The object of research, development or design (in Russian) : Основная задача современной селекционной работы – это использование выводов генетики и факторов наследственности и изменчивости, а также применение новейших цифровых технологий передовых стран мира для создания новых конкурентоспособных сортов/гибридов отечественной селекции. На данном этапе во всем мире перед селекционерами – семеноводами стоит задача по усовершенствованию направлений селекции и семеноводства культур по хозяйственно – ценным признакам на основе арсенала наиболее прогрессивных методов и использования богатейшего исходного материала, созданный на протяжении многих лет. Одна из наиболее актуальных проблем современного семеноводства – обновление коммерческих сортов/гибридов, замена их новыми, обладающими улучшенными качественными показателями, приспособленными к механизированному способу возделывания и уборки урожая. Выращивание технических культур, как сахарная свекла и хлопчатник является одним из основных стратегических направлений в обеспечении продовольственной безопасности страны. Сахарная свекла - это основное сырье для получения сахара в нашей стране, уровень производства которого напрямую влияет на продовольственную безопасность страны. А хлопчатник является основным экспортируемой сельскохозяйственной культурой в Казахстане, дающая сырье для многих отраслей промышленности.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазіргі заманғы селекциялық жұмыстың негізгі міндеті-генетика мен тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік факторларының тұжырымдарын пайдалану, сондай-ақ отандық селекцияның бәсекеге қабілетті жаңа сорттарын/будандарын құру үшін әлемнің озық елдерінің жаңа цифрлық технологияларын қолдану. Осы кезеңде бүкіл әлемде тұқым селекционерлерінің алдында көптеген жылдар бойы жасалған ең прогрессивті әдістердің арсеналы мен бай бастапқы материалды пайдалану негізінде экономикалық құнды белгілер бойынша дақылдарды өсіру және тұқым өсіру бағыттарын жетілдіру міндеті тұр. Қазіргі тұқым шаруашылығының ең өзекті мәселелерінің бірі-коммерциялық сорттарды/будандарды жаңарту, оларды өсіру мен жинаудың механикаландырылған әдісіне бейімделген жақсартылған сапалық көрсеткіштермен ауыстыру. Қант қызылшасы мен мақта сияқты техникалық дақылдарды өсіру елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі негізгі стратегиялық бағыттардың бірі болып табылады. Қант қызылшасы-бұл біздің елімізде қант өндірудің негізгі шикізаты, оның өндіріс деңгейі елдің азық-түлік қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді. Ал мақта-өнеркәсіптің көптеген салалары үшін шикізат беретін Қазақстанда экспортталатын негізгі ауыл шаруашылығы дақылы болып табылады.

Aim of work (in Russian) : Повышение производительности агропромышленного комплекса РК за счет создания и ускоренного внедрения высокопродуктивных, конкурентноспособных и устойчивых к стрессовым факторам среды сортов и гибридов технических культур нового поколения с использованием мирового растительного разнообразия, современных и классических методов селекции, молекулярной генетики и биотехнологии.

Aim of work (in Kazakh) : : Бағдарламаның мақсаты дүниежүзілік өсімдік алуан түрлілігін, заманауи және классикалық селекцияны, молекулярлық генетика және биотехнологияны пайдалана отырып, жоғары өнімді, бәсекеге қабілетті және күйзеліске төзімді сорттар мен будандар құру, жеделдете енгізу арқылы Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп кешенінің өнімділігін арттыру болып табылады.

Методы исследования (на русском) : фенологические наблюдения, многократный отбор, испытание потомств на неинфекционном и инфекционном фонах, оценка фертильности, ДНК-маркирование

Методы исследования (на казахском) : фенологиялық бақылаулар, бірнеше рет іріктеу, инфекциялық емес және инфекциялық фонда ұрпақтарды сынау, құнарлылықты бағалау, ДНҚ-таңбалау

Obtained results and novelty (in Russian) : Изучена рабочая коллекция 795 номеров и линий технических культур, выделены высокопродуктивные, высококачественные сортообразцы по сахарной свекле - 116 номеров, по хлопчатнику – 152 номеров. Создан 1 гетерозисный диплоидный гибрид «Ынтымақ», с урожайностью 75-90 т/га В результате исследований конкурсного питомника хлопчатника выделены 13 сортообразцов по урожайности выше стандарта 0,7-6,1 ц/га. В инфекционном фоне, по показателям хозяйственно-ценных признаков и технологических качеств волокна выделены 8 образцов Образцы обладают скороспелостью 117-127 дней, высокой урожайностью 34,3-37,6 ц/га, выходом волокна 37,2-38,7%, длиной волокна 32,6-33,6 мм, микронейр 4,4-4,6. По производству оригинальных семян сахарной свеклы произведено 2,7 тонны валового сбора семян первого поколения, По производству оригинальных семян хлопчатника, произведено 1,5 т., элитных семян 40,0 т. по 3 сортам хлопчатника М-4011, М-5027, М-4017. Общая площадь внедрения по техническим культурам составила 250 га. Опубликованы 2 научные статьи. Привлечены молодые специалисты 1 бакалавр, 1 магистрант.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Техникалық дақылдардың 795 нөмірі мен желілерінің жұмыс топтамасы зерделенді, қант қызылшасы бойынша жоғары өнімді, жоғары сапалы сорт үлгілері - 116 нөмір, мақта бойынша – 152 нөмір бөлінді. "Ынтымақ" 1 гетерозды диплоидты гибрид құрылды, өнімділігі 75-90 т / га, конкурстық мақта питомнигін зерттеу нәтижесінде өнімділігі бойынша 0,7-6,1 ц/га жоғары 13 сорт үлгілері бөлінді. Инфекциялық фонда талшықтың шаруашылық-құнды белгілері мен технологиялық қасиеттерінің көрсеткіштері бойынша 8 үлгі бөлінді үлгілердің ерте жетілуі 117-127 күн, жоғары өнімділігі 34,3-37,6 ц/га, талшықтың шығымы 37,2-38,7%, талшықтың ұзындығы 32,6-33,6 мм, микронейр 4,4-4,6. Қант қызылшасының түпнұсқалық тұқымын өндіру бойынша бірінші ұрпақтың жалпы тұқымының 2,7 тоннасы өндірілді, түпнұсқа мақта тұқымын өндіру бойынша 1,5 т., элиталық тұқым 40,0 т. өндірілді, мақтаның 3 түрі бойынша М-4011, М-5027, М-4017. Техникалық дақылдар бойынша енгізудің жалпы ауданы 250 га құрады. 2 ғылыми мақала жарияланды. Жас мамандар тартылды 1 бакалавр, 1 магистрант.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : По результатам обследования 195 цветущих семенников селекционных материалов сахарной свеклы, выявлены 26 полуфертильных линий с ЦМС первого и второго типов. Апробированы 6 молекулярных маркеров (TR1, TR2, TR3, TR4, s17, O), по литературным данным, позволяющие определять принадлежность исследуемых генотипов сахарной свеклы к МС- и О-тапам. Для микроклонального размножения линий сахарной свеклы выбраны отдельные растения, показавшие при обследовании стерильность пыльцы и полуфертильность первого типа (11 линий). Наиболее высокий результат по формированию пазушных побегов отмечен у линий МС-3036 и 16951 у которых зафиксировано в среднем образование 6,7±2,3 и 4,3±2,1 шт новых почек и побегов соответственно. В среднем экспланты сформировали 3,4±1,6 новых побегов. Процент заражения составил 17,8%. В настоящее время 470 микроклонов укоренены и адаптированы к грунту.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Қант қызылшасының селекциялық материалдарының 195 гүлді аталық безін зерттеу нәтижелері бойынша бірінші және екінші типтегі ЦМС бар 26 жартылай құнарлы желі анықталды. 6 молекулалық маркер (TR1, TR2, TR3, TR4, s17, O), зерттелетін қант қызылшасының генотиптерінің MS - және O-tapas-қа жататынын анықтауға мүмкіндік беретін әдеби деректер бойынша сыналды. Қант қызылшасы сызықтарының микроклоналды көбеюі үшін жеке өсімдіктер таңдалды, олар зерттеу кезінде тозаңның стерильділігін және бірінші типтегі жартылай құнарлылығын көрсетті (11 жол). Аксиларлы өсінділердің пайда болуының ең жоғары нәтижесі МС-3036 және 16951 сызықтарында байқалды, оларда сәйкесінше орта есеппен 6,7±2,3 және 4,3±2,1 дана жаңа бүршіктер мен қашу пайда болды. Орташа алғанда, экспланттар 3,4±1,6 жаңа өсінді құрады. Инфекцияның пайызы 17,8% құрады. Қазіргі уақытта 470 микроклон тамырланған және жерге бейімделген.

Level of implementation (in Russian) : В целях коммерциализации инновационных технологий и новых сортов/гибридов технических культур проведены выездные семинары-тренинги по возделыванию технических культур (сахарная свекла, хлопчатник) с применением инновационных технологий, в Жетысуской области (п.Маулимбай), Жамбылской области (г.Шу,) и на базе СХОС Хлопководства и бахчеводства и на базе Павлодарской СХОС.Проведены рекламные мероприятия с демонстрацией рекламных брошюр и буклетов, а также приняли участие в ярмарке семян сельскохозяйственных культур. А также по подготовке к весенним-полевым работам ученые выступили с докладом в Жамбылской и Жетысуской областях. Созданы модельные хозяйства по демонстрации научно-технических достижений в производстве в Жетысуской области на базе КХ «Кен Дала», КХ «Салтанат», КХ «Нурадин» в Туркестанской области. Создана демо-площадка новых гибридов сахарной свеклы на базе Талдыкорганского филиала ТОО «КАзНИИЗиР» на площади 5 га

Level of implementation (in Kazakh) : Инновациялық технологияларды және техникалық дақылдардың жаңа сорттарын/будандарын коммерцияландыру мақсатында Жетісу облысында (Мәулімбай кенті), Жамбыл облысында (Шу қ.) және мақта шаруашылығы және бақша шаруашылығы АШТС базасында және Павлодар АШТС базасында инновациялық технологияларды қолдана отырып, техникалық дақылдарды (қант қызылшасы, мақта) өсіру бойынша көшпелі семинар-тренингтер өткізілді.Жарнамалық брошюралар мен буклеттерді көрсете отырып, жарнамалық іс-шаралар өткізілді, сондай-ақ ауыл шаруашылығы дақылдарының тұқымдары жәрмеңкесіне қатысты. Сондай-ақ, көктемгі дала жұмыстарына дайындық бойынша ғалымдар Жамбыл және Жетісу облыстарында баяндама жасады. Түркістан облысында "Кен Дала" ШҚ, "Салтанат" ШҚ, "Нұрадин" ШҚ базаларында Жетісу облысында өндірістегі ғылыми-техникалық жетістіктерді көрсету бойынша модельдік шаруашылықтар құрылды. "ҚазҒЗИ" ЖШС Талдықорған филиалының базасында 5 га алаңда қант қызылшасының жаңа будандарының демо-алаңы құрылды

Efficiency (in Russian) : При расчете экономической эффективности внедрения нового гибрида сахарной свеклы «Ынтымақ» в условиях юго-востока Казахстана, чистая прибыль одного гектара составляет 1 552 800 тенге, что на 817 100 тенге больше, чем стандарт – Аксу.Создание и внедрение в производство (в производстве уже высеваются 3 сорта – это М-4011, М-4017, М-5027), устойчивых сортов хлопчатника к комплексу болезней, а также обладающих солевыносливостью и засухоустойчивостью обеспечивает возделывание этих сортов без фунгицидов (затраты связанные с приобретением и протравкой семян 17500 тенге/га и затраты на выращивание составили 420000 тенге /га ) и улучшит фитосанитарное состояние полей. Увеличение выхода волокна только на 1% (что составляет 40 кг/га), при урожайности 45,2 ц/га и при выходе волокна 38,0%= 15,2 ц/га у нового сорта, (у контрольного выход волокна 37,0% = 14,8 ц/га), дополнительная прибыль составит 19200 тг/га (1% вол. = 480,0 тг х 40 кг/га), при стоимости 1 т хлопковолокна 744000 тенге = (1550 дол. (средняя стоимость 1 т хлопка-волокна) х 220 тг.).

Efficiency (in Kazakh) : Қазақстанның оңтүстік-шығысы жағдайында "Ынтымақ" қант қызылшасының жаңа гибридін енгізудің экономикалық тиімділігін есептеу кезінде бір гектардың таза пайдасы 1 552 800 теңгені құрайды, бұл стандарт – Ақсудан 817 100 теңгеге артық.Өндіріске енгізу және енгізу (өндірісте қазірдің өзінде 3 сорт себіліп жатыр – бұл М-4011, М-4017, М-5027), аурулар кешеніне төзімді мақта сорттары, сондай-ақ тұзға төзімділігі мен құрғақшылыққа төзімділігі бар бұл сорттарды фунгицидтерсіз өсіруді қамтамасыз етеді (тұқым сатып алуға және өңдеуге байланысты шығындар 17500 теңге / га және өсіру шығындары 420000 теңге / га құрады ) және өрістердің фитосанитарлық жағдайын жақсартады. Талшық шығымдылығының тек 1% - ға артуы (бұл 40 кг/га құрайды), өнімділігі 45,2 ц/га және талшық шығымы 38,0%= 15,2 ц/га жаңа сортта, (БАҚЫЛАУДА талшық шығымы 37,0% = 14,8 ц / га), қосымша пайда 19200 тг/га (1% Өгіз. = 480,0 тг х 40 кг/га), 1 т мақта талшығының құны 744000 теңге = (1550 дол. (1 т мақта талшығының орташа құны) х 220 тг.).

Field of application (in Russian) : Сельское хозяйство, свекловодство, селекция, семеноводство

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы, қызылша шаруашылығы, селекция, тұқым шаруашылығы