The object of research, development or design (in Russian) : Компоненты окружающей среды (почва, вода, растения и животные), водные обитатели (рыбы, полихеты), биосубстраты человека и животных (кровь человека).

The object of research, development or design (in Kazakh) : Қоршаған орта компоненттері (топырақ, су, өсімдік және жануар), судағы жануарлар (балықтар, полихеттер), адам мен жануарлар биосубстраттары (адам қаны).

Aim of work (in Russian) : Экогенетическая оценка влияния загрязнителей окружающей среды на устойчивость генома. Определение методом атомно-абсорбционной спектрометрии (ААС) содержание загрязнителей в тест-объектах (рыбы, полихеты, биосубстраты человека) для оценки риска воздействия полигонов на организм человека; и молекулярно-генетические исследования.

Aim of work (in Kazakh) : Қоршаған ортаны ластаушы заттардың геномның тұрақтылығына әсерін экогенетикалық бағалау. Адам ағзасына полигондардың әсер ету қаупін бағалау үшін сынақ объектілеріндегі ( балықтар, полихеттер, адамдар биосубстраты) ластаушы заттардың құрамын атомдық абсорбциялық спектрометрия (ААС) арқылы анықтау; молекулалық-генетикалық зерттеулер.

Методы исследования (на русском) : С целью выделения групп генетического риска использовали микроядерный тест рекомендованный многими авторами как удобный метод скрининга, позволяющий быстро определить мутагенный эффект радиации. Цитогенетические методы. Согласно стандартным (общепринятым) методикам приготовлены цитологические препараты для хромосомного анализа. Для определения мутагенного потенциала использованы тесты по учету хромосомных и геномных мутаций в клетках костного мозга у грызунов и в культуре лимфоцитов у человека: окрашивание хромосом - краситель Gimsa (Merck, Germany); метафазный анализ и фотографирование в световом микроскопе Axioskop-40 (Zeiss, 2910), Micro Optic (Austria, 2013) и Levenhuk MED D10T LCD; статистическая обработка полученных результатов в программе Metafer-4. Микроядерный анализ. Образцы крови у лиц взяты в условиях поликлиник из фаланги верхних конечностей (пальцев), соблюдая принципы антисептики. Препараты для цитогенетических исследований готовят по общепринятой методике [Ильинских Н.Н., 1972].

Методы исследования (на казахском) : Генетикалық қауіп топтарын анықтау үшін сәулеленудің мутагендік әсерін тез анықтауға мүмкіндік беретін ыңғайлы скрининг әдісі ретінде көптеген авторлар ұсынған микроядро сынағы қолданылды. Цитогенетикалық әдістер. Хромосомалық талдауға арналған цитологиялық препараттар стандартты (жалпы қабылданған) әдістер бойынша дайындалды. Мутагендік потенциалды анықтау үшін кеміргіштер мен адам лимфоциттерінің культураларындағы сүйек кемігі жасушаларында хромосомалық және геномдық мутацияларды есепке алу үшін сынақтар қолданылды: Gimsa (Merck, Germany) бояуымен боялды; метафазалық талдау мен суретке түсіру Axioskop-40 (Zeiss, 2910), Micro Optic (Austria, 2013) және Levenhuk MED D10T LCD микроскоптарымен жүзеге асырылды. Metafer-4 бағдарламасы арқылы статистикалық талдау жасалды. Микроядролық талдау. Жеке тұлғалардан қан сынамалары емханаларда антисептикалық принциптерді сақтай отырып, жоғарғы аяқтың фалангасынан (саусақтан) алынды. Цитогенетикалық зерттеулерге арналған препараттар жалпы қабылданған әдістер бойынша дайындалды [Ильинских Н.Н., 1972].

Obtained results and novelty (in Russian) : Выявлены закономерности динамики изменения частоты клеток с МЯ в зависимости от возраста и места проживания, т.е. дистанции от полигона захоронений радиоактивных отходов. Как следует из проведенного анализа, четкой зависимости цитогенетических нарушений по микроядерному тесту (МЯ) от возраста обследованных не наблюдается. В свою очередь отмечается увеличение частоты клеток с цитогенетическими нарушениями (МЯ) в зависимости от расположения населенного пункта от источника загрязнения. частота клеток с нарушениеми хромосом, индуцированные радиационным загрязнением у животных, отловленных с радиационно загрязненных территорий примерно в 1,5-2 раза превышает уровень контрольной группы. Анализ спектра хромосомных нарушений (аберраций) показывает, что радиационное загрязнение индуцирует нарушения хромосомного и хроматидного типа аберраций (одиночные и парные фрагменты), типа делеций. Установлено, диапазон изменения частоты клеток с аберрациями у обследованных групп в пределах 2,6±0,59 - 3,1±0,52, общее количество аберраций 2,7±0.57 - 3,2±0.48. В группах жителей радиоактивно загрязненных населенных пунктов было установлено аберраций хромосомного типа 1,3±0,33 - 1,92±0,38, хроматидного типа 1,07±0,33 - 1,45±0,32 соответственно.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Микроядросы бар жасушалар жиілігінің өзгеру динамикасының заңдылықтары жасына және тұрғылықты жеріне байланысты анықталды, яғни радиоактивті қалдықтарды көму орнынан қашықтыққа. Талдау нәтижесінде анықталғандай, микроядро (МЯ) сынамасы бойынша цитогенетикалық бұзылыстардың зерттелетін адамдардың жасына тәуелділігі анық байқалмайды. Өз кезегінде ластану көзінен елді мекеннің орналасуына байланысты цитогенетикалық бұзылыстары бар жасушалардың (МЯ) жиілігінің артуы байқалды. Радиациямен ластанған аймақтардан ұсталған жануарларда радиациялық ластанудан туындаған хромосомалық ауытқулары бар жасушалардың жиілігі бақылау тобының деңгейінен шамамен 1,5-2 есе жоғары. Хромосомалық бұзылыстар (аберрациялар) спектрін талдау радиациялық ластанудан делециялар сияқты аберрациялардың хромосомалық және хроматидтік түрінің (бір және жұп фрагменттер) бұзылыстарын тудыратынын көрсетеді. Зерттелген топтарда аберрациялары бар жасушалар жиілігінің өзгеру диапазоны 2,6±0,59 - 3,1±0,52 аралығында, аберрациялардың жалпы саны 2,7±0,57 - 3,2±0,48 болғаны анықталды. Радиоактивті ластанған елді мекендердің тұрғындарының топтарында хромосомалық типті ауытқулар сәйкесінше 1,3±0,33 - 1,92±0,38, хроматидтік тип 1,07±0,33 - 1,45±0,32 анықталды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Рекогносцировочное радиоэкологическое обследование радионуклидного состава образцов и качества питьевых водоисточников: показатели сожержания приоритетных радиоактивных изотопов Ce137 и Sr90 в исследуемой зоне; целевые биологические индикаторы для оценки качества среды; определение частоты хромосомных мутаций у грызунов для оценки потенциальной генетической опасности; мутационная изменчивость геномной ДНК-спектров в клетках человека исследуемых районов, различающихся уровнем загрязнения окружающей среды; группы риска жителей населенных пунктов, прилегающих к полигону захоронения радиоактивных отходов, с использованием микроядерного теста. Ожидаемый экономический эффект исследования – социальный, улучшение среды обитания человека и предупреждение наследственной патологии поколения.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Сынамалардың радионуклидтік құрамы мен ауыз су көздерінің сапасына барлау радиоэкологиялық барлау: зерттелетін аймақтағы басым радиоактивті изотоптар Ce137 және Sr90 құрамының көрсеткіштері; қоршаған ортаның сапасын бағалаудың мақсатты биологиялық көрсеткіштері; әлеуетті генетикалық қауіпті бағалау үшін кеміргіштердегі хромосомалық мутациялардың жиілігін анықтау; геномдық ДНҚ спектрлерінің мутациялық өзгергіштігі; полигонға іргелес елді мекендердің тұрғындары үшін тәуекел топтары. Зерттеудің күтілетін экономикалық әсері әлеуметтік, адамның қоршаған ортасын жақсарту және ұрпақтық тұқым қуалайтын патологияның алдын алу болып табылады.

Level of implementation (in Russian) : по календарному плану на 2024 год внедрений нет

Level of implementation (in Kazakh) : күнтізбелік жоспар бойынша 2024 жылда енгізулер жоқ

Efficiency (in Russian) : Эффект экологический, решение экологических проблем исследуемого района

Efficiency (in Kazakh) : Тиімділігі экологиялық, зерттелетін аймақтың экологиялық мәселелерінің шешімі

Field of application (in Russian) : Экология, генетика, медицина

Field of application (in Kazakh) : Экология, генетика, медицина