The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования были использованы 600 голов бычков и телок калмыцкой породы в возрасте 12-24 месяцев, которые были отобраны методом случайной выборки. В качестве биоматериала взяли кровь и ткани.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеу объектісі ретінде 12-24 айлық 600 бас қалмақ тұқымы бұқашығы мен құнажыны кездейсоқ іріктеу әдісі арқылы таңдалды. Биоматериал ретінде қан мен ұлпа алынды.

Aim of work (in Russian) : Цель исследований - является установление влияния отдельных полиморфных локусов (SNP) в генах CRTC2, ELOVL6 на содержание жира в мышцах и и его связь с ростовыми тела и качественными признаками мяса у калмыцкой породы крупного рогатого скота в разводимых в разных условиях Казахстана.

Aim of work (in Kazakh) : Зерттеудің мақсаты – CRTC2, ELOVL6 гендеріндегі полиморфтық локустардың (SNP) бұлшықеттегі май құрамына әсерін және олардың дене өсімімен және еттің сапалық көрсеткіштерімен байланысын Қазақстанның әртүрлі жағдайында өсірілетін қалмақ тұқымды ірі қара малында анықтау.

Методы исследования (на русском) : Методы исследования. Исследования проводились с августа по декабрь 2024 года в условиях ТОО «Агрофирма Туркпен» Мойынкумского района, Жамбылской области и ТОО «Қазақ Асылдары» Хобдинского района Актюбинской области на 600 голов калмыцкой породы. На начальном этапе научной работы была проведена подготовительная работа по комплексной оценке экспериментальных стад калмыцкой породы, изучены технологии содержания, кормления и экстерьерные особенности животных. Подопытные животные находились в одинаковых условиях кормления содержания. Были взяты следующие промеры телосложения: косая длина туловища (BL), высота в холке (WH), обхват и глубина груди (CD), высота в крестце (HH), ширина зада в маклоках (RL) и ширина зада в седалищных буграх (HW) и путем взвешивания - живая масса. Кровь, были полученны из яремной вены животных и для сбора образцов тканей были отобраны и забиты 18-24-месячные телки калмыцкой породы (3 головы). Было собрано и сохранено в жидком азоте двенадцать различных образцов тканей, включая подкожный жир, сердце, продолговатую грудную мышцу, тонкую кишку, толстую кишку, рубец, сычуг, книжки, селезенки, легкие, печень и почки. Выделение геномной ДНК из образцов крови проводилось на основе метода Грина и Самбрука.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеулер 2024 жылдың тамыз айынан желтоқсан айына дейін Жамбыл облысы Мойынқұм ауданы «Агрофирма Туркпен» ЖШС және Ақтөбе облысы Хобда ауданы «Қазақ Асылдары» ЖШС жағдайында 600 бас қалмақ тұқымды ірі қара малында жүргізілді. Ғылыми жұмыстың бастапқы кезеңінде қалмақ тұқымының тәжірибелік табындарына кешенді бағалау бойынша дайындық жұмыстары жүргізіліп, олардың күтіп-бағу, азықтандыру технологиялары мен экстерьерлік ерекшеліктері зерттелді. Тәжірибеге алынған малдар бірдей азықтандыру және ұстау жағдайында болды. Дене құрылысының келесі өлшемдері алынды: тұлғаның қиғаш ұзындығы (BL), шоқтық биіктігі (WH), кеуде орамы мен тереңдігі (CD), құйымшақ биіктігі (HH), жамбастың сербек аралық ені (RL) және жамбастың шат ені (HW), сондай-ақ, таразыға өлшеп – тірі салмағы анықталды. Қан жануарлардың мойын тұсындағы күре тамырынан алынды, ал ұлпа үлгілерін алу үшін 18-24 айлық үш қалмақ тұқымды құнажын таңдалып, сойылды. Он екі түрлі ұлпа үлгілері, соның ішінде тері асты майы, жүрек, ұзын төс бұлшықеті, аш ішек, тоқ ішек, үлкен қарын, ұлтабар, жалбыршақ, көкбауыр, өкпе, бауыр және бүйрек жиналып, сұйық азотта сақталды. Қан үлгілерінен геномдық ДНҚ бөліп алу Грин мен Самбрук әдісі бойынша жүргізілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : Научная новизна работы. Впервые в условиях южной и западной регионах Казахстана было проведено на улучшение качество мяса крупного рогатого скота калмыцкой породы, путем выявление некоторых однонуклеотидных полиморфизмов на содержание жира и его связь на качество мяса и использовать эти гены для отбора с помощью маркеров.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Қазақстанның оңтүстік және батыс өңірлерінде алғаш рет қалмақ тұқымды ірі қара малдың ет сапасын жақсарту мақсатында зерттеулер жүргізілді. Еттегі май құрамына әсер ететін кейбір бірнуклеотидті полиморфизмдерді анықтау арқылы, олардың ет сапасымен байланысы зерделеніп, осы гендерді маркерлік селекцияда қолдану мүмкіндігі қарастырылды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Экстерьерная оценка бычков и телок калмыцкой породы разных регионов Казахстана, проведённая в наших исследованиях, позволила установить, что молодняк данной породы одно типные, характеризуется высокорослостью, растянутостью и мясистостью. Наиболее стабильными по величине коэффициента вариации являются косая длина туловища, высота в холке и высота в крестце, что указывает на однородность этих параметров среди животных. Их коэффициенты вариации не превышают 1,5%. Это говорит о значительном разбросе данных и, возможно, о влиянии как генетических, так и внешних факторов. На основе полученных данных промеров тела были рассчитаны индексы телосложения подопытных животных. Живая масса у нетели составляет в среднем 312,3 - 322,5 кг с коэффициентом вариации 3,72%. А средняя живая масса у бычков составила 277,3 - 292,4 кг. Для проведения исследований биоматериалов кровь и ткани органов животных калмыцкой породы были получены образцы из 600 голов бычков и нетели в возрасте 12-24 мес. Для изучения влияния отдельных полиморфных локусов SNP в генах на количество жира в мышцах и его связь с признаками роста и качества мяса калмыцкой породы крупного рогатого скота, с помощью qRT-PCR были определены профили экспрессии в различных тканях и определены уровни группировки ДНК в генном наборе в 12 тканях. Экспрессия CRTC2 была обнаружена в подкожном жире, затем через сердце и длинные мышцы, а самые низкие уровни были обнаружены в почках.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Қазақстанның әртүрлі аймақтарында өсірілетін қалмақ тұқымды бұқашықтар мен құнажындарға жүргізілген экстерьерлік баға олардың біркелкі типтілігін, бойшаңдығын, тұрқының ұзындығын және бұлшықетінің жақсы дамығанын көрсетті. Тұрқының қиғаш ұзындығы, шоқтық биіктігі және құйымшақ биіктігі бойынша вариация коэффициентінің (CV) тұрақты көрсеткіштері олардың біртектілігін білдіреді. Бұл параметрлердің вариация коэффициенті 1,5%-дан аспайды, бұл деректердің салыстырмалы түрде аз ауытқуын көрсетеді. Бұл деректердің айтарлықтай ауытқуын және осы көрсеткіштерге генетикалық және сыртқы факторлардың ықтимал әсерін білдіреді. Алынған дене өлшемдері негізінде сынақтағы малдардың дене индекстері есептелді. Құнажын қашарлардың тірі салмағы орташа есеппен 312,3 - 322,5 кг құрап, вариация коэффициенті 3,72%-ды көрсетті, бұл да жануарлардың белгілі бір біртектілігін білдіреді. Бұқалардың орташа тірі салмағы 277,3 - 292,4 кг болды. Зерттеу жүргізу үшін биоматериал ретінде қан мен қалмақ тұқымды ірі қара малдың ағза ұлпалары 12-24 айлық 600 бұқа мен құнажыннан алынды. Қалмақ тұқымының бұлшықеттеріндегі май мөлшеріне және оның өсу мен ет сапасы белгілерімен байланысына әсер ететін кейбір полиморфтық локустардың (SNP) әсерін зерттеу үшін qRT-PCR әдісімен әртүрлі ұлпаларының экспрессия профильдері анықталып, 12 ұлпадағы ДНҚ-ның гендік топтасу деңгейлері анықталды. CRTC2 экспрессиясы тері асты майында, содан кейін жүрек пен ұзын бұлшықеттерде анықталды, ал ең төменгі деңгейлер бүйректе байқалды.

Level of implementation (in Russian) : Исследовательская работа по изучению влияние полиморфных генов на качество мяса скота калмыцкой породы находится на стадии внедрения в производство.

Level of implementation (in Kazakh) : Қалмақ тұқымды ірі қара малдың ет сапасына полиморфтық гендердің әсерін зерттеу бойынша ғылыми-зерттеу жұмысы өндірісте қолдану сатысында тұр.

Efficiency (in Russian) : Результаты исследований позволят проводить ранний отбор желательных типов животных для мясного скотоводства и принимать решение о целесообразности использования особей с желательными генотипами для осуществления селекционного процесса и улучшить качество мяса.

Efficiency (in Kazakh) : Зерттеу нәтижелері ет бағытындағы ірі қара мал шаруашылығында қалаулы типтегі жануарларды ерте іріктеуге мүмкіндік береді, сондай-ақ, селекциялық процесті жүзеге асыру және ет сапасын жақсарту мақсатында қалаулы генотиптері бар малдарды пайдаланудың тиімділігін анықтауға ықпал етеді.

Field of application (in Russian) : Результаты научно-исследовательской работы будут использованы специалистами, занимающимися разведением крупного рогатого скота калмыцкой породы.

Field of application (in Kazakh) : Ғылыми-зерттеу жұмысының нәтижелері қалмақ тұқымды ірі қара малды өсірумен айналысатын мамандар тарапынан қолданылатын болады.