсетті. Теңіз суы мен теңіз суын тұщыландыру кезінде пайда болған тұзды ерітінділердің ионды-тұзды құрамы мен макрокомпоненттердің литийге қатынасы туралы мәліметтер алынды. Зерттеудің жаңалығы: Маңғыстау өңірінің теңіз, жерасты және ағынды суларына алдын ала талдау жасап және одан әрі зерттеуге қызығушылық тудыратын литийдің белгілі-бір мөлшері бар екендігі анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Комплексность решения задач водообеспечения населения с попутным извлечением ценного металла лития

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Бағалы металл литийді ілеспе алу арқылы халықты сумен қамтамасыз ету мәселелерін шешудің кешенділігі

Level of implementation (in Russian) : В данном отчетном периоде проведены экспериментальные исследования по изучению определения содержания лития морских, подземных и сточных вод Мангистауского региона и выявлены определенное количество лития, которое будут применятся при водоподготовке, опреснений морской и подземных вод и очистке промышленных сточных вод с дополнительным извлечением лития.

Level of implementation (in Kazakh) : Осы есепті кезеңде Маңғыстау өңірінің теңіз, жерасты және сарқынды суларының литий құрамын анықтау бойынша эксперименттік зерттеулер жүргізілді және литийдің қосымша алынуымен су дайындау, теңіз және жер асты суларын тұщыландыру және өнеркәсіптік сарқынды суларды тазарту кезінде қолданылатын литийдің белгілі бір мөлшері анықталды.

Efficiency (in Russian) : В отчетном периоде экспериментально изучена ионно-солевой и элементный состав морской воды Каспия и рассолы, образующейся при его опреснений в лабораторных условиях. Полученные данные об ионно-солевом составе и определение соотношения макрокомпонентов к литию в морской воде и в рассолах показало эффективность содержания лития для дальнейшего исследования.

Efficiency (in Kazakh) : Есептік кезеңде Каспий теңізі суының және оны тұщыландыру кезінде пайда болатын тұзды ерітінділердің ионды-тұздық және элементтік құрамы зертханалық жағдайда эксперименттік жолмен зерттелінді. Теңіз суы мен теңіз суын тұщыландыру кезінде пайда болған тұзды ерітінділердің ионды-тұзды құрамы мен макрокомпоненттердің литийге қатынасы туралы алынған мәліметтер, одан әрі зерттеу үшін литий құрамының тиімділігін көрсетті.

Field of application (in Russian) : Достигнутые результаты исследований ионно-солевых составов литий содержащих природных и сточных вод Мангистауского региона будут применятся при водоподготовке, опреснений морской и подземных вод и очистке промышленных сточных вод с дополнительным извлечением лития

Field of application (in Kazakh) : Қол жеткізілген нәтижелер Маңғыстау облысының құрамында литийі бар табиғи және сарқынды сулардың ионды-тұзды құрамын зерттеу нәтижелері - су дайындау, теңіз және жер асты суларын тұщыландыру және литийді қосымша алу арқылы өнеркәсіптік сарқынды суларды тазарту кезінде қолданылатын болады