The object of research, development or design (in Russian) : Гибридный материал яровой мягкой пшеницы (более 160 линий F5-F8 поколений), полученный в ходе реципрокных скрещиваний между казахстанскими сортами Лютесценс 32, Казахстанский 3 и староместными сортами Западного Памира - Сафедак Ишкашимский и Бабило.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Жаздық жұмсақ бидайдың гибридті материалы (F5-F8 ұрпақтарының 160-тан астам линиясы), Қазақстанның Лютесценс 32, Казақстанская 3 сорттары мен Батыс Памирдің ежелгі Сафедак Ишкашимский және Бабило сорттарының реципрокты будандастыруы арқылы алынған.

Aim of work (in Russian) : Изучить гибридные популяции мягкой пшеницы, полученные путем гибридизации казахстанских и староместных сортов Западного Памира (ГБАО- Горно-Бадахшанская автономная область, Таджикистан) методами классической и маркерно-ориентированной селекции и выделить перспективные линии для пополнения рабочих коллекций и продвижения ряда из них в конкурсные питомники селекционных подразделений.

Aim of work (in Kazakh) : Қазақстандық және Батыс Памирдің (Тәжікстан, Таулы-Бадахшан автономиялық облысы) ежелгі сорттарын будандастыру арқылы алынған жұмсақ бидайдың гибридті популяцияларын классикалық және маркерге бағытталған селекция әдістерімен зерттеп, жұмыс коллекцияларын толықтыру және олардың бірнешеуін селекциялық бөлімшелердің конкурс питомниктеріне ұсыну үшін перспективті линияларды іріктеу.

Методы исследования (на русском) : Наблюдения и определение элементов урожайности велись по методике Государственного сортоиспытания сельскохозяйственных культур (1987). Белковое маркирование по запасным белкам пшеничного зерна: глиадинам велось согласно стандарту РК - СТ РК 3323-2018, по высокомолекулярным субъединицам глютенина (ВМСГ)- в щелочной среде в соответствии с рекомендациями UPOV. Содержание белка в зерне определяли микрометодом Къельдаля, определение амилозы – методом Juliano et.al., (1971). ДНК выделялась из проростков пшеницы методом Dellaporta (1983). Молекулярный скрининг гибридных популяций по ВМСГ проводился с использованием SSR маркеров аллелей, контролирующих субъединицы глютенина, аллельные варианты генов Pina-D1 и Pinb-D1 локуса твердозерности (Ha). Для маркирования Vrn-1 генов использовали праймеры и условия ПЦР согласно Yan et.al., 2004. Fu , 2005). Для обнаружения аллелей локусов Ppd -1 использован набор праймеров и условия амплифицирования, как описано у Beales et al., (2007), Díaz et al., (2012), Seki et.al.,( 2013), (Nishida et al., 2013). Для идентификации аллелей локусов Wx-A1, Wx-B1 and Wx-D1 использованы маркеры, рекомендованные Nakamura et.al., (2002), и Shariflou, Sharp, 1999.

Методы исследования (на казахском) : Өнімділік элементтерін бақылау және анықтау 1987 жылғы ауылшаруашылық дақылдарының Мемлекеттік сорт сынағы әдістемесі бойынша жүзеге асырылды. Бидай дәнінің қор белоктарына, глиадиндерге қатысты белоктық белгілеу ҚР стандарты СТ РК 3323-2018 сәйкес жүргізілді, ал жоғары молекулалы глютенин субъбірліктері (ГЖМС) UPOV ұсыныстарына сай сілтілі ортада анықталды. Дәндегі белок мөлшері Къельдаль микрометодымен, амилоза мөлшері – Juliano et.al., (1971) әдісімен анықталды. ДНҚ бидай өскіндерінен Dellaporta (1983) әдісімен бөлінді. ГЖМС бойынша гибридті популяциялардың молекулярлық скринингі глютенин субъбірліктерін реттейтін аллельдері, Pina-D1 және Pinb-D1 қатты дәнді локустардың (Ha) аллельдік нұсқалары SSR маркерлерін пайдалана отырып жүргізілді. Vrn-1 гендерін белгілеу үшін Yan et al., 2004; Fu, 2005 әдістеріне сәйкес ПТР праймерлері мен шарттары қолданылды. Ppd-1 локустарының аллельдерін анықтау үшін Beales et al., (2007), Díaz et al., 2012), Seki et al., (2013), Nishida et al., (2013) еңбектеріндегі праймерлер жиынтығы мен амплификация шарттары қолданылды. Wx-A1, Wx-B1 және Wx-D1 локустарының аллельдерін анықтау үшін Nakamura et al., (2002) және Shariflou, Sharp, 1999 ұсынған маркерлер пайдаланылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведена предпосевная дифференциация гибридных линий по аллелям SSR маркеров генов, диагностирующих чувствительность к вернализации, к фотопериоду, генов, определяющих качество зерна и муки. Дана полевая оценка гибридным линиям по элементам урожайности и биологическим признакам, влияющим на урожайность. Проведено белковое маркирование выделившихся по урожайности линий по спектрам проламинов и составу субъединиц высокомолекулярных глютенинов, определены перспективные линии для посева и размножения в 2025 г. Впервые в селекцию яровой мягкой пшеницы института включены стародавние сорта высокогорий Таджикистана.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Гибридті линияларды вегетацияға, фотопериодқа сезімталдықты және дән мен ұн сапасын анықтайтын гендердің SSR маркерлерінің аллельдері бойынша алдын ала егістікке дейін дифференциациялау жүргізілді. Өнімділік элементтері және өнімділікке ықпал ететін биологиялық қасиеттері бойынша далалық бағалау жасалды. Өнімділігі жоғары линиялар проламин спектрі мен жоғары молекулалы глютенин субъбірліктерінің құрамы бойынша белоктық маркерлеуден өтіп, 2025 жылы себу және көбейтуге перспективті линиялар анықталды. Институттың жаздық жұмсақ бидай селекциясына алғаш рет Тәжікстанның биік таулы аймақтарының ежелгі сорттары енгізілді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Проведена дифференциация гибридных линий в пределах реципрокных гибридных комбинаций между стародавними сортами Западного Памира и сортами Казахстанской селекции по урожайности и показателю хлебопекарного качества (Glu-1 score), выделены перспективные линии.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Батыс Памирдің ежелгі сорттары мен Қазақстан селекциясының сорттары арасындағы реципрокты гибридті комбинациялар шеңберінде гибридті линиялардың өнімділігі мен нан пісіру сапасы көрсеткіші (Glu-1 балы) бойынша дифференциациясы жүргізіліп, перспективті линиялар анықталды.

Level of implementation (in Russian) : Выделены гибридные линии с ценными для селекции признаками.

Level of implementation (in Kazakh) : Селекция үшін құнды белгілері бар гибридті линиялар бөлініп алынды.

Efficiency (in Russian) : Перспективные линии с сочетанием генов стародавних сортов Таджикистана и сортов Казахстана расширят генетическое разнообразие допущенных к использованию сортов пшеницы, приведут к новым возможностям переработки зерна, повысят доходность фермеров в аграрном секторе

Efficiency (in Kazakh) : Тәжікстанның ежелгі сорттары мен Қазақстан сорттарының гендерінің үйлесімі бар перспективті линиялар бидай сорттарының пайдалану үшін рұқсат етілген генетикалық әртүрлілігін кеңейтіп, дәнді өңдеудің жаңа мүмкіндіктерін ашады және аграрлық сектордағы фермерлердің табыстылығын арттырады.

Field of application (in Russian) : Селекция и аграрный сектор страны, селекционеры и сельхозтоваропроизводители, держатели генетических коллекций

Field of application (in Kazakh) : Селекция және елдің аграрлық секторы, селекционерлер мен ауылшаруашылық тауарын өндірушілер, генетикалық коллекцияларды иеленушілер — бұл саладағы негізгі қатысушылар.