The object of research, development or design (in Russian) : Территория, жилые и административные здания села Аксу Акмолинской области, которое находится вблизи хранилища радиоактивных отходов, сел Саумалколь и Арыкбалык, проживающее в зоне влияния законсервированных урановых рудников Северного Казахстана. Школьники средней школы поселка Аксу и населения поселка Аксу Акмолинской области и Саумалколь Северо-Казахстанской области.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Ақмола облысындағы радиоактивті қалдықтар қоймасына жақын орналасқан Аксу ауылының аумағы, тұрғын және әкімшілік ғимараттары, сондай-ақ Солтүстік Қазақстандағы консервацияланған уран кеніштерінің әсер ету аймағында орналасқан Саумалкөл және Арықбалық ауылдары. Ақмола облысы Аксу ауылының орта мектебі оқушылары мен Аксу ауылының тұрғындары, сондай-ақ Солтүстік Қазақстан облысы Саумалкөл ауылының тұрғындары.

Aim of work (in Russian) : Исследовать влияние природных и техногенных радиационных факторов на формирование опухолевых и неопухолевых бронхо-легочных заболеваний у населения Северного Казахстана на основе молекулярно-генетического анализа

Aim of work (in Kazakh) : Солтүстік Қазақстан тұрғындарындағы ісікті және ісіксіз бронхо-өкпе ауруларының қалыптасуына табиғи және техногендік радиациялық факторлардың әсерін молекулалық-генетикалық талдау негізінде зерттеу.

Методы исследования (на русском) : радиологические, дозиметрические, аналитические, эпидемиологические, медико-биологические, генетические

Методы исследования (на казахском) : радиологические, дозиметрические, аналитические, эпидемиологические, медико-биологические, генетические

Obtained results and novelty (in Russian) : Мощности амбиента эквивалентной дозы и эквивалентной равновесной объемной активности радона в осенний период в жилых домах и административных помещениях населенного пункта Аксу МАЭД ГИ варьирует от 0,13 до 0,24 мкЗв/час, в н.п. Арыкбалык от 0,09 до 0,24 мкЗв/час, при фоновом значении 0,15 мкЗв/час. ЭРОА радона в воздухе жилых и административных помещении населенного пункта Аксу колеблется от 2 до 240 Бк/м3, в н.п. Арыкбалык от 21 до 651 Бк/м3. В пробах воды отобранных из н.п. Саумалколь значения радона варьируют от 258±77 до 1073±321 Бк/м3, в пробах воды н.п. Арыкбалык 12±3 Бк/м3 при допустимом знгачении 60 Бк/м3. Средняя вероятная эффективная доза за счет вдыхания радона составила для населения п. Аксу 0,75 мЗв, Арыкблалык 0,82 мЗв. Среднегодовая заболеваемость раком легкого в Саумалколь составляла 50,5±8,9 на 100 000 населения, в Аксу 50,5±8,9 на 100 000 населения. В Аксу и Саумалколь заболевания дыхательной системы занимали первое ранговое место с удельным весом 32,3% в Аксу и 39,7% в Саумалколь. Распространенность заболеваний у всего населения в Аксу составила 1039,4 на тыс. населения, В Саумалколь - 636,4 на тыс. населения. Риски, при которых нельзя исключить возможное влияние проживания на радоноопасных территориях для населения Саумалколь составили RR 1,6 ДИ 1,5-1,7, для Аксу RR 1,9 ДИ 1,8-2,0. Для проведения молекулярно-генетического анализа было проведено анкетирование и был осуществлен сбор венозной крови у 37 пациентов.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Қоршаған ортадағы эквиваленттік дозаның жылдамдығы және күзгі кезеңде радонның эквивалентті тепе-теңдік көлемдік белсенділігі Ақсу кентінің ГС АЭДҚ тұрғын үйлері мен әкімшілік үй-жайларында 0,13-0,24 мкЗв/сағ аралығында ауытқиды, ауылда. Арықбалық 0,09-дан 0,24 мкЗв/сағ дейін, фондық мәні 0,15 мкЗв/сағ. Ақсу ауылындағы тұрғын және әкімшілік үй-жайлардың ауасындағы радонның концентрациясы 2-ден 240 Бк/м3-ге дейін. Арықбалық 21-ден 651 Бк/м3 дейін. Саумалкөл елді мекеннен алынған су сынамаларында радонының көрсеткіштері ауылдағы су үлгілерінде 258±77-ден 1073±321 Бк/м3 дейін ауытқиды, Арықбалық ауылында 12±3 Бк/м3, рұқсат етілген мәні 60 Бк/м3. Радонның ингаляциясы есебінен орташа ықтимал тиімді доза Ақсу қаласының тұрғындары үшін 0,75 мЗв, Арықбалық үшін 0,82 мЗв болды. Саумалкөлде 100 000 тұрғынға шаққанда орташа жылдық өкпе ісігімен аурушаңдық көрсеткіші 50,5±8,9, Ақсуда 100 000 тұрғынға шаққанда 50,5±8,9 құрады. Ақсу мен Саумалкөлде тыныс алу жүйесі аурулары Ақсуда 32,3%, Саумалкөлде 39,7% үлеспен бірінші орында тұр. Барлық халық арасында аурудың таралуы Ақсу қаласында мың тұрғынға 1039,4, Саумалкөлде – 636,4 мың 100 000 тұрғынға шаққанда. Саумалкөл тұрғындары үшін радондық қауіпті аймақтарда өмір сүрудің ықтимал әсерін жоққа шығаруға болмайтын қауіптер 1,6 CI 1,5-1,7, Ақсу қаласы бойынша 1,9 CI 1,8-2,0 құрады. Молекулярлық-генетикалық талдау жүргізу үшін сауалнама жүргізіліп, 37 науқастан веноздық қан алынды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В рамках экспедиционных выездов в населенных пунктах Аксу и Саумалколь были отобраны 5 проб почвы и 11 проб воды на содержания радионуклидов. Измерены МАЭД ГИ 96 измерений, ЭРОА радона – 96 измерении. В Испытательной лаборатории радиохимии и радиоспектрометрии проводится пробоподготовка отобранных проб.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Экспедициялық сапарлар аясында Аксу және Саумалкөл елді мекендерінде радионуклидтердің құрамын анықтау үшін 5 топырақ және 11 су үлгісі алынды. Жалпы альфа-сәулеленудің мөлшерлік эквиваленттік дозасы (МАЭД) бойынша 96 өлшеу және радонның эквиваленттік равновесие активтілігі (ЭРОА) бойынша 96 өлшеу жүргізілді. Радиохимия және радиоспектрометрия сынақ зертханасында алынған үлгілерді дайындау жұмыстары жүргізілуде.

Level of implementation (in Russian) : Согласно полученным данным по результатам исследования территории населённых пунктов и за СЗЗ законсервированных урановых месторождении, а также по результатам лабораторных анализов и эпидемиологических исследовании будут подготовлены статьи.

Level of implementation (in Kazakh) : Алынған мәліметтерге сәйкес, елді мекендердің аумағын және консервацияланған уран кен орындарының санитарлық-қорғау аймағын зерттеу нәтижелері, сондай-ақ зертханалық талдаулар мен эпидемиологиялық зерттеулер нәтижелері бойынша мақалалар дайындалады.

Efficiency (in Russian) : радиоэкологическое исследование лежит в основе рекомендации для выбора земельных участков и наблюдения за концентрацией радона при строительстве жилых домов и школ в неблагополучных по радону населенных пунктах, молекулярно-генетическое исследование позволит выявить биомаркеры, которые могут указать на риск развития рака легкого и неопухолевых бронхо-легочных заболеваний, биомаркеры воспалительной активности у школьников помогут ранней диагностике ХОБЛ, бронхиальной астмы и других хронических заболеваний легких у проживающих в неблагополучных по радоновой безопасности населенных пунктах

Efficiency (in Kazakh) : Радиоэкологиялық зерттеу тұрғын үйлер мен мектептерді салу кезінде радон қауіптілігі жоғары елді мекендерде жер учаскелерін таңдау және радон концентрациясын бақылау бойынша ұсыныстардың негізін құрайды. Молекулалық-генетикалық зерттеу өкпе обыры мен ісіксіз бронх-өкпе ауруларының даму қаупін көрсететін биомаркерлерді анықтауға мүмкіндік береді. Мектеп оқушыларының қабыну белсенділігінің биомаркерлері радон қаупі жоғары елді мекендерде тұратын адамдарда созылмалы обструктивті өкпе ауруы (ХОБЛ), бронх демікпесі және басқа да созылмалы өкпе ауруларын ерте диагностикалауға көмектеседі.

Field of application (in Russian) : Охрана окружающей среды и здравоохранения. Целевыми потребителями полученных результатов являются ответственные сотрудники здравоохранения, недропользователи, сообщества научных и медицинских работников и других специалистов, работающих с источниками ионизирующего излучения и радиационной безопасности на производствах.

Field of application (in Kazakh) : Қоршаған ортаны және денсаулық сақтауды қорғау. Алынған нәтижелердің негізгі тұтынушылары денсаулық сақтау саласының жауапты қызметкерлері, жер қойнауын пайдаланушылар, сондай-ақ иондаушы сәулелену көздерімен және өндірістердегі радиациялық қауіпсіздікпен айналысатын ғылыми және медициналық қызметкерлер мен басқа да мамандар қауымдастықтары болып табылады.