The object of research, development or design (in Russian) : Дикорастущие сапониносодержащие растения семейства Caryophyllaceae Juss флоры Казахстана, произрастающие на территории Алматинской области

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қазақстан флорасының Алматы облысы аумағында өсетін Caryophyllaceae Juss тұқымдасының құрамында сапонині бар жабайы өсімдіктер

Aim of work (in Russian) : Изучить антибактериальные и антифунгальные свойства перспективных сапониносодержащих растений местной флоры и разработать научно-методическую базу для создания на их основе новых отечественных биологических средств защиты растений.

Aim of work (in Kazakh) : Жергілікті флораның перспективті (келешегі бар) сапонині бар өсімдіктерінің бактерицидтік және фунгицидтік қасиеттерін зерттеу және олардың негізінде өсімдіктерді қорғаудың жаңа отандық биологиялық өнімнің ғылыми-әдістемелік негізін әзірлеу

Методы исследования (на русском) : Ботанические, физиолого-биохимические и фитохимические.

Методы исследования (на казахском) : Ботаникалық, физиологиялық-биохимиялық және фитохимиялық әдістер.

Obtained results and novelty (in Russian) : Проведен ботанический анализ современного состояния природных популяций сапониносодержащих видов сем. Caryophyllaceae в ходе экспедиционных обследований на территории Балхашского и Энбекшиказахского районов Алматинской области. Выявлены природные популяции 3 видов родов Acanthophyllum C. A. Mey. и Gypsophila L. в пустынной местности в окрестностях г. Конаев и пос. Бакбакты, в окрестностях Бартогайского водохранилища и подгорной равнине гор Бала Богуты. Gypsophila paniculata и G. perfoliatа - небольшими группами в составе цельнолистниково-льнового и карелиниево-злаково-софорового сообществ. Популяция A. pungens в подгорной долине гор Бала Богуты - саксаулово-колючелистниково-полынное сообщество (0,9 га) с плотностью запаса сырья 0,2 экз./м2. Определены координаты местонахождений и дана фитоценотическая характеристика популяций, собраны образцы семян и исходного растительного сырья. Оценка содержания сапонинов у выявленных видов показала их перспективность как источников тритерпеновых сапонинов β-амиринового ряда в следующем порядке: A.pungens > G.perfoliata > G.paniculata. Наибольшее количество сапонинов (до 27 %) - в корнях A. pungens в конце вегетации; у G. perfoliata - на этапе цветения- плодоношения, в корнях 14 % - 24 %, в цветущей надземной части - 12,7 %; у крупных корней G. paniculata - до 14 %, плодоношение. Оптимальные сроки для заготовки сырья: подземных органов - конец августа-сентябрь, фаза плодоношения-конец вегетации, надземной части – июль-август, цветение.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Алматы облысының Балқаш және Еңбекшіқазақ аудандарының аумағында жүргізілген экспедициялық зерттеулер кезінде Caryophyllaceae тұқымдастың сапонинді өсімдік түрлерінің табиғи популяцияларының қазіргі жағдайына ботаникалық талдау жасалды. Бала Бөгеті тауларының етегінде, Қонаев қаласы мен Бақбақты ауылының шөлейтті аймағында, Бартоғай су қоймасының маңында өсетің Acanthophyllum C.A.Mey мен Gypsophila L. туысының 3 түрінің табиғи популяциясы анықталды. G.paniculata және G.perfoliata – тұтас жапырақты-зығыр және карелиндік-шөп-софора қауымдастығын, ал A.pungens популяциясы шикізат тығыздығы 0,2 экз/м2 (0,9га) Бала Бөгеті аймағында сексеуіл-тікенді-жусанды өсімдіктер қауымдастығын құрды. Орналасу координаттары анықталды және популяцияларға фитоценотикалық сипаттама берілді, тұқымдар мен бастапқы өсімдік шикізаттарының үлгілері жиналды. Зерттелген түрлерінің β-амиринтқатарына жататын тритерпендік сапониндердің табиғи көздері ретінде A.pungens>G.perfoliata>G.paniculata болашағы зор екендігін көрсетті. Сапониндердің көп мөлшері (27% дейін)-вегетациялық кезеңнің соңында A.pungens тамырларында; 14%-24% дейін G.perfoliata тамырларда гүлдену кезеңінде–жеміс берудің басталуы кезінде; гүлденген жер үсті бөлігінде -12,7%; G. paniculata жеміс беру кезеңінде-ең үлкен тамыр үлгілерінде 14% көрсетті. Шикізатты дайындаудың оңтайлы мерзімі: жер асты мүшелерінің - тамыздың аяғы-қыркүйек, жеміс беру кезеңі-вегетациялық кезеңнің соңы, жер үсті бөлігі – шілде-тамыз, гүлдену фазасы.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Перспективные дикорастущие виды растений (сем. Caryophyllaceae) с высоким содержанием тритерпеновых сапонинов и оптимальные сроки заготовки их растительного сырья.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Құрамында жоғары мөлшерде тритерпенді сапониндері бар перспективалы жабайы өсімдік түрлері (Caryophyllaceae тұқымдасы) және олардың өсімдік шикізатын дайындап алудың оңтайлы мерзімі.

Level of implementation (in Russian) : Впервые проведена оценка содержания сапонинов у дикорастущих видов G. paniculata, G. perfoliatа и A.pungens, произрастающих на территории Алматинской области.

Level of implementation (in Kazakh) : Алматы облысының аймағында өсетін G. paniculata, G. perfoliata және A. pungens жабайы түрлерінің сапониндер құрамының бағалауы алғаш рет жүргізілді.

Efficiency (in Russian) : Эффективность разработки определяется отбором перспективных растительных источников тритерпеновых сапонинов - коммерчески ценных вторичных метаболитов с поверхностно-активными свойствами и биологической активностью

Efficiency (in Kazakh) : Әзірлеудің тиімділігі тритерпенді сапониндердің перспективалық өсімдік көздерін яғни беттік-белсенді қасиеттері мен биологиялық белсенділігімен ерекшелінетін коммерциялық құнды екінші реттік метаболиттерді таңдаумен анықталады.

Field of application (in Russian) : Pастениеводство, защита растений, сельское хозяйство.

Field of application (in Kazakh) : Өсімдік шаруашылығы, өсімдіктерді қорғау, ауыл шаруашылығы.