The object of research, development or design (in Russian) : Динамика радоногенерируемых радиационных полей.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Радоногенерацияланатын радиациялық өрістердің динамикасы.

Aim of work (in Russian) : Целью проекта является оценка влияния внутреннего радиоактивного облучения на риск образования онкологических заболеваний дыхательной и пищеварительной систем организма на основе комплексных мониторинговых исследований радона и его ДПР в экосреде обитания человека на территории г. Алматы и Алматинской области.

Aim of work (in Kazakh) : Жобаның мақсаты ішкі радиоактивті сәулеленудің Алматы қаласы мен Алматы облысының аумағында адам мекендейтін экожүйеде радон мен оның еншілес ыдырау өнімдерінің кешенді мониторингтік зерттеулері негізінде ағзаның тыныс алу және ас қорыту жүйелерінің онкологиялық ауруларының пайда болу қаупіне әсерін бағалау болып табылады.

Методы исследования (на русском) : В рамках исследования применялся широкий комплекс методов, включающий альфа-, бета- и гамма-спектрорадиометрию, измерение объёмной активности радона и его ДПР, методы молекулярно-генетического тестирования и методы теоретического компьютерного моделирования.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу аясында альфа-, бета- және гамма-спектрорадиометрияны, радонның және оның ЕЫӨ көлемдік белсенділігін өлшеуді, молекулярлық-генетикалық тестілеу әдістерін және теориялық компьютерлік модельдеу әдістерін қамтитын әдістердің кең кешені қолданылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : 1. Экспериментальные радиометрические данные по измерению пространственного распределения изотопов радона и его ДПР. Новизной в наших мониторинговых измерениях является непрерывное многомесячное радиометрическое измерения с выявлением связи между эманацией изотопов радона и сменой сезонов весна-лето, лето-осень в зависимости от расстояния до тектонического разлома. 2. Экспериментальные альфа-, бета- и гамма-спектрорадиометрические данные по содержанию изотопов радона, его ДПР в питьевой воде и грунте. Новизной оказалось обнаружение сильной корреляции концентрация гамма-активности природных радионуклидов в грунте с ЭРОА радона в воздухе, что способствует примению гамма-спектроскопии радиоактивных ДПР в качестве комплексного метода для измерения концентрации радона. 3. Экспериментальные альфа-, бета- и гамма-спектрорадиометрические данные по содержания изотопов радона, его ДПР в наиболее популярных в Казахстане табачных изделий и пищевых продуктов. Новизной оказалось обнаружение повышения удельной бета-активности в образцах крупяных изделиях с увеличением длительности срока их хранения. 4. Экспериментальные данные по радиационным дефектам и мутациям в биологических тест-системах методами молекулярно-генетического тестирования. Новизной оказалось обнаружение отсутствия влияния радиационно-индуцируемых морфозов во втором поколении на жизнедеятельность дрозофил, то есть аномальные изменения не мешают биообъектам нормально существовать, размножаться и давать потомство.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 1. Радон изотоптары мен оның ЕЫӨ кеңістікте таралуын өлшеу бойынша эксперименттік радиометриялық мәліметтер. Мониторингтік өлшемдеріміздің жаңалығы радон изотоптарының шығуы мен тектоникалық жарыққа дейінгі қашықтыққа байланысты жыл мезгілдерінің көктемгі-жазғы, жазғы-күзгі ауысуы арасындағы байланысты анықтайтын үздіксіз көп айлық радиометриялық өлшеулер болып табылады. 2. Ауыз су мен топырақтағы радон изотоптарының, оның ЕЫӨ құрамы бойынша эксперименттік альфа-, бета- және гамма-спектрорадиометриялық деректер. Топырақтағы табиғи радионуклидтердің гамма белсенділігінің концентрациясы мен ауадағы радонның ЭТКБ арасындағы күшті корреляцияның ашылуы жаңалық болды, бұл радон концентрациясын өлшеуде радиоактивті ыдырау өнімдерінің гамма-спектроскопиясын кешенді әдіс ретінде пайдалануды жеңілдетеді. 3. Қазақстанда танымал темекі мен тамақ өнімдеріндегі радон изотоптарының, оның ЕЫӨ құрамы бойынша эксперименттік альфа-, бета- және гамма-спектрорадиометриялық деректер. Жарма өнiмдерiнiң үлгiлерiнде олардың сақтау мерзiмiнiң ұзаруымен меншiктi бета-белсендiлiктiң артуы жаңалық болып шықты. 4. Молекулярлық-генетикалық тестілеу әдістерімен биологиялық тест-жүйелердегі радиациялық ақаулар мен мутациялар бойынша эксперименттік деректер. Екінші ұрпақтағы радиациялық-индукцияланатын морфоздардың дрозофилдердің тіршілік әрекетіне әсерінің жоқтығы жаңалық болып шықты, яғни аномальды өзгерістер бионысандардың қалыпты өмір сүруіне, көбеюіне және ұрпақ беруіне кедергі келтірмейді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Основные конструктивные и технико-экономические показатели данного исследования связаны с тем, что при анализе рисков онкозаболеваемости населения в жилищных условиях вблизи тектонических разломов эффективны тестовые измерения с помощью переноски спектрорадиометрических приборов, обеспечивающих экспресс-анализа: новые закономерности, описывающие связь ЭРОА радона с активностью его ДПР в экосреде обитания человека, особенности их аккумулирования; методики проведения комплексных исследований компонентов экосреды; рекомендации по улучшению систем вентиляции и профилактических медицинских осмотров для снижения радиационного риска населения.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Осы зерттеудің негізгі конструктивтік және техникалық-экономикалық көрсеткіштері тектоникалық жарықшақтарға жақын тұрғын үй жағдайларында халықтың онкологиялық ауруға шалдығу тәуекелдерін талдау кезінде экспресс-талдауды қамтамасыз ететін спектрорадиометриялық аспаптарды тасымалдау көмегімен тестілік өлшеулердің тиімді болуымен байланысты: радонның ЭТКБ оның адамның тіршілік ету экожүйесіндегі ЕЫӨ, оларды шоғырландыру ерекшеліктері; экоортаның құрамдас бөліктеріне кешенді зерттеулер жүргізу әдістемесі; халықтың радиациялық қатерін төмендету үшін желдету және профилактикалық медициналық тексеріп-қарау жүйелерін жақсарту жөніндегі ұсынымдар.

Level of implementation (in Russian) : Исследования еще не закончены. Внедрения нет.

Level of implementation (in Kazakh) : Зерттеу әлі аяқталған жоқ. Іске асыру жоқ.

Efficiency (in Russian) : Эффективность проекта в области радиационной безопасности населения достаточно высокая, так как позволит дифференцировано вычислять степень риска онкологических заболеваний у населения, проживающих в разных районах г.Алматы и Алматинской области, что в будущем поможет сформировать категории населения по соответствующим группам риска для своевременного диагностирования и профилактики медицинскими учреждениями. Картирование результатов полевых измерений радиационных полей будет способствовать разработке новых технологий и методов, направленных на снижение поступления радона. В частности понимание связи между концентрацией радона и активностью ДПР в экосреде позволять разрабатывать карты риска и определять области, требующие постоянного радиационного мониторинга.

Efficiency (in Kazakh) : Жобаның халықтың радиациялық қауiпсiздiгi саласындағы тиiмдiлiгi едәуiр жоғары, өйткенi ол Алматы қаласы мен Алматы облысының әртүрлi аудандарында тұратын халықтың онкологиялық аурулардың қауiп-қатер дәрежесiн саралап есептеуге мүмкiндiк бередi, бұл болашақта медициналық мекемелердiң уақтылы диагностикалауы мен алдын алуы үшiн тиiстi қатер топтары бойынша халықтың санаттарын қалыптастыруға көмектеседi. Радиациялық өрістерді далалық өлшеу нәтижелерін картаға түсіру радонның түсуін азайтуға бағытталған жаңа технологиялар мен әдістерді әзірлеуге ықпал ететін болады. Атап айтқанда, радонның шоғырлануы мен экоортадағы ЕЫӨ белсенділігі арасындағы байланысты түсіну тәуекел карталарын әзірлеуге және тұрақты радиациялық мониторингті талап ететін салаларды айқындауға мүмкіндік береді.

Field of application (in Russian) : Радиационный мониторинг окружающей среды и радиационная биология.

Field of application (in Kazakh) : Қоршаған ортаның радиациялық мониторингі және радиациялық биология.