The object of research, development or design (in Russian) : Южный чернозем степных зон и сероземы пустынных зон

The object of research, development or design (in Kazakh) : Дала аймағының оңтүстік қара топырағы және шөл аймағының боз топырағы

Aim of work (in Russian) : Показать особенности генезиса ЭВМС и органического вещества почв степной и пустынной зоны Казахстана при антропогенной трансформации в целях устойчивого управления почвенным плодородием.

Aim of work (in Kazakh) : Топырақ құнарлылығын тұрақты басқару мақсатында Қазақстанның дала және шөл аймағы топырақтарының ЭЖМҚ мен органикалық қосылыстарының антропогендік трансформация кезіндегі генезистік ерекшеліктерін көрсету.

Методы исследования (на русском) : Основные показатели почв: гумус - по И.В.Тюрину в модификации ЦИНАО ГОСТ 26213-91; нитратный азот (N-NO3) ионометрическим методом ГОСТ 26951-86 подвижный фосфор - по методу Мачигина Б.А. с последующим определением на фотоколориметре ГОСТ 26205-91 обменный калий на пламенном фотометре согласно ГОСТу 26205-91 обменная кислотность – электрометрический ГОСТ 26483-85 п.4.1, 4.2 актуальная кислотность – электрометрический ГОСТ 26423-85 п.4.1, 4.2 степень засолённости почвы, плотный остаток – гравиметрический метод по ГОСТу 26423-85 удельной электрической проводимости почвы с использованием кондуктометра по ГОСТу 26423-85 хлориды, сульфаты, кальций, магний, натрий, калий – методом капиллярного электрофореза ПНД Ф 16.1:2:2:2:2.3.74-2012 (KZ.07.00.03091-2015) карбонаты и бикарбонаты – методом титриметрии ГОСТ 26424-85. Гранулометрический состав почвы будет определена сетевым и пипеточным методом согласно ГОСТу 12536-2014. Влажности почвы по на анализаторе влажности KERN DBS 60-3. Карбонатность почвы на кальциметре EIJKELKAMP по методу Шейблера. Обменные катионы почв: кальций и магний по ГОСТу 3594.2-93, калий по методу Масловой по ГОСТу 26210-91, натрий в соответствии ГОСТу 26950-86 Фракционный состав гумуса ускоренным методом М.М. Кононовой и Н.П.Бельчиковой, в модификации В.В. Пономоревой и Т.А. Плотниковой. Выделение ЭВМС методом центрифугирование.

Методы исследования (на казахском) : Топырақтың негізгі көрсеткіштері анықталынды: гумус - И.В.Тюрин в модификациясы бойынша ЦИНАО ГОСТ 26213-91; нитратты азот (N-NO3) ионометрлік әдіспен ГОСТ 26951-86 жылжымалы фосфор - Мачигин Б.А. әдісімен, ары қарай фотоколориметрде анықталынды ГОСТ 26205-91 алмаспалы калий жалынды фотометрде ГОСТу 26205-91 алмаспалы қышқылдық – электрометрлік әдіспен ГОСТ 26483-85 п.4.1, 4.2 актуалды қышқылдылық – электрометрлік әдіс ГОСТ 26423-85 п.4.1, 4.2 тұздану дәрежесі, қатты қалдық – гравиметрлік әдіс ГОСТу 26423-85 меншікті электрлік өткізгіштік кондуктометрмен ГОСТу 26423-85 хлорид, сульфат, кальций, магний, натрий, калий –капиллярлық электрофорез әдісімен ПНД Ф 16.1:2:2:2:2.3.74-2012 (KZ.07.00.03091-2015) карбонат және бикорбанат титриметр әдісімен ГОСТ 26424-85. Гранулометриялық құрамы елегіш және пипеткалы әдіспен ГОСТу 12536-2014. Топыра ылғалдылығы ылғалдылық анализаторында KERN DBS 60-3. Топырақтың карбонаттылығы EIJKELKAMP кальциметрде Шейблера әдісімен. Сіңірілген негіздер: кальций мен магний - ГОСТу 3594.2-93 калий Маслова әдісімен - ГОСТу 26210-91 натрий - ГОСТу 26950-86 Гумустың фракциялық құрамы жылдамдатылған М.М. Кононова және .П.Бельчикова, сонымен қатар, В.В. Пономорева және Т.А. Плотникова модификациясымен анықталынды. ЭЖМҚ бөлу центрифугалау әдісімен жүргізілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : Любое физическое или химическое воздействие в первую очередь трансформирует тонкодисперсную высокомолекулярную часть почвы. Макромолекулы ЭВМС в процессе антропогенного воздействия и эволюции почв претерпевают изменения в структурном и химическом составе, что отражается в изменения электрофизических параметров почвы и ЭВМС. Поэтому необходимо наряду с общим содержанием гумуса знать и его качественный состав – содержание гуминовых и фульвокислот, а также их фракции. Обобщая данные по составу гумуса исследуемых почв, можно отметить следующее: уменьшение гуминовых кислот в составе гумуса идет параллельно снижению общего содержания гумуса. Комплексное изучение агрохимических, физических, химических свойств и щадящий метод выделения ЭВМС почвы опыта позволит дать обоснованное заключение об изменении показателей плодородия, биохимических процессов и прогнозировать продуктивность агроценоза под влиянием длительного применения в сельском хозяйстве. Электрофизическое, химическое и молекулярное изучение выделенных ЭВМС почв позволить на фундаментальном уровне понять и управлять процессом гумусообразования

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Кез келген физикалық немесе химиялық әсер, ең алдымен, топырақтың ұсақ дисперсті жоғары молекулалық бөлігін өзгертеді. Антропогендік әсер ету және топырақ эволюциясы процесінде ЭЖМҚ макромолекулалары құрылымдық және химиялық құрамда өзгерістерге ұшырайды, бұл топырақтың электрофизикалық параметрлері мен ЭЖМҚ-нің өзгеруінен көрінеді. Сондықтан гумустың жалпы құрамымен қатар оның сапалық құрамын – гумин және фульвоқышқылдарының құрамын, сондай-ақ олардың фракцияларын білу қажет. Зерттелетін топырақтың гумус құрамы туралы мәліметтерді қорытындылай келе, мынаны атап өтуге болады: гумустың құрамындағы гумин қышқылдарының азаюы гумустың жалпы құрамының төмендеуімен қатар жүреді. Сонымен қатар, фульвоқышқылдар тобы гумустың құрамында салыстырмалы түрде артады. Агрохимиялық, физикалық, химиялық қасиеттерді кешенді зерттеу және топырақ тәжірибесінің ЭЖМҚ оқшаулаудың жұмсақ әдісі құнарлылық көрсеткіштерінің, ауыл шаруашылығында ұзақ уақыт қолданудың әсерінен биохимиялық процестердің өзгеруі туралы негізделген қорытынды жасауға және агроценоздың өнімділігін болжауға мүмкіндік береді. Топырақтан бөлінген ЭЖМҚ электрофизикалық, химиялық және молекулалық зерттеу гумустың пайда болу процесін іргелі деңгейде түсінуге және басқаруға мүмкіндік береді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : За последнее десятилетия в силу особенностей экономики переходного периода произошло снижение уровня плодородия почв вследствие ухудшения их почвенно-мелиоративных и экологических условий. В структуре землепользования появились так называемые «бросовые» неиспользуемые земли. В настоящее время также идет процесс прогрессирующей дегумификации почв. Поэтому сохранение, повышение плодородия почв и биопродуктивность сельскохозяйственных культур является актуальной проблемой не только в национальном, а также в международном масштабе. Исследование ЭВМС и состав гумуса почв позволит сохранить структуру почвы, оптимизировать уровень содержания в ней органических соединений, макро- микроэлементов и естественной биоты, увеличить продуктивность и качественные показатели одной из важнейших сельскохозяйственных культур.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Соңғы онжылдықтарда өтпелі кезең экономикасының ерекшеліктеріне байланысты олардың топырақ-мелиоративтік және экологиялық жағдайларының нашарлауына байланысты топырақ құнарлылығы деңгейінің төмендеуі байқалуда. Жер пайдалану құрылымында «қалдық» деп аталатын пайдаланылмайтын жерлер пайда болды. Қазіргі уақытта топырақтың прогрессивті дегумификациясы жүріп жатыр. Сондықтан, топырақ құнарлылығын және ауыл шаруашылығы дақылдарының биоөнімділігін сақтау және арттыру тек ұлттық ғана емес, халықаралық ауқымдағы өзекті мәселе болып табылады. ЭЖМҚ және топырақ гумусының құрамын зерттеу топырақ құрылымын сақтауға, ондағы органикалық қосылыстардың, макро-микроэлементтердің және табиғи биоталардың деңгейін оңтайландыруға, маңызды ауыл шаруашылығы дақылдарының бірінің өнімділігі мен сапа көрсеткіштерін арттыруға мүмкіндік береді.

Level of implementation (in Russian) : не внедрено

Level of implementation (in Kazakh) : Енгізілмеді

Efficiency (in Russian) : Полученные результаты обладают высокой научной значимостью и эффективностью, поскольку предоставляют фундаментальные данные о структуре органического вещества деградированных почв пустынных и степных зон Казахстана. Исследование на наночастичном уровне открывает перспективы для разработки методов регулирования и ускорения восстановления гумуса, что способствует повышению плодородия почв.

Efficiency (in Kazakh) : Алынған нәтижелердің ғылыми маңыздылығы мен тиімділігі жоғары, себебі олар Қазақстанның шөлді және далалы аймақтарындағы деградацияға ұшыраған топырақтардың органикалық заттарының құрылымы туралы іргелі деректер береді. Нанобөлшектер деңгейіндегі зерттеулер гумустың қалпына келуін реттеу және жеделдету әдістерін әзірлеу мүмкіндіктерін ашып, топырақтың құнарлылығын арттыруға ықпал етеді.

Field of application (in Russian) : Полученные результаты находят широкое применение в области почвоведения, экологии и агрономии, особенно в регионах с деградированными почвами. Эти данные могут быть использованы для разработки технологий восстановления и улучшения качества почвы, что способствует устойчивому земледелию, снижению эрозии и деградации почв, а также повышению их плодородия. В долгосрочной перспективе это позволит обеспечить более эффективное использование земельных ресурсов и поддержание экологического баланса в пустынных и степных зонах.

Field of application (in Kazakh) : Алынған нәтижелер топырақтану, экология және агрономия салаларында, әсіресе деградацияға ұшыраған топырақтары бар аймақтарда кеңінен қолданыс табады. Бұл деректер топырақты қалпына келтіру және оның сапасын жақсарту технологияларын әзірлеу үшін пайдаланылуы мүмкін, бұл тұрақты егіншілікке, топырақ эрозия мен деградациясын азайтуға, сондай-ақ оның құнарлылығын арттыруға ықпал етеді. Ұзақ мерзімді перспективада бұл жер ресурстарын тиімді пайдалану мен шөлейт және далалық аймақтардағы экологиялық тепе-теңдікті сақтауға мүмкіндік береді.